آیا معتاد، مجرم است؟

به دیوار سرد دادگاه تكیه داده و گذشته‌اش را در ذهن مرور می‌كند. گذشته‌ای كه زیاد هم دور نیست یك سال پیش برای آغاز زندگی مشتركش آرزوها داشت و حالا بعد از یك سال آمده تا پرونده این زندگی مشترك را برای همیشه ببندد.
همیشه خیلی زودتر از آنچه فكرش را بكنی اتفاق می‌افتد. روزی كه اولین بار كت و شلوار دامادی‌اش را به تن كرد و به عزم خواستگاری از خانه بیرون رفت دلش چندصدمتر جلوتر از خودش می‌دوید، می‌خواست پر در بیاورد و هر چه زودتر به دختر مورد علاقه‌اش برسد. بالاخره رسیدند، همه‌چیز به خوبی و خوشی تمام شد. كسی مخالف نبود، او با دختری كه دوستش داشت سر سفره عقد نشست و پیمان زناشویی بست و تشكیل خانواده داد و حالا...
تعطیلی شركت، بیكاری، گوشه وكنایه‌های زنش و... درد دیگری را هم به دردهایش اضافه كرد.
اولین بار كه با چند نفر نشست تا به اصطلاح دودی بگیرد و غصه‌های زندگی را فراموش كند. چنین عاقبتی را برای خودش متصور نبود. هر روز می‌گذشت و او بیشتر از قبل به این دود لعنتی عادت كرده بود، حالا دیگر كمتر دنبال كار می‌گشت و اصلا برایش مهم نبود كه زنش، كسی كه بیشتر از جانش دوست داشت.
مجبور است برای گذراندن زندگی خود و فرزندش كارگر خانه‌های مردم شود.و بالاخره یك روز همه‌چیز تمام شد. كاخ زندگی یك‌شبه ویران شد. همسرش دیگر نتوانست اعتیاد و بیكاری او را تحمل كند، تنهایش گذاشت و برای همیشه رفت...
این روزها راهروی دادگاه خانواده پر از آدم‌هایی است كه تجربه چندماه زندگی مشترك آنها را به اینجا كشانده است. حالا دیگر افزایش آمار طلاق را نمی‌شود منكر شد. آماری كه رو به افزایش است و این در حالی است كه خیلی از آنها فقط چند ماه است كه زندگی مشترك را تجربه كرده‌اند.
عوامل بسیاری می‌تواند در نابودی بنیان خانواده‌هایی كه بیشتر نوپا هستند، موثر باشند و متاسفانه باید گفت كه اعتیاد اصلی‌ترین علت درخواست طلاق از سوی زنانی است كه به دادگاه مراجعه می‌كنند.
این در حالی است كه ستاد مبارزه با موادمخدر اعلام كرده كه بیش از دو میلیون معتاد نداریم، حال اگر همین آمار را در نظر گرفته و آن را یك آمار دقیق كارشناسی بدانیم همین تعداد می‌تواند بیش از پنج میلیون نفر از افراد جامعه را درگیر كند.
فرد معتاد به تنهایی در آمار اعتیاد قرار می‌گیرد اما او می‌تواند به طور متوسط سه نفر دیگر را هم با مشكل خود دست به گریبان كند و باعث به وجود آمدن آسیب‌های اجتماعی دیگر از جمله طلاق شود.
جلالی‌پور قاضی دادگاه در این‌باره می‌گوید: «فرد معتاد به تنهایی در یك كوهستان زندگی نمی‌كند، هر فرد معتاد خانواده‌‌ای دارد كه خواه‌ناخواه با مساله اعتیاد او درگیر می‌شوند.
اعتیاد تنها به فرد آسیب نمی‌رساند بلكه با مشكلاتی كه ایجاد می‌‌كند اثرات جبران‌ناپذیری بر جامعه می‌گذارد. در حال حاضر بیشترین دلیل طلاق‌ها، اعتیاد یكی از طرفین است كه در ۹۰ درصد موارد این مرد است كه دچار اعتیاد شده و دیگر نمی‌تواند نیازهای اولیه خانواده‌اش را برآورده كند.»
مروری بر پرونده‌های دادگاه‌ها و دادسراها نشان می‌دهد كه مردان معتاد به خاطر تامین هزینه مواد حتی اقدام به فروش فرزندان خود نیز كرده‌اند؛ حتی فرد معتاد پا را فراتر گذاشته و همسر خود را در مقابل مواد در اختیار فروشندگان قرار می‌دهد. این روزها دیدن این موارد در دادگاه‌های خانواده كم نیست.
