چارچوبی برای کشاورزی پایدار

طرح مدیریت فراگیر چارچوبی برای تصمیم‌گیری کشاورزی در تعیین اهداف بلند مدت، طرح تفصیلی مالی، طرح بیولوژیکی و برنامه‌های نظارتی است.کشاورزی پایدار به دنبال تداوم رشد اقتصادی، نظارت محیط زیست و مسوولیت اجتماعی است.
این سه روند باید در هر واحد کاری گنجانیده شود. تصمیمات مربوط به کشاورزی پایدار باید سلامت محیط زیست و وضعیت اقتصادی کشاورز و سود تعاونی‌ها را افزایش بدهد.
بر اساس مدیریت جامع‌نگر می‌توان در راستای اهداف فوق‌الذکر پیش رفت و تکنیک‌هایی را به کار گرفت که به طور خودجوش جامعه را در نظر گرفته و اقتصاد و محیط زیست قبل از هر گونه اتخاذ تصمیم مورد توجه قرار گیرد.
مدیریت جامع نگر را می‌توان مانند سایر مهارت‌ها آموخت و افرادی که به طور جامع نگر مدیریت می‌کنند، کیفیت زندگی را بهبود بخشیده و ثروت واقعی تولید می‌نمایند و همزمان اراضی و محیط زیست خود را بهسازی می‌کنند. آنها توانایی طرح سوالات درست و پاسخ‌گویی به آنها را داشته و حرکت به سوی اعتماد به نفس کامل را در آ‌ینده برای خود رقم می‌زنند.
مدیریت جامع برای کشاورزانی کاربرد دارد که سود مداوم، زندگی بهتر و وقت کافی برای تفریح می‌خواهند. در مجموع روشی است برای سرگرمی، پول درآوردن و حفاظت از منابع طبیعی «همه به طور هم زمان».
مدیریت جامع، فرآیند تهیه و درک همه ابزارها و گزینه‌هایی است که هر روز با ‌آنها برخورد داریم. وقتی فردی به طور جامع مدیریت می‌کند، می‌داند که به چه «آری» و به چه «نه» بگوید.
مدیران جامع‌گرا، مدیریت بحران را آموخته و به سوی رونق برنامه‌ریزی شده حرکت می‌کنند.
آنها می‌توانند امور مالی و پولی را به طور منطقی مدیریت کرده و زمان بیشتری را برای تفریح داشته و مطابق با ارزش‌های خود زندگی را سپری کنند و سرشار از اعتماد به نفس باشند. به این ترتیب تصمیمات آنها محیط زیست و جامعه آنها را بهبود بخشیده و منجر به دنیای بهتر برای آیندگان خواهد شد.
فرآیند مدیریت جامع و فراگیر
همان طور که از کلمه جامع بر می‌آید، منابع به جای جزء به صورت کل و جدای از محیط حاکم بر آنها اداره می‌شوند. تعریف کلی شامل فهرستی از عوامل موثر در تصمیم‌گیری و منابع مالی و انسانی در دسترس است. به این ترتیب یک هدف جامع پدیدار می‌شود که شامل کیفیت بر پایه ارزش، فهرستی از اقلام کشاورزی مورد نیاز و چگونگی حفظ اراضی در آینده است.
افرادی که اهداف را با خوش‌بینی دنبال می‌کنند، شانس موفقیت بیشتری دارند؛ چون هدف جامع‌نگر مبتنی بر ارزش‌های عمیق تصمیم‌گیران است، به آنان بینش کافی جهت طرح پرسش‌های بهتر و عمیق‌تر را داده و در نتیجه تصمیمات بهتری اتخاذ می‌گردد. از جمله اینکه برای چه کشاورزی می‌کنیم؟ برای انجام چه کاری این چنین تلاش می‌کنیم؟ چه دنیایی برای آیندگان خود می‌خواهیم؟ یک برنامه کشاورزی یا زراعی براساس این پرسش‌ها تدوین شده و یک برنامه قدرتمند را فراهم می‌آورد. هدف جامع و فراگیر، هسته اصلی مدیریت جامع‌نگر بوده و به طور مداوم به این نکته اشاره دارد که چنانچه تصمیمات درستی در شرف گرفتن باشد، هدف چیست؟ توجه داشته باشید که برای تداوم کار کشاورزی و زراعت باید سود آن بیشتر از سود سرمایه‌گذاری در سایر فعالیت‌ها یا بازده سرمایه باشد.
● برنامه ‌ریزی مالی
مدیران جامع‌نگر از یک برنامه مالی قوی استفاده می‌کنند که آنان را قادر می‌سازد تا تصمیماتی را اتخاذ کنند که همزمان برای محیط زیست، مردم منطقه و هدف نهایی مفید باشد.
