سیاست‌های ‌مدیریت ‌ریسک ‌در بخش کشاورزی ـ بخش نهم

▪ خبرنگار:
دراین گفت وگو به دنبال بررسی کارکرد بیمه محصولات کشاورزی درسایرکشور‌ها و نقد و بررسی شیوه‌های بکارگرفته شده در ایران هستیم. صندوق بیمه‌ی محصولات کشاورزی در این زمینه چه مطالعاتی انجام داده است، برای ما توضیح دهید که سازو کار‌ها، الگوهای و کارکرد بیمه محصولات کشاورزی درسایرکشور‌ها چگونه است و به چه شیوه‌ای می‌توان این الگوها را در کشورما اجرایی کرد؟
ـ مهندس فرزانه:
بیمه‌ی محصولات کشاورزی ازجمله روش‌های نوین و مهم‌ ترین ابزارمدیریت ریسک دربخش کشاورزی است. براساس گزارش FAO،‌ بیمه‌ی کشاورزی در ۱۴۲ کشور اجرا می‌شود.
صندوق بیمه‌ی محصولات کشاورزی نیزمطالعاتی درزمینه‌ی بیمه‌ی کشاورزی درسایر کشورها با توجه به مسائل و مشکلات موجود درجهت اصلاح شیوه‌های اجرایی انجام داده است. این مطالعات تقریبا برروی ۱۰۰ کشورانجام شده است. اما بررسی بسیاری از جزئیات بیمه‌ای برای صندوق بیمه امکان‌پذیر نبود، چرا که برای بررسی بسیاری از آن‌ها نیازبه حضور درآن کشورها است.
مطالعات تطبیقی نشان می‌دهد که تفاوت‌ کشورها، دراستفاده از سیستم‌های بیمه‌ی کشاورزی، دراغلب مواقع درزمینه‌ی « نوع پوشش، تعداد محصولات و خطرات تحت پوشش و شیوه‌های اجرایی آن‌ها » است.
برای نمونه دربرخی ازکشورها پوشش بیمه‌ی انفرادی تنها به شکل بیمه‌ی تک‌ خطر برای مواردی چون تگرگ، آتش سوزی و غیره اجرا می‌شود، که درحدود ۵ درصد بیمه نامه‌ها را شامل می‌شوند. بنابراین با توجه به ماهیت ریسک‌ها و خطرات در بخش کشاورزی ، تمام خطرات به دلیل فقدان شرایط بیمه پذیری تحت پوشش بیمه قرار نمی‌گیرند.
رویکرد دیگری که دراین مطالعات مورد بررسی قرار گرفت، موضوع اجباری یا اختیاری بودن بیمه‌ی محصولات کشاورزی دربرخی از کشورهاست. چراکه درتعدادی ازکشورها، محصولات استراتژیک به شکل ملی و اجباری بیمه می‌شوند. برای نمونه، بیمه‌ی برنج درکشور ژاپن به طوراجباری و ملی با مکانیزم خاصی انجام می گیرد. درکشورما نیز بیمه‌ی طیور و نیمچه گوشتی به شکل بیمه‌ی فراگیر و اجباری است. البته استفاده ازروش بیمه‌ی فراگیر به‌طور آزمایشی برای تعدادی ازمحصولات دیگر نیز دردست مطالعه است.
نوع پوشش بیمه‌ای موضوع دیگری است که برای صندوق بیمه از اهمیت بالایی برخوردار است، در این زمینه ازجمله پوشش‌های بیمه‌ای که درکشورهای دیگر نیزاز آن استفاده می‌شود، بیمه‌ی عملکرد است.
درحال حاضر اکثر کشورها به دلیل مشکلاتی چون، نبود آمارو اطلاعات دقیق و پیچیدگی‌های کار از بیمه‌ی فرد محور، به ‌سوی بیمه‌ی منطقه‌ای و درآمد حرکت کردند.
اگر بیمه به شکل منطقه‌ای اجرا شود، برای کاهش عملکرد نیز در قالب منطقه‌ای عمل می‌شود. به بیان دیگر، استفاده از بیمه‌های منطقه‌ای ‌منجربه کاهش نرخ حق بیمه‌ها و هزینه‌های اجرایی (بازدیدهای مزرعه‌ای) می‌شود؛ چرا که میانگین تولید مشخص است، بنابراین بازدید از مزارع به‌شکل جداگانه‌ای نخواهد بود. لازم به توضیح است دراین‌جا با به‌کارگیری برخی از ابزارها می‌توان میانگین تولید را مشخص کرد. درنتیجه این سازو کار باعث صرفه‌جویی زیادی درهزینه‌های بیمه‌ای می‌شود.
ازجمله موضوعات مهم دیگری که در بیمه‌های منطقه‌ای می‌توان به آن اشاره کرد، موضوع مدیریت تولید است. اگر میانگین تولید منطقه‌ای به عنوان ملاکی برای ارزیابی خسارت درنظرگرفته شود. دراین‌جا، افرادی که مدیریت ضعیفی دارند، هیچ گاه نمی‌توانند خود را با میانگین منطقه‌ای وفق دهند. بنابراین، درعمل از گردونه بیمه‌ خارج می‌شوند. برای نمونه، اگر درمنطقه‌ای ۳۰ درصد کاهش عملکرد به عنوان خسارت منطقه‌ای تعیین شود، دراین‌جا اگرشخصی مدیریت ضعیف ‌تری داشته باشد. ممکن است که دچارخسارت مثلا ۵۰ درصدی شود. این درحالی است که بیمه تنها همان ۳۰ درصد تعیین شده را جبران می کند و ۲۰ درصد باقی مانده که درنتیجه‌ سوء ‌مدیریت ایجاد شده است را جبران نمی‌کند. درنتیجه کسی که مدیریت ضعیفی دارد، تلاش می کند تا مدیریت خود را افزایش داده و به سطح تولید منطقه‌ای برسد تا از گردونه بیمه خارج نشود.
