تسبیح عرشیان و فرشیان

«اِنَّ اللهَ و مَلائكتهُ یُصلونَ عَلی النبی یا اَیها الذینَ آمنُوا صَلوُّا علیهِ و سَلَّمِوُا تَسلیما» (احزاب ۵۶) ؛ خدا و فرشتگانش بر پیامبر درود می فرستند. ای كسانی كه ایمان آورده اید، بر او درود فرستید و به فرمانش به خوبی گردن نهید.
مقام پیامبر صلی الله علیه و آله آن قدر والا است كه آفریدگار عالم هستی و تمام فرشتگانی كه تدبیر این جهان به فرمان حق بر عهده آنها گذارده شده ، بر او درود می فرستند.
او گوهر گرانقدر عالم آفرینش است ، و اگر به لطف الهی در دسترس شما قرار گرفته مبادا ارزانش بشمرید ، مبادا ارج و مقام او را در پیشگاه پروردگار و در نزد فرشتگان آسمان فراموش كنید، او یك انسان است و از میان شما برخاسته ولی نه یك انسان عادی ، كسی است كه جهانی در وجودش خلاصه شده است.
صلاهٔ : صلاهٔ در اصل به معنای توجه خاص است و صلاهٔ خدا بر پیامبرش به معنای توجه خاص و قرین رحمتش به پیامبر است و چون در اینجا صلاهٔ مقید نیست لذا انعطاف كامل و مطلق خداوند را نسبت ‏به پیامبرش می رساند.
ملاحظه می كنید، قبل از این كه خداوند از مؤمنین بخواهد كه بر پیامبرش درود بفرستند ، خود و فرشتگانش بر او درود و صلوات می فرستند و صلوات مؤمنین نیز، نوعی توجه از جانب ایشان به وسیله درخواست رحمت‏ برای آن حضرت است.
صافی از علی بن ابراهیم قمی نقل می كند : « صلوات خدا بر پیامبر، پاك كردن و ستودن آن حضرت است و از سوی مردم ، دعا كردن و طلب رحمت‏ برای اوست و اقرار نمودن به فضل و مقام والایش، تصدیق فرمانش ، اطاعت‏ بی چون و چرا از اوامرش، و اجتناب و دوری جستن از نواهی اش... و سلام بر او یعنی تسلیم به ولایت او و هر آنچه آورده است.»
یا سید الانام درود جناب تو
ورد زبان ماست مه و سال و صبح و شام
نزدیك تو چه فرستیم ما ز دور
در دست ما همین صلوات است والسلام
و همانا این درود فرستادن خداوند بر پیامبرش به مراتب بالاتر و فضیلتش افزون تر است از شرافت آدم كه ملائك را فرمان به سجده اش داد، زیرا در آنجا خداوند نمی تواند شریك آنان در آن فعل باشد ولی در اینجا خداوند همراه فرشتگان و تمام مؤمنان بر پیامبر صلوات و درود می فرستند .
این چه عظمت و مقامی است كه خداوند، خود، قبل از ملائكه و بندگانش بر این انسان كامل صلوات فرستد و آنگاه تمام فرشتگان و مردم را دستور اكید دهد كه بر او صلوات بفرستید و سلام و تعظیم كنید و در برابر فرمانش گردن نهید.
به جامه خانه دین، خلعت درود و سلام
چو گشت دوخته بر قامت تو آمد راست
نشان حرمت صَلُّوا علیه بر نامت
نوشته اند و چنین منصبی شریف، تو راست
آری! او انسانی عادی نیست، هر چند از میان شما مردم برخاسته. از یاد نبرید كه خداوند تمام جهان هستی را به خاطر وجود مقدسش آفریده است كه در حدیث قدسی خطاب به او فرماید: " لولاك لما خلقت الافلاك"‏
تو اصل وجود آمدی از نخست
دگر هر چه موجود شد فرع تست
ندانم كدامین سخن گویمت
كه والاتری ز آنچه من گویمت
تو را عِزَّ «لولاك‏» تمكین بس است
ثنای تو طه و یاسین ، بس است
یصلون : چرا واژه «یصلون‏» آورده است ؟ این كلمه ، مضارع است و معنای پیوستگی و تداوم دارد، معلوم می شود همواره خدا و فرشتگان بر او درود و رحمت می‏فرستند.
سلموا : سلموا ممكن است‏ به دو معنی بیاید : اول - تسلیم در برابر فرمان ها و اوامر پیامبر؛ چنانكه در آیه ای دیگر فرموده است: " ثم لا یجدوا فی انفسهم حرجا مما قضیت و یسلموا تسلیما"