برنامه مالی جامع، نقشه و مجموعه‌ای از راه‌کارهایی است که بر اساس آن بتوان سال مالی را طی کرد و از سود پایان سال اطمینان حاصل کرد. برنامه‌ریزی مالی جامع نسبت به برنامه‌ریزی مالی سنتی از چند جهت متفاوت است. بودجه جریان وجه نقد، شامل برآورد درآمد ناشی از سرمایه‌گذاری و تخصیص هزینه‌های متغیر و ثابت است.
تلاش می‌شود که هزینه‌ها کمتر از درآمد ناخالص پیش‌بینی شده باشد تا وقتی که مخارج پیش‌بینی شده طرح از درآمد برآوردی کمتر باشد، کمبود نقدینگی وجود نداشته و نیاز به اخذ وام از بانک نیست و همه چیز به خوبی پیش می‌رود. اما در بسیاری از موارد هزینه‌ها با درآمد ناخالص برنامه‌ریزی شده برابراست یا سود بسیار نازلی به دست می‌آید. باید توجه داشت که همین سود کم نیز ممکن است به دلیل عواملی مانند آفات و نوسانات هوا و بازار از بین برود. گرچه عموما ما عادت داریم بگوییم سال آینده همه چیز بهتر می‌شود. با برنامه‌ریزی مالی جامع درآمد پیش‌بینی شده و برنامه‌ریزی می‌شود سپس سود مورد نظر تخصیص می‌یابد. این مهم شدیدا در نحوه اختصاص بقیه بودجه اثر می‌گذارد. برنامه‌ریزی برای سود، قبل از اختصاص هر هزینه تفاوت اصلی بین برنامه جامع و سنتی است. بعد از برنامه‌ریزی سود، هزینه‌ها بر اساس معیارهای زیر جذب و تخصیص می‌یابند:
▪ تولید ثروت
▪ غیرقابل اجتناب بودن
هزینه‌های ثروت‌زا، هزینه‌هایی هستند که منجر به سودآوری در دوره جاری می‌شوند و هزینه‌های اجتناب‌ناپذیر هزینه‌هایی هستند که در هر صورت باید پرداخت شوند. (مالیات، پرداخت بابت اجاره زمین). در حالی که هزینه‌های نگهداری هزینه‌هایی هستند که به رغم این که برای تجارت ضروری است، برای دوره جاری سوددهی ندارد. از مفهوم هزینه سربار یا هزینه‌های دیگر به هیچ وجه استفاده نمی‌شود. در برنامه‌ریزی مالی جامع نظارت به صورت ماهانه انجام می‌شود و این باعث می‌گردد که در مسیر سود برنامه‌ریزی شده حرکت و هر گونه انحراف از برنامه خیلی سریع آشکار گردد و قبل از وخامت اوضاع، تدبیر لازم جهت اصلاح صورت پذیرد. مقایسه بین بودجه گردش وجه نقد و بودجه جامع نشان می‌دهد که در هر دو، درآمد پیش‌بینی شده یکسان است؛ اما در بودجه گردش وجه نقد که هزینه‌های عملیاتی و اداری و سرمایه‌ای از درآمد کسر گردید. کاهش (افزایش) نقدینگی به وجود می‌آید. در حالی که در بودجه جامع‌نگر هزینه در قالب هزینه‌های ثروت‌زا و غیرقابل اجتناب و هزینه‌های نگهداری با حفظ سود برنامه‌ریزی شده از درآمد کسر و با پرداخت دیون افزایش (کاهش) نقدینگی را نشان می‌دهد. برنامه‌ریزی مالی جامع بیش از آنچه در این مقاله اشاره شده است، وسعت دارد. جوانب دیگر آن شامل مدیریت دیون، هزینه‌یابی بر مبنای هدف، استفاده از بودجه تولید برای خرید و فروش و تصمیم‌گیری برای سرمایه‌گذاری‌های جدید است. در بودجه گردش وجه نقد تولید هدف بوده و سود هدف نیست. در برنامه‌ریزی مالی جامع سود هدف است و تولید وسیله نیل به آن باشد. برنامه‌ریزی برای سود بالا مدیریت را ناچار می‌سازد تا به عواملی که منجر به سود پایین می‌شود، غلبه کند. مدیریت جامع‌گرا با روش‌های مناسب همانند آینه شفاف، کارکرد طبیعت را نمایان ساخته و در نتیجه این اطمینان را فراهم می‌سازد که زراعت و کشاورزی ما در طی زمان قوام و دوام خواهد داشت.
