صنایع غذائی در راه ورود به تجارت جهانی

بخش صنعت در ایران از مجموعه‌ای از ناهنجاری‌ها و ناسازگاری‌ها رنج می‌برد که از بهینه بودن تولید برای رقابت در بازار جهانی و حتی بازار داخلی به‌دور است. پیش‌بینی می‌شود که پس از الحاق کامل به WTO، از ۱۲۰ رشته صنعتی موجود در کشور بالغ بر ۸۴ رشته صنعتی به دلیل فرسودگی و از رده خارج بودن، از گردونه تولید حذف شوند. در این مقاله سعی شده در مورد جهانی شدن، ورود به WTO، اهمیت تحقیقات بازاریابی در توسعهٔ صادرات، انتخاب بازارهای صادراتی و .... بحث و نتیجه‌گیری شود. به خریدار خدمات یا کالاهای خودتان نزدیک شوید، نیازها و خواسته‌های آنان را شناسائی کرده آنها را تهیه و تقدیم‌شان کنید.
اگر در آیندهٔ تولید در جامعه جهانی نقشی نداشته باشید هیچ کاره‌اید. به قول بیل گیتس، دهه ۲۰۰۰ را باید دوران شتاب نامید. زمان و سرعت به عوامل بسیار مهم در عرصه رقابت و پیشرفت اقتصادی تبدیل شده‌اند. شکوفائی اقتصاد ایران با ماندن در حاشیه اقتصاد جهانی به‌دست نمی‌آید، بلکه با پیوستن فعال به شبکه تولید جهانی، باز کردن اقتصاد به میزان منافع‌مان و متحول کردن جایگاه کشور در تقسیم کار جهانی است که حاصل می‌شود. دوران جزایر صنعتی به پایان رسیده است. دیگر هیچ کشوری در حصار مفاهیم سنتی احساس امنیت نخواهد کرد. مشکل اساسی واحدهای صنعتی عقب‌ماندگی ماشین‌آلات نیست، بلکه کاستی‌ها و ضعف مدیریتی، عقب‌ماندگی تکنولوژیکی، پائین بودن و کیفیت و از همه مهم‌تر نداشتن مزیت رقابتی، ریشه اصلی مشکلات واحدهای صنعتی است.
● جهانی شدن و جهانی‌سازی
برنامه‌ریزان و متفکران با برخورداری از توسعه و هوشیاری جهانی همواره کوشیده و می‌کوشند از فرصت‌های تازه‌ای که ورای مرزهای ملی آنها قرار دارد بهره‌برداری کنند. بینش جهانی کردن عبارت از بسترسازی و فراهم کردن شرایط برای دست‌یابی به هدف جهانی‌سازی است. ”رابرت الن“ مدیر عامل شرکت تلفن آمریکا می‌گوید: ”اصطلاح بازارهای جهانی کلمه‌ای بی‌محتوا نیست. رقبای خارجی حضور دارند و ما هم باید در بازارهای جهانی حضور داشته باشیم“.
● روند اقتصاد جهانی
از سال ۱۹۸۰ به بعد فرآیندی در اقتصاد جهانی ایجاد شده که به یک الگو (پارادایم Paradim) تبدیل شده است. صادرات دنیا از ۲۴۰۰ میلیارد دلار در سال ۱۹۸۰ به ۷۰۰۰ میلیارد در سال ۲۰۰۲ افزایش یافته است. یعنی تقریباً صادرات ۳ برابر شده است. اما طی ۲۰ سال گذشته صادرات ایران تغییر چندانی نکرده است. یعنی صادرات ایران اعم از نفت و غیرنفت ۲۴ میلیارد دلار است.
● WTO و معضلات صادرات صنعتی ایران
مشکلی اساسی صادرات ایران عضو نبودن در سازمان تجارت جهانی است. ما تاکنون برچیده شدن تمام موانع تعرفه‌ای و کاهش تعرفه‌ها را نپذیرفته‌ایم. لازم به ذکر است که در اوایل سال جاری پس از ۲۲ بار تقاضای ایران برای پیوستن به سازمان تجارت جهانی پذیرفته شد. اما ایران هنوز بقیهٔ مراحل عضویت در WTO و استفاده از امکانات این سازمان را طی نکرده است. بیش از ۴۰ درصد تجارت جهانی از هر گونه تعرفه معاف است. ایران دارای ۲۰ میلیارد دلار صادرات نفتی و ۴ میلیارد دلار صادرات غیرنفتی است اما متأسفانه نخواستیم و شاید نمی‌خواهیم مانند سایر کشورهای مقرراتی را در تجارت و تولید بپذیریم و خود را با آن تطبیق دهیم.
● ساختار فرسوده تولید
اغلب صنایع کشور از جمله صنایع غذائی دارای قدمت ۴۰-۳۰ ساله است. در مقایسه با کشورهای آسیائی، میزان قدرت تولید ایران در ردیف آخر است که ناشی از عدم تخصص و مهارت کارگران است. لیکن عامل اصلی فقدان تخصص‌های لازم، ضعف مدیریت و سوءاستفاده است.
● سؤالاتی دربارهٔ نوسازی صنایع (تولیدات داخلی)
یک مدیر برای تولید در سطح جهانی باید تدابیر زیر را در نظر بگیرد.
۱. چه کالا و خدماتی تولید کند؟ چه مقدار، با چه مشخصات و چگونه قیمت‌گذاری و ارائه شود؟
۲. چه کالا و خدماتی با چه مشخصات و قیممتی باید وارد یا صادر شود؟