و آنگاه مؤمنان از قضاوت و داوری تو هرگز در دل خود ناراحت نشوند و كاملاً تسلیم فرمانت ‏باشند.
امام صادق علیه السلام در پاسخ ابو بصیر كه پرسید معنای تسلیم در این آیه چیست ، می فرماید : " هو التسلیم له فی الامور"
یعنی كاملاً در برابر او سر تسلیم فرود آورند و اطاعتش كنند .(۱)
دوم - به معنای سلام فرستادن بر پیامبر و گفتن «السلامُ علیك‏» به آن حضرت است كه معنایش دعا برای سلامتی او در پیشگاه رب الارباب است .
ابوحمزه ثمالی از كعب - كه یكی از اصحاب رسول ‏الله (ص) است - نقل می كند كه : « هنگامی كه آیه صلوات نازل شد ، از پیامبر پرسیدم: این را فهمیدیم كه باید بر شما سلام بدهیم ، اما چگونه بر شما صلوات بفرستیم؟ پیامبر فرمود بگویید: " اللهم صل علی محمد و آل محمد كما صلیت علی ابراهیم و انك حمید مجید و بارك علی محمد و آل محمد كما باركت علی ابراهیم و ال ابراهیم انك حمید مجید." (۲)
ابن حجر در كتاب صواعق نقل می كند كه پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:« لا تصلوا علی الصلاهٔ البتراء»؛ بر من صلوات ناقص نفرستید. عرض كردند: صلوات ناقص چیست ؟ فرمود :
« تقولون اللهم صل علی محمد و تمسكون، بل قولوا اللهم صل علی محمد و آل محمد»؛ این كه تنها بگویید صلوات بر محمد و ساكت‏ شوید و ادامه ندهید ، بلكه باید بگوئید : «اللهم صل علی محمد و آل محمد».(۳)
عایشه از رسول اكرم صلی الله علیه و آله و سلم نقل می كند كه فرمود: " لایقبل صلاهٔ الا بطهور و بالصلاهٔ علی"‏(۴) ؛ نماز بدون طهارت و درود بر من قبول نخواهد شد. و لذا در تشهد و سلام نماز، نه تنها شیعیان بلكه عموم اهل سنت نیز بر پیامبر و آلش صلوات می فرستند هر چند برخی مانند ابو حنیفه آن را سنت دانسته و واجب نمی دانند ولی قطعاً شافعی آن را در نماز، واجب می داند چه خود در بیت ‏شعر معروفش می گوید :
" یا اهل بیت رسول الله حبكم
فرض من الله فی القرآن انزله
كفاكم من عظیم القدر انكم
من لم یصل علیكم لا صلاهٔ له"
ای اهل بیت پیامبر! محبت ‏شما از سوی خداوند در قرآن واجب شده و در عظمت مقام شما همین بس كه هر كس در نماز واجب یومیه اش بر شما صلوات نفرستد، نمازش باطل خواهد بود.
در خاتمه، روایت ‏بسیار جالبی را از معصوم (ع) ، نقل می كنیم كه در تفسیر برهان آمده و آن حضرت می‏فرماید:
« ما فی المیزان شیء اثقل من الصلاهٔ علی محمد و ال محمد و ان الرجل لتوضع اعماله فی میزانه فیمیل به فیخرج صلی الله علیه و آله و سلم الصلاهٔ علیه فیضعها فی میزانه فترحج » ؛ همانا چیزی در میزان اعمال بندگان (در روز قیامت) سنگین تر از صلوات بر محمد و آل محمد نیست و چه بسا انسانی كه اعمالش را در كفه ترازو می گذارند، پس پایین می رود، آنگاه رسول خدا می آید و صلوات هایی را كه او بر حضرتش فرستاده است می آورد و در كفه ترازو می گذارد، پس اعمال آن شخص سنگین تر از وزنه ترازو می شود.امید آن كه با خلوص و معرفت، بر آن حضرت و اهل بیت گرامی ایشان صلوات بفرستیم. و به راستی با اعمال صحیح و الهی خود عشق و ارادت خویش را به ایشان ابراز نماییم.

پی نوشت ها:
۱- تفسیر مجمع البیان، ذیل آیه مورد بحث.
۲- همان.
۳- صواعق ، ص ۱۴۴.
۴- تفسیر نمونه، ج ۱۷، ص ۴۲۰.
۵- الغدیر، علامه امینی، ج۷، ص ۷.

منبع : تبیان