برای درک بهتر شیوه کارکرد طبیعت، فرآیندهای اساسی آن باید بررسی شود، چهار فرآیند اصلی در سیستم‌های طبیعی وجود دارد که عبارتند از:‌
▪ آب به صورت باران بر روی زمین می‌بارد و از خاک گذر کرده و به زمین فرو رفته و تبدیل به سفره‌های آبی می‌شود. وقتی گردش آب کارآمد باشد، آب به کندی از جریان‌های زیرزمینی به داخل چشمه‌ها و رودها گذر کرده و به این ترتیب فرسایش خاک نخواهیم داشت. اگر تمرکز گیاهی در خاک کم باشد، عمده آب به سرعت طبیعت را دچار رانش کرده و موجب فرسایش خاک می‌شود. از این رو آب بسیار وارد خاک شده و سیل همه‌گیر فرا می‌رسد. توجه داشته باشیم که سیکل موثر آب در طبیعت برای بقای کشاورزی ضروری است.
▪ فرآیند دوم، چرخش مواد معدنی از طریق سیستم بیولوژیکی است در سیستم
بیولوژیکی از خاک به گیاه و از گیاه به حیوان و دوباره به خاک در حال گردش می‌باشد. امور کشاورزی که چرخه مواد معدنی را مختل می‌سازد، تنها موجب کاهش دوام مزرعه می‌شود.
▪ فرآیند سوم تمایل گیاهان و اجتماعات جانوری به سوی تنوع بیولوژیکی است. هرچه تنوع بیشتر باشد ثبات بیشتری در سیستم دیده می‌شود. تنوع بیولوژیکی، هزینه کنترل آفات را کاهش می‌دهد.
چرخش محصول اولین قدم در افزایش تنوع بیولوژیک می‌باشد.
▪ تاثیر انرژی خورشید در سیستم بیولوژیک چهارمین فرآیند طبیعت است. خورشید سوختی است که بیولوژی مزرعه‌ها را حفظ و پیش می‌برد. انرژی خورشید از یک سطح به سطح دیگر در اکوسیستم جریان می‌یابد. سبزه‌زار نور آفتاب را جذب کرده و باعث رشد آن می‌شود، حیوانات گیاهان را می‌خورند و بعد خود شکار حیوان دیگر و در نهایت هر کدام توسط صیاد قوی‌تر شکار می‌شدند. در هر مرحله انرژی از یک سطح به سطح دیگر منتقل می‌شود. ریشه‌های مرده، غذای موجودات تجزیه‌کننده می‌شوند. لاشه تجزیه‌کنندگان اصلی توسط تجزیه‌کننده دیگری خورده تا بالاخره بقایا به گیاهان موجود در خاک می‌رسد.
زمانی که هر کدام از فرآیندهای طبیعی فوق‌الذکر را اصلاح کنیم، این اصلاح بر سایر فرآیندها اثر گذاشته و یک مزرعه با دوام خواهیم داشت. در حالی که اگر با قواعد طبیعی درگیر شویم به ما آسیب خواهد رسید.
تصمیم‌گیری در مورد ابزارهای به‌کار گرفته شده
کلمه ابزار در مدیریت جامع‌نگر کاربرد فراوانی دارد. این ابزارها دستی یا رایانه‌های پیشرفته را شامل می‌شوند. هر یک از ابزارها بسته به زمان و نحوه کاربردشان و نوع آب و هوای منطقه بر طبیعت اثر می‌گذارند.
به طور مثال در مناطق مرطوب بارش فراوان، آرامش بیولوژیکی را به محیط طبیعی باز می‌گرداند در حالی که در مناطق خشک بارش موسمی آرامش بیولوژیکی را کاهش می‌دهد.
بسیاری از ابزارهای فناوری را با ابتکار می‌توان جایگزین ارگانیسم‌های زنده نمود.
● آزمون تصمیمات
تصمیم‌گیری (انتخاب ابزار و شیوه کاربرد آن) به صورت منظم در مدیریت جامع‌نگر انجام می‌شود. هر تصمیم در معرض چندین پرسش ساده قرار می‌گیرد که سبب می‌شود تصمیم‌گیرنده بر عواقب احتمالی آن تصمیم اشراف پیدا کند. با اشراف به کلیت موضوع و طرح پرسش در مورد هر تصمیم با آزمون مطمئن می‌شوید که تصمیم شما از لحاظ زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی درست است یا خیر.
در صورتی که اطلاعات کافی برای اخذ یک تصمیم موجود نباشد، آزمون آزاد صورت می‌گیرد. اگر براساس یک یا چند تست نتوان تصمیم گرفت باید تست را اصلاح کرده و دوباره آزمایش انجام گیرد. با شکست دوم در آزمون باید از تصمیم صرف‌نظر کرد.
اولین پرسشی که باید طرح گردد این است که آیا این تصمیم ما را به هدف جامع‌نگر خود نزدیک می‌کند؟ اگر پاسخ منفی باشد تصمیم نادیده گرفته شده و اگر مثبت باشد تصمیم را به آزمون می‌گذاریم.
