نواختن و آموختن به شیوه دانشمند

مقالهٔ حاضر، نگاهی است اجمالی به مجموعه گیتار كلاسیك كه از آخرین آثار مؤلف آن فرزاد دانشمند، استاد و مدرس گیتار كلاسیك، كه پیش از این نیز ترجمه‌ها و تألیفاتی همچون ترجمه ‌هارمونی گیتار اثر لانس بوسمن۱. تكنیك دی بنیادین اثر جان دوآرت۲. دیده‌خوانی و درك موسیقایی اثر الیور هانت،۳ ترجمه و تألیف تئوری و آموزش تكنیك و تدوین و گردآوری جزوات آموزشی تا سطح پیشرفته در ن‍ُه جلد از ایشان به چاپ رسیده است.
نقد حاضر، نگاهی بر مجموعه‌ای تحت عنوان دانشمند است كه با عنوان متد۴ آموزش گیتار كلاسیك در دو جلد به چاپ رسیده است كه در این راستا از نقطه‌نظر بررسی جامع كتاب مذكور، ذكر چندین نكته برای هنرجویان و دیگر خوانندگان آن خالی از لطف نیست تا نوازندگان جوان را با محتوا و رسالت كتاب آشنا سازد.
مجموعه اثر حاضر، فی ‌الواقع حاصل سی سال تلاش مستمر مؤلف در امر تحقیق آموزش و بررسی شیوه‌های نوازندگی بالخص گیتار كلاسیك است كه نمودی از تجربه و پختگی وی در امر نوازندگی و تدریس است. كتاب مذكور كه به صورت مجموعه‌ای دو جلدی به همراه CD آن ارائه گردیده جایگزین دیگر كتب آموزشی گیتار كلاسیك به (شیوه‌ای تدوین‌شده) است كه برخلاف دیگر شیوه‌های غیر مستمر و پراكنده كه بعضاً توسط چندی از مد‌ّرسان بالفعل در تدریس گیتار با آن مواجه هستیم و بعضاً به شیوه‌ای غیر اصولی و سر در گم است، خود اهداف مشخص آموزشی را دنبال نموده و بیان‌كننده شیوه‌ای جامع در فراگیری گیتار كلاسیك است. شیوه‌ای كه امروزه در دیگر جوامع هنری دنیا كه از پشتوانه اجرایی علمی و عملی در امر آموزش برخوردار است را داراست.
شیوه‌ای موفق كه در هر مقطع خاص زمانی و برای سنین متفاوت تدوین گردیده و گام‌به‌گام و بر اساس معیارهای استاندارد آموزشی به پیش می‌رود و در هر پایه یا اصطلاحاً Grad۵ ،‌هنرجو را با مفاهیم خاصی از موسیقی آشنا می‌سازد و ملزم به رعایت ساختارهای مشخص بر پایه آن می‌كند.
در واقع چنین شیوه‌ای متناسب با درك و دریافت هنرآموز و با نگاهی درون‌گرا و واقع‌بین به نیازها و استعداد هنرجویان مطالب را از ساده‌ترین تا نكات پیچیده و ساختاری‌تر كه احتیاج به صرف وقت و تفحص بیشتر در مطالب دارد را در برگرفته است. لذا هنرجویانی را كه قدرت اجرایی كمتری در نوازندگی دارند در برگرفته و به كمك آن و با نظر و تشخیص استاد، قطعاتی متناسب با سطح خود تدوین می‌شود، كه پس از ممارست و كوشش به دیگر سطوح آموزشی راه پیدا خواهند كرد. امروزه نیز در دیگر مدارس آموزش موسیقی اعم از كنسرواتور۶ و كالجهای موسیقی به اثبات رسیده كه از آن نمونه می‌توان به ترینیتی كالج لندن، مدرسه جولیارد و باءماس و دیگر مدارس موسیقی در اروپا و آلمان اشاره داشت. مجموعه حاضر علاوه بر تبیین روشهای پیش‌گفته كه تا حد بسیار زیادی موفق بوده خود حائز نكات آموزشی خاصی است كه در متن خود گنجانده شده و به طور اجمالی نیز به آن اشاره خواهد شد.
بازگویی این جمله از (جان ویلیامز)۷ پدیده قرن حاضر گیتار كلاسیك جهان لازم به نظر رسد. او همیشه در امر آموزش بر این نكته تأكید دارد كه هنرآموز تا مادامی كه هنوز در ذهن خود به ارزش تك‌تك‌ نتها و بیان و سونوریته۸ هر یك از آنها پی نبرده، تجربه كردن موسیقی چندبخشی، امری غیر معقول می‌نماید. این نكته شاید خود دلیلی بر ترجمان اثری است كه امروز در دسترس علاقه‌مندان به گیتار كلاسیك است.
در فصول آغازین كتاب مؤلف به نكات خاصی اشاره دارد كه نمونه آن تا كنون در دیگر كتب آموزشی بی‌سابقه و قابل توجه است. از جمله اشاره‌ای بر دانستنیهای مفید و مورد نیاز برای هنرجو، كه شامل نكاتی در مورد خرید و مراقبت از ساز است. گاه یادآوری این نكات حتی توسط دیگر مد‌ّرسان مجرب گیتار، نیز از یاد برده شده است. همچنین مطالبی از جمله تئوری موسیقی كه در هر درس به شرح جامعی از آن پرداخته شده كه متناسب با آن تمریناتی در نظر گرفته شده است. بحث از فواصل موسیقی، آكوردشناسی و بررسی چندین تكنیك به همراه تمرینات آن سطح آموزشی آن را ارتقا داده است.
