ره آورد انتظار

انتظار چگونه می تواند در تکامل روحی و فکری و تربیتی انسان نقش آفرین باشد؟ به بیان دیگر آیا انتظار مایه رکود و بی تحرکی انسان در مسیر اصلاحات و سازندگی خواهد بود؟ مقاله حاضر در مقام پاسخگویی به این سؤالات است که در نهایت ره آورد انتظار را برای مخاطبین بیان می دارد. اینک با هم آن را از نظر می گذرانیم.
ابتدا باید روشن شود که آیا انتظار مایه رکود است؟ و سپس نقش انتظار در تکامل روحی، فکری و تربیتی انسان بیان گردد. قبل از همه، نکاتی قابل ذکر است:
انتظار از نظر ریشه لغوی به معنای درنگ در امور، نگهبانی، چشم به راه بودن و امیدداشتن به آینده، تعبیر شده است. از این واژه دو نوع برداشت شده است.
الف) می گویند انتظار به معنی تعطیلی تکلیف و صرف چشم به راه بودن نیست بلکه روح انتظار آراسته شدن به اخلاق اسلامی و سازش نکردن با ظالمان و زمینه سازی برای حکومت عدل جهانی حضرت است.
۱) میرفطروس می گوید:
«انتظار مذهب احتراز است، مذهبی است که منتظر را به گوشه گیری می کشاند و مانع تلاش می شود، مذهبی است که نمی تواند کاری صورت دهد، پس دهن کجی می کند و کنار می کشد.»
و همین برداشت از انتظار است که درباره انتظار می نویسند:
«... انتظار توده های رنجدیده را در یک عالم رؤیایی فرو می برد و از آنچه در اطراف آنها می گذرد غافل می سازد، و آنها را به فرار از تعهدهای اجتماعی تشویق می کند. و به عبارت دیگر از نظر فردی عاملی است برای رکود و توقف و از نظر اجتماعی وسیله ای است برای خاموش ساختن جنبش های ضداستعماری».
حضرت امام خمینی(ره) به برداشت های ویرانگر دیگری که همسو با این برداشت هستند اشاره می کنند و می فرماید:
«بعضی ها انتظار فرج را به این می دانند که در مسجد، در حسینیه، در منزل بنشینند و دعا کنند و فرج امام زمان(عج) را از خدا بخواهند... یک دسته دیگری بودند که انتظار فرج را می گفتند: این است که ما کار نداشته باشیم به این که در جهان چه می گذرد، بر ملت ها چه می گذرد، بر ملت ما چه می گذرد به این چیزها ما کاری نداشته باشیم، ما تکلیف های خودمان را عمل می کنیم. برای جلوگیری از این امور هم خود حضرت بیایند انشاءالله درست می کنند. دیگر ما تکلیفی نداریم... یک دسته ای می گفتند: که خوب! باید عالم پر از معصیت بشود تا حضرت بیاید. ما باید نهی از منکر نکنیم، امر به معروف هم نکنیم تا مردم هر کاری می خواهند بکنند، گناهان زیاد بشود که فرج نزدیک بشود.»
طرفداران این نظریه می گویند حضرت مهدی(عج) در آینده ظهور می کند ولی فعلا کاری از ما ساخته نیست و باید در انتظار ظهور او بود و اصولا امامت و رهبری امام عادل در جهان وقتی تحقق پیدا می کند که جهان پر از ظلم باشد و رهبری امام جائر مقدمه ظهور امام عادل است.
یک دسته ای از این بالاتر بودند و می گفتند: باید دامن زد به گناهان. دعوت کرد مردم را به گناه تا دنیا پر از جور و ظلم بشود و حضرت تشریف بیاورند.»
ب) برداشت دوم در مقابل برداشت اول است، یعنی می گویند شخص منتظر تکلیفی جز گوشه گیری و دست روی دست گذاشتن ندارد، و می گویند انتظار مذهبی است که نمی تواند کاری را انجام دهد و به عزلت و کناره گیری روی می آورد.
۲) با مراجعه به قرآن کریم و روایات معصومین(ع) روشن می شود که معنای صحیح و دقیق انتظار، همان بیان نخست است و برداشت دوم که از سازش با ظالمان و بی تکلیفی سخن می گوید، بیانی ضدانتظار و تحریف شده می باشد و با صراحت قرآن کریم و روایات باب انتظار، ناسازگار می باشد، اینک نمونه ای از آیات و روایات ذکر می گردد:
الف) خداوند در قرآن مجید می فرماید:
باید از میان شما، جمعی مردم را به سوی خوبی ها دعوت نمایند و به کارهای نیک وادار کنند و از اعمال زشت بازدارند، آنان همانان رستگارانند». (آل عمران- ۱۰۴)
یا اینکه: این دو وظیفه ی بزرگ (امر به معروف و نهی از منکر) را از امتیازات و افتخارات مسلمانان محسوب کرده و می فرماید:
