پرخاشگری در کودکان

هنوز كلاس زبان شروع نشده بود. «پدرام» و «وحید» هشت ساله، داشتند با هم حرف می زدند كه یك مرتبه «پدرام» با كیف محكم بر سر وحید كوبید، جرقه دعوا زده شد. كلاس به هم ریخت. مدیر آموزشگاه آزاد زبان بچه ها را به سالن برد و زنگ زد تا والدین شان بیایند و تكلیف این دو كوچولوی شر و شیطان را روشن كنند.
پدر و مادرها آمدند اما چشمتان روز بد نبیند، چون وقتی چشم پدر پدرام و وحید به هم افتاد دعوای بزرگ تری راه افتاد... مدیر كه اوضاع را بدتر دید زنگ زد تا مأموران كلانتری بیایند و این جوری بود كه دعوای بچه ها بزرگ و بزرگ تر شد...
● جنگ بچه ها
جنگ و جدال میان كودكان موضوع جدیدی نیست. اگر در خیابان ها و هنگام تعطیلی مدارس پسران دانش آموز را به دقت زیر نظر بگیرید چند نفر را پیدا می كنید كه معركه گرفته و در حال بزن بزن هستند!
اما جدال در كودكان نه تنها در میان پسربچه ها بلكه در میان عده ای از دختران خردسال و نوجوان هم دیده می شود.
از طرف دیگر چنانچه ناسازگاری میان كودكان شدت بگیرد می تواند خطرآفرین باشد.
● كودكان و ارتباطات
بیشتر والدین در برقراری ارتباط درست با كودكانشان دچار ضعف های فراوانی هستند.
دكتر نسترن خواجه نوری دكترای ارتباطات در این باره می گوید: «همه پدران و مادران بعد از بچه دار شدن دلشان می خواهد بهترین ها را به فرزند خود بیاموزند.
بنابراین مدام عباراتی مانند «خوب و مؤدب باش، خسیس نباش، عروسك هایت را به دوستهایت هم بده و...» را در ذهن كودك ثبت می كنند.
با این حساب خصوصیات گذشت، ایثار، دست و دل بازی، صبر و ... در ذهن كودكان تقویت می شود. آنها با تكرار این واژه ها دنیا را آرمانی تصور می كنند، در حالی كه با ورود به اجتماع بزرگ تر از خانواده (مدرسه، كلاس درس و ...) می بینند همه اینقدر خوب و مهربان نیستند. از همین رو بچه ها سرگردان شده و نمی دانند چگونه باید از حق خود دفاع كنند.»
خواجه نوری تأكید می كند: «والدین باید كودكان خود را با انواع خطرها و تهدیدها و چگونگی برخورد با آن آماده كنند. به این ترتیب بچه ها با قدرت «نه گفتن» می توانند در برابر موقعیت های خاص به درستی از خود دفاع كنند.»
● پرخاشگری در كودكان
بسیاری از والدین علاوه بر ناآگاهی از چگونگی برقراری ارتباط با فرزندان خود از عوامل منجر به پرخاشگری نیز آگاهی ندارند.
دكتر كامبیز كامكاری روانشناس در این باره معتقد است: «پرخاشگری انسان ها در سنین پائین از آسیب های روانی، بویژه «افسردگی» نشان دارد.
چنانچه والدین نسبت به پرخاشگری كودكان خود بی تفاوت باشند این معضل در روح فرزندان ماسك می خورد (پنهان می شود) و عوارض خود را در بزرگسالی نشان می دهد.
در سنین ۱۲ تا ۱۸ سالگی پرخاشگری افراد به اوج و حالت های اختلال شخصیت، احساس ناكامی و محرومیت و اختلال سلوكی می رسد.
كامكاری با استناد به تحقیقی كه با همكاری وزارت كشور و در استان تهران انجام شده می افزاید: «تنها فقر و ناكامی ها نمی توانند افراد را پرخاشگر كنند چون در بسیاری از كلانشهرها والدین و جامعه به تشویق افراد پرخاشگر می پردازند و برخورد نشدن با این امر موجب تشدید آن می شود.»
این دكتر روانشناس ادامه می دهد: «پرخاشگری علاوه بر مشكلات فردی و خانوادگی مسائل اجتماعی را نیز به دنبال دارد.
بنابراین عوامل زیستی، روانی، اجتماعی و خانوادگی فرزندان بستر رشد جامعه پرخاشگر را هموار می كند.»
وی پرخاشگری را دارای شاخه های مختلفی می داند و از پرخاشگری «وسیله ای» كودكان به عنوان مهم ترین معضل والدین نام می برد.
كامكاری می گوید: «استفاده درست از شیوه های میدانی و جریمه در هنگام درخواست های متعدد كودكان برای به دست آوردن اجسام مختلف مؤثر است.