همچنین در ادامه دیگر مباحث ساختاری، بحث درباره ریتم،‌ تفسیر از ساختمان و بافت هارمونیك قطعات (با شناخت از فرم آن كه عملاً جاذبه‌های شنیداری و زیباشناختی آن را برای هنرجو ممكن ساخته است.) را تقویت می‌كند و به تجربه‌ای تازه در شناخت و درك موزیكالیته۹ پرداخته و فضای جدیدی از آن را به همراه دارد. پوزیسیونهای۱۰ مختلف به نحو روشن و ساده‌تری در صفحات آخر كتاب اول گنجانده شده و نسبت به دیگر كتب آموزشی كه همواره آن را به معضل بزرگ برای نوازندگان جوان مبدل كرده‌اند، با تفسیر در انگشت‌گذاری و استفاده از فرمهای مناسب و ساده‌تر این مشكل را تا حد زیادی مرتفع ساخته است.
تمرینات مربوط به گامهای مختلف و آشنایی هنرجو با مربوط به گامها به همراه دیاگرام۱۱ اكوردهای اصلی و معكوسهای۱۲ آن، نمونه‌ای از توجه مؤلف بر این مقوله از آموزش است كه به همراه درك و دریافت از ریتم و تجزیه الگوهای ریتمیك و آشنایی با مترونوم۱۳ (كه بعضاً مشكل بسیاری از نوازندگان است.) را تا حدود زیادی جبران می‌كند و ذهن را در دریافت و آنالیز فیگورهای ریتمیك۱۴ یاری می‌دهد. مرحله چهارم نمونه‌ای از قطعات‌ اجراشده از نوازندگان و آهنگسازان برجسته گیتار كلاسیك (به همراه چندین قطعه محلی از دیگر موسیقیهای ملل جهان) را دارد كه با تفسیر در انگشت‌گذاری به تنظیمی سلیس‌تر و روان‌تر دست یافته و توسط خود مؤلف اجرا شده است. نمونه‌ای از اجرای عملی قطعات برای هنرجویان كه با سونوریته و بیان شخصی نوازنده به اجرای قطعات می‌پردازد. در واقع نوازنده خود مؤلف و تبیین‌كننده آثاری است كه با درك از فضای تونالیته،۱۵ به بیان شخصی در قطعات پرداخته است.
چنین موسیقی كه در بطن این رویدادها شكل گرفته حاصل نگاه دقیق و موشكافانه مؤلف بر این مقوله است كه خود به عنوان نوازنده، معیار سنجش آثار خویش است. بهترین مفسر در درون هر نوازنده وجود دارد كه با رشد فكری و تربیت، می‌توان بیش از بیش بر این مهم تأكید نمود كه در واقع نوازنده گوش بیدار جامعه است كه همواره هر حركتی را در جامعه هنری می‌بیند و لمس می‌كند و میزان سنجشی برای نسلهای آینده خویش است.
این مجموعه در قسمت انتهایی و ضمیمه خود نیز اشاره‌ای (هر چند مختصر ولی مفید) بر تاریخچه گیتار و تكامل آن و شخصیتهای تأثیرگذار بر رشد گیتار كلاسیك دارد كه در جهت آگاهی بخشیدن به هنرجویان امری درخور توجه و شایان ذكر است.
در پایان جای این نكته باقی می‌ماند كه: روشهای تدریس در كشورمان، آرام‌آرام نهادینه می‌شوند و می‌بایست امید آن را داشت كه حاصل تجربیات اساتیدی كه در این زمینه رشد كرده و حاصل تجربیات خود را خالصانه به دیگر نسلها انتقال می‌دهند در‌ آینده مثمر ثمر خواهد شد روشهای یادشده هر یك در امر تدریس حاصل و بر پایه آزمون و خطا واقع شده و همت آن را می‌طلبد كه بیش از پیش تجربه گردد و این میسر نمی‌گردد مگر آنكه با اتحاد اندیشه در جهت یكسان‌سازی نظام آموزش موسیقایی كشور بیش از پیش و ملموس‌تر از همیشه نظرات موافق و مخالف را بشنویم و در جهت تدوین برنامه‌ای سودمند قدم برداریم.

میثم میریان
پی‌نوشت:
۱. Lance Bo Sman.
۲. John W.DuARTE.
۳. Oliver hunt.
۴. Method style .(شیوه و روش آموزش)
۵. Grad (درجه، رتبه، پله).
۶. Conser vatoire (Fr)
(كنسرواتوار موسیقی. مدرسه موسیقی)
۷. John Williams.
۸. Sonorita, Sonoro. Sonore (Fr)
(صداده،‌ صدادار و پ‍ُرآهنگ‌ـ‌ ‌صدادهندگی)
۹. Musicalite.
(موزیكال، موسیقایی خوب حس كردن قطعه یا نغمه‌ای به هنگام اجراء ‌قطعه‌ای را موسیقایی و با احساس اجرا كردن)
۱۰. Positions.
۱۱. dyagramـ Main chart.
۱۲. inversion.(معكوس)
۱۳. Metronome.
۱۴. Rythmic patterns. (Figgures)
(«فیگورها» و الگوهای ریتمیك)
۱۵. tonality texture
(فضای تونالیته، بافت تونالیته)

منبع : سورۀ مهر