اخلاق پزشکی

● مهارت ‌و حذاقت:
سه ضرورت برای صاحب هر حرفه‌یی تأکید شده که آن سه ویژگی‌ برای صاحبان حرفه‌های بهداشتی و درمانی نیز کاملاً لازم و ضروری است. این سه خصوصیت عبارتند از: مهارت در کار و تخصص، ادای امانت و جلب اعتماد.
برای کارکنان رشته‌های پزشکی مشخص است که رمز موفقیت در استمرار مطالعه و کسب تجربه می‌باشد و هر کدام بدون دیگری موفقیت‌آمیز نخواهد بود.
درباره‌‌ی مهارت و حذاقت در کار خدمات پزشکی باتوجه به حساسیت موضوع نمی‌توان ذره‌یی تردید داشت این مهارت به پزشک و بهداشت کاران و کادر خدمات پزشکی این توان را خواهد داد تا زمینه‌ی لازم برای ارائه‌ی صحیح و کامل خدمت وادای وظیفه هم در جهت مصلحت مردم و هم در جهت تأمین شرایط مطلوب وجدانی، مادی و معنوی همه‌ی کارکنان بخش خدمات بهداشتی درمانی مهیا گردد.
حرفه‌ی پزشکی و مامایی هم از این قاعده مستثنی نبوده و از آنجا که هم زمان با جان انسان در ارتباط است، در عین ارزش بسیار، از اهمیت ویژه‌یی برخوردار می‌باشد لذا باید بکوشند تا با مطالعه و تمرین‌ روش‌ها و شیوه‌های نوین فن را بیاموزند و با تلاش‌ و کوشش مستمر خود را در جریان آخرین دستاوردها قرار داده و آنها را در کنار تجربیات خود و صاحبنظران این علم بار ببندند.
● امانت و درستکاری:
امانت و درستکاری اختصاص به حرفه‌ی پزشکی ندارد بلکه صاحب هر شغل و حرفه‌یی ناچار از رعایت آن است.
اما اهمیت امانت ‌و درستکاری در امور پزشکی و مامایی از اینجا ناشی می‌شود که با عزیزترین و گرامی‌ترین مواهب الهی یعنی سلامت و جان و ناموس مردم در تماس است لذا باید از وسوسه‌های شیطانی و نفس اماره که همواره انسان را در معرض انحراف و لغزش قرار می‌دهند، آگاه و بر حذر باشد.
هر چند شخص ممکن است از نظر مقام علمی و منزلت اجتماعی دارای مرتبه‌ی بلندی باشد ولی شاید در اثر لحظه‌یی غفلت در امانت به راه خلاف کشانده شود به هرحال رعایت امانت و درستکاری در چنین کاری جز با توفیق خداوندی و با توکل بر او میسر نمی‌شود.
● جلب اعتماد مردم:
وقتی مردم از پزشک یا ماما تقوا، دلسوزی، آگاهی و تلاش صادقانه در ادای وظایف دیدند بدون تردید به چنین فرد شایسته‌یی اعتماد خواهند نمود.
این اعتماد هم موجب برانگیخته شدن حس احترام و علاقه‌ی مردم نسبت به وی خواهد شد و هم در افزایش کارآیی خدمات او نزد بیماران و افرادی که از خدمات مذکور بهره‌مند می‌شوند تأثیر خواهد گذاشت. برعکس چنانچه مردم از این افراد عدم توجه و بی‌اعتنایی نسبت به مراقبت‌ در تندرستی خودشان ببینند، اعتماد خویش را نسبت به آنان از دست خواهند داد.
● توکل به خدا:
توکل اعتمادقلبی درهمه‌ی کارها به خداوند می‌باشد. خداوند متعال می‌فرماید:
هرکه درهر امری به خداوند توکل کند خدا او را کفایت خواهد داد.
معنی‌توکل این نیست که انسان از علل و اسباب عادی و طبیعی کار چشم پوشیده انجام هر کاری را مستقیماً از خدا بخواهد. این امر بدون تردید با اصول دین مقدس اسلام سازگار نیست زیرا جهان ما جهان علل و اسباب است؛ بلکه معنی توکل درکارها این است که انسان به علل و اسباب ‌بادیده‌ی استقلال ننگرد و آنها را در تأثر از موثر حقیقی، که خدای تعالی است، بداند.
اهمیت توکل در امور پزشکی و مامایی، ارتباط این امور با روابط علت و معلولی در حیطه‌ی مسائل فیزیولوژیک می‌باشد. لذا باید جهان را وابسته به خدا و آنچه را در آن است را مخلوق و محتاج خداوند دانست. طبق احادیث معتبر اسلامی، سنت الهی دائر برآن است که امور جز از طریق علل و اسباب آن جاری نگردد و در بسیاری از موارد درک این مهم تنها از طریق درک و فهم درونی و الهی است.
● تواضع و فروتنی:
در خصوص تواضع و فروتنی از پیشوایان دینی دستورهای زیادی صادر گردیده است از آن جمله در روایتی از رسول اکرم (ص) نقل شده است:
«هرکه برای خدا فروتنی کند خدا او را برفرازد و هرکه تکبر ورزد خدا او را پست گرداند.»
این خصیصه‌ی اخلاقی که مراعات آن بر هرکس لازم است ضرورتش برای کارکنان حرفه پزشکی از آنجا ناشی می‌گردد که این افراد ممکن است به دلیل دانش و مهارت و موقعیت اجتماعی خود و نیاز مردم به ایشان دچار وسوسه‌ی شیطانی و انحراف ازصراط مستقیم و گرفتار شدن به دام خودبینی و غرور گردند و این با توجه به نوع مسوولیت این گروه بسیار ناشایست و پرمخاطره خواهد بود.
بنابراین باید صادقانه و متواضعانه در برابر مراجع به انجام وظیفه‌ی انسانی و اسلامی خود پرداخته و خود را از هر نوع غرور و خود بزرگ بینی دور نگه دارد تامشمول حدیثی که در ابتدا از پیامبر اکرم (ص) نقل گردیده نشود و به مقامی که شایسته است برسد.
● حلم و بردباری:
حلم و بردباری عبارت‌است از حالت آرامش نفسانی، به گونه‌یی که خشم وغضب به آسانی انسان را از جا به در نبرده و کارهای ناخوشایند او را به سرعت دگرگون نسازد. چنان که پیامبر اسلام (ص) فرموده است: خدایا مرا بر علم و دانش بی‌نیاز گردان و با حلم و بردباری زینتم ده و در روایتی دیگر: سه چیز است که در هر که باشد سزاوار اجر و ثواب است و موجب تکمیل ایمان آدمی است: اخلاقی که به وسیله‌ی‌ آن با مردم زندگی کند، و تقوایی که وی را از محرمات خدا باز دارد و حلمی که او را از نادانی نادان برکنار سازد: این خصلت از آن جهت برای کارکنان مشاغل بهداشتی و درمانی حائز اهمیت است که معمولاً با افرادی مواجه هستند که در اثر بیماری و گرفتاری صبر و طاقت خود را از دست داده‌اند و ممکن است کمترین برخورد تند و نامناسب آنان رابشوراند.
در برخورد با فرهنگ بیماران وتوده‌ی مردم حتی اگر نتواند باورهای آنان را از نظر علمی بپذیرد، باید با سعه‌ی صدر و متانت برخورد کند و از جریحه‌دار کردن احساسات ایشان بپرهیزد و در هدایت آنان با ملایمت و متانت با رعایت حدود درک آنان رفتار نماید.

دکتر محمود عمویی
متخصص پزشکی قانونی

منبع : هفته نامه پزشکی امروز