موضوع دیگری که می‌توان در زمینه‌ی بیمه‌ی کشاورزی به آن اشاره کرد پوشش بیمه‌ای خطر با نام است، براساس این شیوه‌ی بیمه‌ای ۴ خطر تحت پوشش بیمه قرارمی گیرد که نام این خطرات دربیمه‌نامه‌ها ذکر شده است. این پوشش بیمه‌ای درحدود ۴۱ درصد پوشش‌های بیمه‌ای را شامل می‌شوند.
سایربیمه‌هایی که می‌توان درحوزه‌ی کشاورزی به آن اشاره کرد، بیمه با خطر محدود، بیمه‌ چند خطر، و نهایتا بیمه‌های تمام خطر می باشند.
پوشش بیمه‌ای دربیمه‌ها‌ی چند خطر شامل ۴ تا ۶ خطر است. که در حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد از قراردادها را تشکیل می دهند. درحال حاضردر کشورما بیمه‌ی تمام خطر درقالب طرح بیمه‌ی تضمین تولید گندم و بیمه‌ی درآمد نخود دیم به ‌طور آزمایشی اجرا می شود.
دراین مطالعات ازجمله کشورهایی که بیمه کشاورزی درآن مورد بررسی قرار گرفت، کشور ژاپن است. بیمه‌ی کشاورزی دراین کشورقدمت ۵۰ ساله دارد. هدف بیمه دراین کشور، حمایت از تمامی کشاورزان حتی درمناطق مرزی برای حفظ توان تولیدی آن‌هاست. نظام کشت دراین کشوربسیار شبیه کشورما است، بنابراین می‌توان به عنوان الگوی خوبی درزمینه‌ی بهبود روش‌های اجرایی حمایت از کشاورزان خرد و دهقانی از آن استفاده کرد .
ازتجربیات دیگری که می‌توان در زمینه‌ی بیمه کشاورزی به آن اشاره کرد، بیمه درآمد درکشور آمریکا است. دراین کشور بیمه درآمد برای چند محصول گندم، ذرت ،سویا وپنبه به دو شکل بیمه درآمد محصول و بیمه درآمد کل مزرعه اجرا می شود. بنابراین مشاهده می شود که این شیوه‌ی بیمه‌ای برای تمام محصولات به کاربرده نمی‌ شود، بلکه برای چند محصول خاص اجرا می شود.
درکشورما به دلیل شرایط موجود، بیمه درآمد به شکل بیمه درآمد محصول برای محصول نخود دیم در استان کرمانشاه به شکل آزمایشی درحال اجرا ست.امید است که با بسط و توسعه‌ این روش‌ها بتوان تعادل منطقی میان منابع و مصارف منابع بیمه‌ای برقرار کرد.
تجربه‌ی دیگری که می‌توان به آن اشاره کرد، یارانه‌های پرداختی دولت به بخش کشاورزی است. درتمام کشورهای مورد مطالعه، دولت به نوعی به بیمه‌ی کشاورزی با توجه به پیچیدگی‌ها و مشکلات آن کمک می‌کند. بخشی از یارانه‌ی دولت به شکل حق بیمه پرداخت می‌شود. درکشورما نیز در حدود ۶۰-۵۰ درصد حق بیمه‌ها، توسط دولت تامین می‌شود. دراکثرکشورها دولت نقش اتکاگری بیمه‌ی کشاورزی برعهده دارند.
درحال حاضر صندوق بیمه به مرحله‌ای رسیده است که ناچار به استفاده از بیمه اتکایی محصولات کشاورزی است. اما از چگونگی عقد قرارداد واجرای بیمه اتکایی در سایر کشورها اطلاعی نداریم، بنابراین، باید به دنبال استخراج این موضوعات و الگوبرداری از آن‌ها باشیم.
از دیگرموضوعات مورد بررسی صندوق بیمه استفاده از فناوری اطلاعات و تکنولوژی‌های جدید درفرآیند بیمه است. به طوری که در سال ۱۳۸۶ در زمینه‌ی استفاده از نظام سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) و سیستم سنجش از دور (RS) به نتایج مثبتی نیز رسیدیم.
درحال حاضرازجمله اهداف صندوق بیمه گسترش این طرح‌ها به سایراستان‌ها است. تا عملکرد استفاده از این سیستم‌ها را در ارزیابی خسارت‌ها مشاهده کنیم.

گفت و گو: زهرا شعبان زاده ـ خبرنگار اقتصاد کشاورزی سرویس مسائل راهبردی خبرگزاری دانشجویان ایران

منبع : خبرگزاری ایسنا