به این ترتیب كه اگر كودك برای به دست آوردن مثلاً یك اسباب بازی اصرار كرد والدین باید در مقابل خواسته او بی تفاوت باشند و در صورت تداوم اصرار یك سری از امتیازها را از كودك بگیرند. این رفتار موجب می شود درخواست های كودكان به حد متعادل برسد.
این روانشناس، پرخاشگری های مستمر را در كودكان نشانه بیماری هایی مانند «بیش فعالی» و یا صرع می داند و به والدین تأكید دارد به دنبال ریشه یابی علل آن باشند.
از طرفی دیگر دكتر خواجه نوری یاددادن اعتماد به نفس را در كاهش پرخاشگری كودكان مؤثر می داند.
دكترای ارتباطات و استادیار دانشگاه آزاد تهران مركزی می گوید: گاه دخالت های بی مورد والدین در حریم خصوصی فرزندان پرخاشگری را در آنان افزایش می دهد.
به عنوان نمونه والدین همیشه سعی دارند بچه ها را پاكیزه نگه دارند، این درحالی است كه كودكان در سنین خاصی تمایل دارند از انگشت های خود برای غذاخوردن و كثیف كردن اطراف استفاده كنند. از همین روست كه بچه ها غذاهای آسان (fast food) را بسیار دوست دارند.
در این شرایط مادران می توانند به جای پند و اندرز محیط كوچك و امنی از آشپزخانه و یا هر قسمت دیگری از خانه را به كودكشان اختصاص دهند تا بچه بتواند بدون وسواس، آزاد و خیلی راحت از دست های خود استفاده و بازی كند.
با این شیوه كودك هم كار مورد علاقه اش را انجام می دهد و هم می داند كه در بخش دیگری مانند اتاق خواب حق غذاخوردن با انگشت و كثیف كردن محیط را ندارد.
● جلوگیری از ذاتی شدن پرخاشگری
اما دكتر محمدرضا شمس انصاری متخصص اعصاب و روان سن زیر ۲ سال تا ۶ سالگی را زمان شكل گیری پرخاشگری می داند.
انصاری ادامه می دهد: «پیشگیری از پرخاشگری از ذاتی شدن آن جلوگیری می كند.»
متخصص اعصاب روان، پرخاشگری كودكان را در دو دسته فیزیكی و كلامی و در شكل خشونت به خود (خودزنی) و خشونت به اشیا تقسیم می كند.
شمس انصاری ادامه می دهد: «معمولاً فرزندان نسبت به تربیت مقاومت نشان می دهند و در این باره باید به بزرگترها آموزش داده شود مقابله جویی و مخالفت با كودكان لج بازی آنها را تقویت می كند.
پرخاشگری های دوران كودكی عصبانیت های بعدی و احساس ناامنی را در بچه ها افزایش می دهد.
● تأثیر بازی ها و فیلم های خشن در پرخاشگری
دكتر كامكاری، دكتر انصاری و دكتر خواجه نوری به اتفاق باز ی های رایانه ای خشن و فیلم ها و سریال های تلویزیونی را عاملی برای برهم زننده آرامش خیال كودكان می دانند.
آنها معتقدند خشونت های این چنینی و آنچه كودكان در دعواهای كوچه و خیابانی می بینند ایجاد رفتارهای پرخطر را در این افراد تشدید می كند.
● رفتار والدین و تأثیر آن بر كودكان
این كارشناسان می گویند: «دعواها و بدرفتاری والدین زمینه ساز خشونت در فرزندان و بدرفتار شدن آنان در بزرگسالی می شود.
دكتر شمس انصاری تصریح می كند: «بی توجهی والدین به رفتارهای پرخاشگرانه كودكان موجب كم تمركزی آنان می شود. به این ترتیب بچه ها ناآرام شده و گویی حرف در گوششان فرو نمی رود. گویی كر هستند! ادامه این روند در فرزندان احساس تحقیر به وجود می آورد و ناخواسته بر ادامه تحصیل آن ها تأثیر گذاشته و موجب ضداجتماعی شدنشان می شود. اعتیاد و رفتارهای ناهنجار نیز ریشه در رفتارهای دوران كودكی دارد.»
● گواهینامه زندگی بگیریم
تعدادی از خانواده ها هنوز در رفع مشكلات روحی فرزندانشان خود را نیازمند پند و اندرز همسایه ها و اقوام می دانند و مشاوره نگرفتن از متخصصان به این گونه مسائل دامن می زند. اما با تدبیری ژرف می توان بسیاری از مشكلات به ظاهر بزرگ مانند ناسازگاری و دعوای كودكان را نیز حل كرد.

الهام آرمان

منبع : روزنامه ایران