اورامانات تخت ، دهستان اورامانات ، مریوان

روستای «اورامانات تخت» مركز دهستان اورامانات در جنوب غربی شهرستان مریوان قرار دارد و جاده‌ای به طول 75 كیلومتر آن را به شهر مریوان متصل می‌كند. 25 كیلومتر این جاده از مریوان تا دوراهی «دزلی» آسفالته خوب و بقیه آن نیمه آسفالته،‌ خاكی و ناهموار است. این روستا در دره‌ای شرقی - غربی و در شیب تندی رو به روی یال شمالی كوه «تخت» واقع شده است. خانه‌های روستا كلاً از سنگ و اغلب به صورت خشكه چینی و پلكانی ساخته شده است. آب و هوای آن در فصول تابستان و بهار بسیار مطبوع و در زمستان‌ها بسیار سرد است.
روستای اورامانات تخت از جمله فضاهای جذاب روستایی كردستان است كه علاوه بر زیبایی چشم‌‌اندازها،‌ به دلیل اجرای همه ساله مراسم بسیار باستانی و حیرت‌انگیز «پیر شهریار» قابلیت‌های ارزشمند جهانگردی ویژه دارد.
اورامان كه در زبان كردی «هه ورامان» تلفظ می‌شود، ناحیه‌ای است وسیع و كوهستانی كه سراسر جنوب استان كردستان را در بر گرفته است. مردم این سامان را «هه ورامی» و زبان آنان را نیز به همین نام می‌خوانند. لهجه «اورامی» از شاخه‌های معروف و گسترده زبان كردی گوران و شامل «اورامان كهن» ، «اورامی» و «ژاوه رودی» است. «اورامی» كهن را با زبان اوستا بسیار نزدیك دانسته‌اند. آتشگاه‌های باقی مانده منطقه نشان می‌دهد كه مردم این ناحیه پیش از گرویدن به دین اسلام، زرتشتی بوده‌اند و «اورامی» تا چند دهه پیش،‌ زبان نوشتاری گویندگان و سرایندگان كرد زبان این نواحی بوده است.
رودخانه «سیروان» از دره‌های عمیق این ناحیه عبور كرده و وارد خاك عراق می‌شود. این رود از به هم پیوستن چند رود كوچك به وجود آمده و رو به غرب جریان می‌یابد. مناطق كرانه‌ای رودخانه «سیروان» را «روار» (رودبار) می‌گویند كه هوایی معتدل و زمین‌های مشجر و پوشیده از درختان گردو، انار، انجیر، توت، آمرود و غیره دارد. طبیعت «اورامان» بكر و بسیار زیباست.
آداب و رسوم این ناحیه به موجب موقعیت سخت اقلیمی تقریباً دست نخورده باقی مانده است و از یادگار‌های باستانی به حساب می‌آید. از معابد بسیار مورد احترام مردم این ناحیه آرامگاه پیر «شهریار اورامی» صاحب كتاب «معرفت پیر شهریار» است. هر ساله مراسمی در كنار این آرامگاه برگزار می‌شود؛ پیر شهریار كه به «پیر شالیار» نیز معروف است، به روایتی از قدسین زرتشتی پیش از اسلام است. بعدها كتاب وی توسط شخصی به نام «پیر شهریار شانی» پیراسته شد و با دیانت اسلام منطبق گردید و مطالب آن نیز منظم شد. كتاب به گونه‌ای نمادین، مواردی را از زبان «زانای سیمیار» بیان كرده است. به اعتقاد برخی از كردشناسان «زانای سیمیار» یا دانای سیمیار همان زرتشت است، اما به باور مرحوم آیت‌الله مردوخ، «سیمیار» به معنی رمزگو است. یعنی كسی كه مقاصدش را به زبان رمز بیان می‌كند. این كتاب در اورامان محفوظ است. مردم اورامان مسلمان سنی و شافعی مذهب هستند. از دیگر اماكن مقدسه، مساجد «اویهنگ» ،‌ عبداللهی و مقبره پیری به نام «كوسه هه جیج» است كه مورد احترام و زیارت مردم اورامان و سایر مردم كردستان است.
لباس مردم «اورامان» عبارت است از «چوخه و رانك» برای مردان كه پارچه كم عرض آن را با كرك بز «مرغز» می‌بافند و بسیار لطیف است. عمامه و پیراهن را نیز از پنبه می‌بافند. پنبه در بعضی از روستاهای اورامان به مقدار كم به عمل می‌آید. پاپوش‌ مردان نیز «كلاش» نام دارد كه نوعی گیوه است. زیره آن از پارچه پنبه‌ای به شكل محكم ساخته می‌شود و نوع «نودشه» آن معروف است. نودشه از روستاهای مهم اورامان است.
لباس زنان این ناحیه، پیراهن بلند و قبا به اضافه نیم تنه یا «سحفه» و كلاهی به نام «فنیس» یا «تاس كلاه» است كه با روسری‌های ابریشمی كلافه‌ای، پیچیده شده است. لباس زنان «اورامان» بسیار مفصل و محجبه است. نوع پوشش مردان و زنان اورامانات یكی دیگر از جاذبه‌های این منطقه است.
اورامان در گذشته به علت موقعیت سخت راه‌های كوهستانی ارتباط بسیار محدودی با سایر نقاط داشت. در نتیجه مردم آن كلیه ملزومات زندگی را خود فراهم می‌‌كردند و به همین مناسبت صنایع دستی آنان پیشرفت فراوانی كرده است.
در زمینه معماری نیز بنا به موقعیت كوهستانی منطقه، چینه دیوارها از سنگ است. سنگ‌ها شكل هندسی ندارد و در واقع لاشه‌سنگ‌‌هایی است كه روی هم می‌چینند و آن را «وشكه چن» می‌گویند. سقف‌ها را با تیر می‌پوشانند و خانه‌ها به گونه‌ای روی هم قرار می‌گیرند كه پشت بام خانه‌ای، حیاط خانه دیگری است. روستاهای اورامان دارای خانه‌های پله‌ای بسیار جالب است. داخل خانه‌ها را با خاكی سفید رنگ كه از محلی به نام «گله جانی» می‌آورند، گل‌اندود می‌كنند. مردم اورامان در سخت‌كوشی و پرطاقتی مشهورند و حتی قناعت و زندگی ساده آنان ضرب‌المثل مردم كوهستان‌های كردستان است.
مردم اورامان بسیار متدینند و دانشمندان و فضلای معروفی از این خطه برخاسته‌اند. در طریقت، پیرو دو طریقه «قادریه» و «نقشبندیه» اند. پیروان طریقه «قادری» را درویش و پیروان طریقه «نقشبندیه» را صوفی می‌نامند كه اعتقادی بسیار محكم به پیر و مرشد به ویژه شیخ خود دارند و هر ساله به طواف وی می‌روند.
آیین‌های مردم اورامان نیز از جاذبه‌های آن محسوب می‌شود.