این زنگ خطری است برای جامعه كه امروزه شاهد افزایش مصرف مواد بین جوانان امروزی و فروپاشی خانواده‌هاست.سرهنگ سمائی كارشناسان مبارزه با موادمخدر در این‌باره می‌گوید: امروز مساله موادمخدر شكل مخاطره‌آمیز و كاملا پیچیده‌ای به خود گرفته و در عین حال گسترش جهانی یافته است.
اعتیاد به موادمخدر علاوه بر زیان‌های جدی و خطرناك جسمی از قبیل ابتلا به بیماری‌های عفونی واگیردار همچون ایدز، سل، هپاتیت، عوارض و مشكلات عمده اجتماعی و اقتصادی از جمله افزایش جرم‌های مرتبط با موادمخدر همچون جنایت و سرقت، فقر و تكدی‌گری، طلاق و هدررفتن سرمایه‌های كلان مادی كشورها را به دنبال داشته است.
كشور ما دارای جمعیتی جوان است. بیش از ۵۵ درصد جمعیت كشور ما در سنین زیر ۲۰ سال هستند. از طرفی موقعیت استراتژیك ایران و قرارگیری آن در كنار كشورهایی همچون افغانستان و پاكستان كه جزو تولیدكنندگان عمده موادمخدر هستند باعث آن شد كه ورود این مواد به كشور سهل‌تر و فراوان‌تر باشد. با این حال نگاه ما به این مقوله باید نگاهی كارشناسانه باشد.
این كارشناس ادامه می‌دهد: اما نباید معتاد را مجرم دانست و مانند یك متهم با آن برخورد كرد. مسوولان باید بستری را فراهم كنند تا معتادان تحت درمان قرار بگیرند و اقدام به ترك كنند.
این كارشناس همچنین می‌گوید: هم‌اكنون از ۱۵ میلیون دانش‌آموز سراسر كشور، ۱۴ درصد در معرض مستقیم اعتیاد قرار دارند كه این موضوع اهمیت آموزش و پیشگیری را دوچندان می‌كند.
این در حالی است كه نیروی انتظامی در اجرای مرحله سوم طرح ارتقای امنیت اجتماعی، جمع‌آوری معتادان را آغاز كرده است. در این بین معتادانی كه كارت درمان دارند همان روز آزاد می‌شوند اما افرادی كه كارت درمان ندارند توسط پزشك ستاد مبارزه با موادمخدر مورد معاینه قرار می‌گیرند و سپس برای درمان به مراكز بازپروری و ترك اعتیاد معرفی می‌شوند. در آن مراكز هم با پرداخت هزینه طول درمان اقدام به ترك می‌كنند.
حال اگر فرد معتادی خانواده‌اش پیدا نشود كه هزینه ترك را بپردازد، مشخص نیست چه ارگانی هزینه درمان این نوع معتادان را متقبل می‌شود.
● قاچاقچیان سودجو عامل افزایش ورود موادمخدر به ایران
سرهنگ كشفی، معاون مبارزه با موادمخدر تهران بزرگ درخصوص آمار معتادان در تهران می‌گوید: «در تهران بزرگ حدود ۲۳۰ هزار نفر معتاد هستند كه از این تعداد ۱۵۰ هزار نفر معتاد اسمی و ۸۰ هزار نفر تفنی می‌باشند. اما در سطح كشور هم آمارهای متفاوتی وجود دارد كه تقریبا می‌توان برآورد كرد كه حدود دو میلیون نفر معتاد در سراسر كشور وجود داشته باشد.»
سرهنگ كشفی ادامه می‌دهد: «در موضوع موادمخدر چند مرحله داریم: پیش‌بینی، پیشگیری، درمان، مقابله، پیگیری. مرحله اول پیش‌بینی مربوط به سازمان‌های اطلاعاتی است، پیشگیری و درمان هم به سازمان‌های بهزیستی و بهداشتی درمانی مربوط است.مرحله چهارم مقابله كه كار پلیس است و پیگیری هم به دستگاه قضایی مربوط می‌شود.»
سرهنگ كشفی درخصوص افزایش موادمخدر در میان جوانان می‌گوید: «متاسفانه قاچاقچیان سودجو، زندگی بعضی از افراد جامعه را به نابودی ‌كشانده‌اند. معمولا موادمخدر را از كشورهای همسایه (افغانستان و پاكستان) قاچاقی به ایران می‌آوردند.
این قاچاقچیان از راه ورود موادمخدر از كشورهای همسایه به ایران پول كلانی به جیب می‌زنند و به اینگونه زندگی افرادی را كه آمادگی لازم برای مصرف مواد را دارند به ورطه تباهی می‌كشانند.»معاون مبارزه با موادمخدر تهران معتقد است كه قانون مبارزه با موادمخدر (اعدام قاچاقچی) قانون خوبی است اما امروزه این قانون به خوبی اجرا نمی‌شود.