۳. آیا بازارهای جهانی را می‌شناسیم؟ آیا راه‌های ورود ما به این بازارها توأم با موفقیت خواهد بود؟
۴. کشور، عضو سازمان تجارت جهانی هست یا خیر؟
● ضرورت پیوستن ایران به WTO
سازمان تجارت جهانی اکنون ۱۴۷ عضو دارد که بیش از ۹۷ درصد تجارت جهانی را در دست دارند. یعنی قواعد و مقررات WTO به هنجارهای بین‌المللی در زمینه تجارت تبدیل شده است. ما چه عضو این سازمان باشیم یا نباشیم چاره‌ای جز رعایت آنها نداریم و به همین دلیل، دیگر صحبت کردن از الحاق یا عدم الحاق به WTO معنا ندارد. قرار داشتن در خارج از این سازمان به معنای انزوای بین‌المللی است.● نقش و اهمیت تحقیقات بازاریابی در توسعه صادرات
تحقیقات بازاریابی موجب اخذ تصمیم‌های سازنده و صحیح مدیران بازاریابی می‌شود. تحقیقات بازاریابی نخستین گام در راه شناختن خریداران است و در نتیجه زیربنای مدیریت سازمان‌هائی است که برنامه کار خود را با توجه به نیازها و خواسته‌های مشتریان تنظیم می‌کنند. تحقیقات بازاریابی با کشف بازارهای جدید، موارد استفاده از محصولات یا خدمات پیشین را گسترش می‌دهد. تحقیقات بازاریابی امکانات گسترده‌ای را برای فعالیت‌های متنوع ایجاد می‌کند و هر چه آثار این رشته بیشتر شناخته شود، شغل‌های مربوط به آن نیز گسترده‌تر می‌شود.
● طراحی استراتژی‌ها برای بازار جهانی
جهانی فکر کنید - جهانی عمل کنید (تئودور لویت ۱۹۹۰)
جهانی فکر کنید و محلی عمل کنید (تئودور لویت ۱۹۹۱)
اصول بازاریابی بین‌المللی و اصول بازاریابی در سطح کشور یکی است، به عبارت دیگر، در بازارهای بین‌المللی هم، اهداف بازاریابی را مشخص می‌کنیم، بازار موردنظر، بازار هدف Target Market را انتخاب می‌کنیم و سیاست‌های آمیخته بازاریابی Mix Marketing محصول، مکان، قیمت و سیاست‌های تشویقی) متناسب را اعمال کرده، کنترل‌های لازم را در صورت میزان و چگونگی رسیدن به اهداف ایجاد کنیم.
● انتخاب بازارهای صادراتی
شرکتی که برای اولین مرتبه در زمینه صادرات شروع به فعالیت می‌کند، باید با توجه به تجربیات‌اش در بازار داخل، محصولات خود را با بازارهای خارج هماهنگ کند.
سوال‌های اصلی که در این رابطه باید به آن پاسخ داده شود به شرح زیر است:
۱. چه کسانی محصولات ما را خریداری می‌کنند؟
۲. چه کسانی محصولات ما را خریداری نمی‌کنند؟
۳. محصولات ما چه نیازهائی را برآورده می‌کنند؟
۴. محصولات ما چه مشکلاتی را حل می‌کنند؟
● نتیجه‌گیری
ایران اگر بخواهد در ۷۰ رشته فعال باشد باید ۷۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کند. لذا باید از ۱۲۸ رشته ۱۰ یا ۲۰ رشته را انتخاب کند. برای موفقیت در بازارهای جهانی، توجه به اصول ۳C که در حقیقت سه محور اساسی است، ضروری به ‌نظر می‌رسد.
- خلاقیت (Creativity) برای طراحی و ساخت آینده.
- چالش‌پذیری (Challenge) برای داشتن روحیه رقابت‌پذیری
- شهامت (Courage) برای بهره‌جوئی از فرصت‌ها، انتخاب با دقت و تصمیم‌گیری لازم است.
لازمه پیشرفت، داشتن اهداف بزرگ است. باید از کوچک شروع کرد. قدم به قدم جلو رفت، صدور کالاهای فاقد خدمات پس از فروش و سایر خدمات بازرگانی به بازارهای نوظهور از جمله آسیب‌هائی است که می‌تواند به منش و اعتبار همهٔ شرکت‌های ایرانی آسیب وارد کند. عملکرد ضعیف یک شرکت، وجهه و نام کالای ایرانی را تخریب می‌کند. لذا بازاریابی و بازارداری برای سایر شرکت‌های ایرانی دشوار می‌شود.
آسیب‌هائی که به دلیل رفتارهای ناهماهنگ غیرتجاری در بازارهای خارجی باعث شده که فرصت‌های تجاری خود را به رقبائی نظیر ترکیه، امارات، چین و تایوان واگذار کنیم بسیار زیاد است. به نظر می‌رسد در وضعیت کنونی، تشکل‌های غیردولتی و صنعتی فعال باید برای بازاریابی و رعایت رفتارهای حرفه‌ای و متعادل در بازارهای خارجی نظام‌نامه‌ای تدوین و آن را به‌صورت متحدالشکل اجراء کنند.
”پنجره را باز کنید، دنیای بزرگی در انتظار است“.

دکتر مهوش عبدالکریمی، ph.D مدیریت بازرگانی

منبع : مجله بهکام