«شما بهترین امتی بودید که به سوی انسان ها آفریده شده اند ]چرا که[ شما امر به معروف و نهی از منکر می کنید و به خدا ایمان دارید» بدون تردید امر به معروف و نهی از منکر با انتظاری می سازد که تکلیف ساز باشد نه با معنایی که تکلیف سوز است.
ب) روایاتی در باب انتظار بیان شده که تصویر روشنی را از انتظار به نمایش می گذارند که به هیچ وجه با برداشت دوم تناسبی ندارند؛ زیرا در این روایات «انتظار» را با واژه هایی مانند بهترین عمل، بزرگترین عبادت و آمادگی نظامی قرین ساخته اند و هر عقل سالمی می پذیرد که واژه های عبادت و عمل و آمادگی نظامی، با انتظاری که معنایش گوشه گیری و رکود است تناسبی ندارد.
امامی که مهمترین لقبش «قائم» است و منتظران با شنیدن این لقب، قیام می کنند، و با این کار آمادگی خود را به نمایش می گذارند، چگونه می توان چشم به راهی منتظرانش را به رکود تفسیر کرد و عاشقانش را به عزلت و ایستایی متهم کرد. مرحوم طالقانی در این باره می فرماید: «ای ابوخالد! مردمانی که در روزگار غیبت به سرمی برند و معتقدند و منتظر، از مردمان همه زمان ها افضل اند. زیرا که خدای متعال به آنان خرد و فهم و معرفتی داده است که غیبت امام برای آنان مانند حضور است (یعنی با اینکه درعصر غیبت به سرمی برند و امام را نمی بینند، از نظر ایمان و تقوا و پایداری گویی در زمان ظهور بسرمی برند و امام خود را می بینند) این مردم را خداوند مانند سربازان پیکارگر صدراسلام قرارداده است همانا که در رکاب پیامبر(ص) شمشیر می زدند و پیکار می کردند و آنانند اخلاص پیشگان حقیقی و آنانند شعیان واقعی. آنانند که (در نهان و عیان) مردم را به دین خدا دعوت می کنند.» (بحارالانوار ج۲۵، ص۱۲۲)
این ایمان و باور باید درجامعه باشد و تا زمان ظهور بماند.
● انتظار سازنده، عامل مقاومت و بقای تشیع
انتظار سازنده، از بزرگترین عوامل مقاومت و پایداری است و از آن جهت که مسلمانان و به ویژه شیعیان را در برابر ظلمها، فسادها و .... ثابت و پابرجا نگه می دارد و به آنان دل و جرأت می دهد تا در برابر دشمنان اسلام مقاومت و ایستادگی کنند و درعقیده خود محکم و استوار و ثابت قدم بمانند سرمایه روحی بزرگی برای منتظران است.
«جیمز دارمستتر» شرق شناس و زبان دان معروف فرانسوی نیز انتظار را عامل مقاومت و بقای تشیع دانسته است.
و می گوید:
«قومی را که با چنین احساساتی (عشق و انتظار به حضرت ولی عصر(عج)) پرورش یافته است می توان کشتار کرد اما مطیع نمی توان ساخت.»
در طول تاریخ حیات پر افتخار تشیع، مهمترین عاملی که شیعیان را در برابر حکومت های جور و ستم از زوال و انقراض نگه داشته است مسئله انتظار و عقیده به ظهور حضرت مهدی(عج) بوده است. آیت الله صافی فرموده اند:
«پس از رحلت رسول خدا(ص) و شهادت امیرالمؤمنین(ع) تا امروز ریشه تمام حرکات و نهضت های شیعه و مسلمین علیه باطل و استعمارگران، همین فلسفه اجتماعی انتظار عقیده به ادامه مبارزه حق و باطل تا پیروزی مطلق بوده است.»
● انتظار سازنده، آراستگی به عدالت
انسان منتظر باید به زیور عدالت، تقوی و پارسایی آراسته باشد. استاد حکیمی می گوید:
«منتظران ظهور مهدی که درانتظار حکومت عدل جهانی به سرمی برند، باید پیوسته، نمونه عدل و عدل طلبی باشند.»
قرآن می فرماید:
«آن گونه که حق تقوا و پرهیزگاری است، از خداوند بپرهیزید.» (آل عمران -۱۰۲)
اگر فردی با اجتناب از معاصی و رعایت تقوای الهی، بتواند ملکه عدالت را در خود پدیدآورد و با ایجاد تعادل درمیان قوای نفسانی خود، ارکان حیات اخلاقی را در وجود خود نهادینه سازد. آنگاه می تواند درعصر ظهور که عصر استقرار عدل ناب و مطلق است خویشتن را با شرایط نوین تمدن توحیدی مهدوی هماهنگ سازد. درغیر این صورت هاضمه شخصیت فرد، قدرت جذب مولفه های فرهنگ عدالت محور دولت مهدی را نخواهد داشت.

مرکز مطالعات و پژوهشهای فرهنگی حوزه علمیه

منبع : روزنامه کیهان