● مشكل كجاست؟
اعتیاد به عنوان یك آسیب و معضل اجتماعی – بهداشتی، اقتصادی و فرهنگی با پیچیدگی‌های خاص خود حاكمیت ملی، امنیت و استقلال كشور ما را تحت تاثیر قرار داده است با توجه به مسائل جنبی آن می‌توان ادعا كرد كه ارزش‌های انسانی و هویت ملی ما در معرض خطر و آسیب این آفت بزرگ قرار گرفته است.
توجه به آمارها نشانگر این است كه رشد روزافزون معتادان در اجتماع رو به قوت دارد. این موضوع كه قشر جوان جامعه بیشتر در معرض آسیب و آماج اعتیاد است وظیفه همگان را در موضوع تقابل با این مشكل خطیرتر می‌سازد. به راستی وظیفه مسوولان و افراد جامعه در قبال این دیو بدسیرت چیست؟
خانواده‌ها و والدین چه وظیفه و مسوولیتی بر عهده دارند؟ دستگاه‌های تعلیم و تربیت چطور؟ آیا مشكل اعتیاد با دستگیری و به زندان انداختن یا اعدام كردن قابل حل است؟ آیا اصلا معتاد را باید به چشم یك مجرم گناهكار نگاه كرد؟...
● موادمخدر با نقاب كریستال
دنیا روبه پیشرفت است. اختراعات جدید، كشفیات تازه، موادمخدر هم در دنیای خود روز به روز در حال پیشرفت است. سال‌ها قبل تریاك مثل نقل و نبات در دستان معتادان بود اما امروزه، تریاك جای خود را به ماده‌های مخدر جدید مثل كراك، شیشه و... داده است و البته خطرناك‌تر كه سلامت و حتی جان افراد را به بازی گرفته‌اند.
كراك، شیشه، درجیزك و تمجیزك، ماده‌های مخدر جدیدی است كه امروزه در بازار پخش شده و به راحتی در اختیار جوانان قرار می‌گیرد.این ماده‌های خطرناك نه‌تنها اعتیادآور، بلكه قاتل هم است. چون افرادی كه كراك مصرف می‌كنند عمر كوتاهی خواهند كرد و پس از مدت كوتاهی از مصرف به طرز فجیعی می‌میرند به طوری كه حتی جنازه‌های آنها قابل شست‌وشو نیست.
دكتر نادری، رئیس موسسه ارتقای سلامت ایرانیان با اشاره به اینكه بزرگ‌ترین خطر كنونی درخصوص موادمخدر جدید، فروش هروئین به نام «كراك» و «كریستال» است، گفت: «نتایج یك پژوهش نشان می‌دهد كه سه‌چهارم معتادان مراجعه‌كننده برای درمان تصور می‌كرده‌اند كه كریستال مصرف می‌كنند.
در حالی كه این افراد به هروئین معتاد بوده‌اند. در هر جامعه‌ای پس از شیوع مواد اعتیادآور و مشاهده عوارض سوء آن میل به مصرف آن در افراد كم می‌شود. در شرایط كنونی نیز هروئین به عنوان ماده‌مخدر خطرناك و خانمان‌سوز در جامعه جا افتاده است.
لذا قاچاقچیان با تغییر رنگ، ظاهر و نام این ماده مخدر سعی در ایجاد بازار فروش كرده‌‌اند، قاچاقچیان با تغییر شكل هروئین از پودر سفیدرنگ به حالت بلور، آن به نام شیشه، كریستال و كراك می‌فروشند تا بتوان با سرسوزن مصرف كرد. البته شیشه و كریستال واقعی نیز به عنوان مواد توهم‌زا اعتیاد‌آور هستند.
این كارشناس موادمخدر افزود: در حالت عادی هیچ معتاد به تریاك حاضر به مصرف هروئین نیست ولی قاچاقچیان با تغییر شكل و نام هروئین این ماده را به معتادان می‌فروشند و از آنجا كه هروئین ۱۰ برابر تریاك سرخوشی در افراد ایجاد می‌كند، بسیاری از تریاكی‌ها در حالی كه تصور می‌كنند كراك یا كریستال مصرف می‌كنند به هروئین معتاد می‌شوند.
نادری می‌افزاید: فرم تدخینی كوكائین به نام «كراك» و «آمفتامین» مثل كریستال از انواع محرك‌ها هستند كه با از بین بردن اشتها، افراد بدون نیاز به آب‌وغذا دارای انرژی زیادی برای فعالیت می‌شوند و پس از مدتی حالت افسردگی، خمودگی و خستگی بیش از حد برای آنها پیش می‌آید.