● آموزش
اکثر مدیران جامع‌نگر را می‌توان توسط اساتید تایید شده در محیط کلاس، آموزش داد. اکثر مدیریت جامع‌نگر در نیومکزیکو به تعداد معدودی از اساتید گواهی می‌دهد تا اجرای مدیریت جامع‌نگر را آموزش دهند. این اساتید که در سراسر کشور پراکنده می‌شوند، متعهد به اجرای این نوع از مدیریت و به دنبال فرصتی برای به روز کردن خود براساس آخرین تحولات و رعایت استانداردهای اخلاقی می‌باشند. موضوعات درسی اساتید عموما مشمول سه به عنوان ذیل است:
۱) تصمیم‌گیری جامع‌گرا
در دوره مقدماتی فرد می‌آموزد که چطور:
▪ همه شانس‌هایی که در روز با آنها مواجه است،‌ درک کند.
▪ از مدیریت بحران به رونق برنامه‌ریزی شده حرکت نماید.
▪ وقت بیشتری برای تفریح خود ایجاد کند.
▪ زندگی را مطابق با ارزش‌های واقعی خودش سپری کند.
▪ تصمیمات را آزمون نماید و در راه رسیدن به هدف از مسیر اصلی و درست خارج نشود.
▪ اثر تصمیمات بر محیط را درک کند.
درنتیجه این مرحله، دانشجویان فرصت‌های مناسب برای اجرای تصمیمات و مهارت‌های اخذ تصمیم را شناسایی نموده و در می‌یابند که هدف مدیریت جامع‌نگر توصیفی برای آینده و راهنمایی برای تصمیم‌گیری جهت افرادی است که کلیت را درک می‌کنند.
۲) برنامه‌ریزی مالی جامع‌نگر
در این مرحله یاد می‌گیرند که:
چرا برخی از کشاورزان سود نمی‌برند یا اینکه چه سرمایه‌گذاری‌هایی باید انتخاب شوند تا سوددهی حاصل گردد؟ چگونه سوددهی را می‌توان برنامه‌ریزی نمود؟ به جای تلاش و توجه به تولید محض باید توجه را به این معطوف داشت که چگونه می‌توان فهرستی از سرمایه‌گذاری‌های بالقوه را ظرف مدت کوتاهی ایجاد کرد؟ و سودمندترین سرمایه‌گذاری بدون تعارض با ارزش‌ها، چگونه برگزیده می‌شوند. خلاصه اینکه برنامه مالی از مهارت‌های تصمیم‌گیری که قبلا مورد استفاده قرار گرفته نیز بهره می‌جوید.
۳) برنامه‌ریزی جامع و سازمان یافته مراتع و اراضی
در این مرحله افراد یاد می‌گیرند که:
چگونه می‌توان به طور جامع محیط را اداره کرد. مهارت‌هایی به دست می‌آید که بر اساس آن می‌توان یک برنامه اراضی جامع‌نگر را تنظیم نمود که نه تنها شامل محصولات و تدارکات باشد، بلکه نیازهای تفریحی و حیات وحش و کیفیت حیات را هم در بر گیرد. شما می‌آموزید که چگونه محیط خود را هماهنگی با اصولی اداره کنید که ضامن دوام و بقا باشد. چگونگی نظارت بر اراضی و چمن‌زارها و استفاده از شاخص‌های مربوطه برای کنترل و کارکرد بهتر نیز آموزش داده می‌شود. برنامه‌ریزی برای مراتع و اراضی و چگونگی استفاده از آن، مکمل برنامه مالی و تضمینی برای دوام اجتماعی و پیوستگی محیط‌زیست و اقتصاد است.
● نتیجه‌گیری
فرآیند تصمیم‌گیری جامع بر مبنای به کارگیری از ابزارهای مناسب جهت برنامه‌ریزی مالی، برنامه‌ریزی زمین، برنامه‌ریزی بیولوژیکی و نظارت دقیق است. همه این جوانب به صورت کل مدیریت می‌شوند. از جمله مزایای آن کیفیت بالاتر حیات محیط‌زیست، ثبات مالی، سود دهی مداوم است و اطمینان از اینکه تصمیمات منجر به بهبود محیط زیست و جامعه خواهند شد. از طرفی ابزاری به دست می‌دهد که تصمیمات دقیق‌تر اتخاذ گردیده و بازتاب آن در طبیعت به صورت کلی ملاحظه گردد. بنابراین مدیریت جامع‌نگر ضامن آن است که تمدن، در طول زمان باقی و پیوسته و بادوام خواهد ماند.

فاطمه صراف

منبع : روزنامه دنیای اقتصاد