لذا به این مواد وابسته می‌شوند و در این حالت حتی با مصرف این مواد نیز نمی‌توانند انرژی لازم را به دست آورند. این كارشناس موادمخدر با اشاره به موادمخدر جدید مانند «نرجیزك» گفت: فرم تزریقی «بوپره نورفین» از كشور پاكستان به نام‌های تجاری مختلف مانند «تمجیزك» و «درجیزك» و... توسط قاچاقچیان به وفور وارد كشور می‌شود و متاسفانه از سوی معتادان و حتی برخی پزشكان برای ترك اعتیاد و سم‌زدایی تجویز می‌شود.
فرم تزریقی «بوپره نورفین» به عنوان مسكن مخدر برای درمان دردهای شدید و قرص زیرزبانی آن برای ترك اعتیاد استفاده می‌شود و از آنجا كه قرص زیرزبانی این دارو در ایران تولید نمی‌شود، فرم تزریقی برای ترك اعتیاد به كار می‌رود و نه‌تنها به ترك نمی‌انجامد بلكه بر شدت اعتیاد نیز می‌‌افزاید.
نادری با تاكید بر اینكه شیوه مصرف در تعیین شدت اعتیاد اهمیت بسیاری دارد گفت: تزریق به عنوان شیوه مصرف موادمخدر شدت اعتیاد را افزایش داده و در ضمن خطرات فراوانی برای خود فرد و اطرافیان وی از جمله ابتلا به ایدز و هپاتیت دارد.
متاسفانه هم‌اكنون برخی قاچاقچیان هروئین‌ را در آب حل كرده و آن را در شیشه‌های آمپول ریخته و به اسم «درجیزك» می‌فروشند كه این مواد حتی «بوپره‌نورفین» واقعی نیز نیست.
● تحلیل روانشناس
دكتر علی رستم‌پور، روانشناس و استاد دانشگاه در تعریف اعتیاد می‌گوید: «اعتیاد یعنی خو گرفتن و وابسته شدن جسمی، روانی و عصبی فرد به موادمخدر كه ترك یا فرار از آن ناممكن یا بسیار مشكل است.
عواقب اعتیاد را هم به راحتی می‌توان اشاره كرد؛ وابستگی شدید جسمی و روانی، ایجاد مشكل در صورت قطع وابستگی، پرخاشگری، اعتماد به نفس پایین، افسردگی، نگرش مثبت به مواد و...
این روانشناس در مورد عوامل گرفتار شدن در دام اعتیاد می‌گوید: خانواده اولین مكان رشد شخصیت، باورها و الگوهای رفتاری فرد است. خانواده علاوه بر اینكه محل رشد افراد و كمك به حل استرس و پاتولوژی است منبعی برای تنش، مشكل و اختلال نیز به شمار می‌آید.
ناآگاهی والدین، ارتباط ضعیف والدین و كودك، فقدان انضباط در خانواده، خانواده متشنج یا آشفته و از هم گسیخته، احتمال ارتكاب به انواع بزهكاری‌ها مانند سوءمصرف مواد را افزایش می‌دهد.
همچنین والدینی كه مصرف‌كننده مواد هستند باعث می‌شوند فرزندان با الگوبرداری از رفتار آنان مصرف مواد را یك رفتار بهنجار تلقی و رفتار مشابهی پیشه كنند. پس از خانواده می‌توان به تاثیر دوستان و اطرافیان اشاره كرد. تقریبا در ۶۰ درصد موارد، اولین مصرف مواد به دنبال تعارف دوستان رخ می‌دهد.
ارتباط و دوستی با همسالان مبتلا به سوءمصرف مواد عامل مستعد‌كننده قوی برای ابتلای نوجوانان به اعتیاد است. مصرف‌كنندگان مواد برای گرفتن تاثیر رفتار خود از دوستان سعی می‌كنند آنان را وادار به همراهی با خود كنند. گروه «همسالان» به خصوص در شروع مصرف سیگار و حشیش بسیار موثر هستند. بعضی از دوستی‌ها صرفا حول محور مصرف مواد شكل می‌گیرد.
نوجوانان به تعلق به یك گروه نیازمندند و اغلب پیوستن به گروه‌هایی كه مواد مصرف می‌كنند بسیار آسان است. هرچند پیوند فرد با خانواده، مدرسه و اجتماعات سالم كمتر باشد، احتمال پیوند او با این قبیل گروه‌ها بیشتر می‌شود.
برخی عوامل مخاطره‌آمیز اجتماعی هم در ابتلا به اعتیاد موثر هستند؛ فقدان قوانین و مقررات جدی بر ضدموادمخدر، بازار مواد، مصرف مواد به عنوان هنجار اجتماعی، كمبود فعالیت‌های جایگزین، كمبود امكانات حمایتی، مشاوره‌ای و درمانی، توسعه صنعتی، محرومیت اجتماعی و اقتصادی، كمبود امكانات فرهنگی، تفریحی و ورزشی هستند .

الهه فراهانی

منبع : روزنامه هم‌میهن