توفان گزینش نمی کند

«همه در یک کشتی نشسته ایم.» این عبارت معروف، مهمترین نتیجه و برونداد ردصلاحیت های اخیر در انتخابات پارلمانی دوره هشتم جمهوری اسلامی برای جریان اصلاح طلب بود. گونه گونی اصلاح طلبان و تعاریف و تعابیر متفاوت آنها از اهداف، فرجام و روش های اصلاحی، موضوعی قابل انکار نیست. تعابیر متفاوت از اصلاح طلبی، برخاسته از تفاوت هایی است که در تعابیر پایه یی و خواست های اساسی جریان دوم خرداد چون دموکراسی، جامعه مدنی، پلورالیسم، حقوق بشر و حتی توسعه وجود دارد. تعابیر متفاوت از اصلاح طلبی، از نگاه های متفاوتی حاصل می شود که درباره «کنش اصلاحی» وجود دارد. رایزنی و لابی کردن، بازدارندگی، سکوت، افشاگری، مبارزه منفی، تعامل با سطوح مختلف اپوزیسیون و سطح مخاطب انتقادها در ساختار حاکم همگی از مواردی است که طیف های مختلف جریان اصلاحات آن را به عنوان روش اصلاحی می پسندند و از همین منظر، به نقد کنش های بدیل می پردازند. فرجام اصلاحات نیز محل نزاع و تنوع و تکثر است. بسته به اینکه هر حامل اصلاحات به دنبال تغییر رفتار، ساختار یا افراد ساختار حاکم باشند، فرجام های متفاوتی را از حرکت اصلاحی انتظار می کشد و احتمالاً به نقد فرجام های بدیل خواهد پرداخت. این همه تنوع و تکثر که برخاسته از تصویر چند وجهی جنبش دوم خرداد است و با وجود به حاشیه رفتن آن، همچنان در سطح گفتمانی فعال مانده و بر تاثیرگذاری خود بر تصمیم گیرندگان، حامیان و حاملان این گفتمان تداوم بخشیده است.
چنین است که اصلاح طلبی را می توان در حوزه های مختلف اهداف، روش ها و فرجام دچار چندگانگی ذاتی توصیف کرد. این چندگانگی در بستر تحولات دوران اصلاحات و با جزم شدن عزم هر یک از حاملان در درستی خرده گفتمان خویش و نقد خرده گفتمان های رقیب، عزم آنها جزم تر شده و گاه به آسیب هایی چون دگماتیسم و جابه جایی یا وارونگی شکاف های اصلی و فرعی دچار آمد و هنوز هم، پاره یی خرده گفتمان ها به این آسیب گرفتار هستند.
در چارچوب این واقعیت کلی و حاکم بر جریان اصلاحی، می توان مصادیق موردی و مسائل مقطعی چون «انتخابات پارلمانی دوره هشتم جمهوری اسلامی» را نیز مورد ارزیابی قرار داد و به بررسی، پیش بینی و ارزیابی احتمالات پیش رو و بایدها و نبایدهای راهبردی مربوط به آن پرداخت. از این زاویه، جریان اصلاح طلب در شرایط موجود از یک سو با آسیب های بیرونی و از سوی دیگر با دغدغه های درونی برای حفظ انسجام و کسب توانایی لازم برای «اقدام هماهنگ» مواجه است. آسیب های بیرونی در این میان اما، به شکلی گسترده و تهدیدآمیز متوجه جریان اصلاح طلب - به طور عام - شده که خرده گفتمان های زیرمجموعه را با نوعی انفعال مواجه کرده و عملاً «شکاف اصلی» خود را بر «شکاف های فرعی» تحمیل کرده است. طبعاً تفاوت های میان نوع راهکار (تاکتیک)ها و حتی راهبرد (استراتژی)های آتی هر یک از نیروهای اصلاح طلب پس از خروج از موقعیت کنونی پدید خواهد آمد، اما این تفاوت اولاً در بلندمدت و شاید میان مدت رخ خواهد داد و ثانیاً (و مهم تر) به شدت از نتیجه حاصل از کشاکش شکل گرفته در موقعیت کنونی، متاثر خواهد بود. اگر در موقعیت کنونی، نتیجه نهایی بررسی صلاحیت نامزدها به شکلی باشد که مجموعه جریان اصلاح طلب به گزینش یکی از احتمالات ممکن (تحریم، عدم شرکت، رای کبود یا شرکت) برسد، به معنی آن است که در راهبرد آتی و احتمالی بلندمدت به سمت رویکردهای مدنظر یکی از چند خرده گفتمان اصلی جریان اصلاحی گرایش بیشتری یابد و در واقع از میان خرده گفتمان ها، «گفتمان مسلط» خود را آشکار سازد. آسیب اصلی و پاشنه آشیل درونی جریان اصلاح طلب البته در همین نقطه قابل تصور است و جا دارد نسبت به آن هشدارهای لازم داده شود.
این آسیب اصلی، معطوف به چند دسته شدن اصلاح طلبان در لحظه عمل و تصمیم نهایی در قبال انتخابات پارلمانی پیش رو است. چنین آسیبی فارغ از محتوای تصمیم نهایی و در هر حال، متوجه مجموعه اصلاح طلبان است. چه آنها که علم «اعتماد» بر افراشته اند و به تحولات و گفت وگوهای پشت پرده دل داده اند، چه آنها که به نام «اعتدال» پای از میدان جدال کنار نهاده اند و چه آنها که «مشروطه خواه» هستند و گرچه پای در گل، اما در میدان مبارزه باقی مانده اند.
هر سه طیف، در لحظه کنونی و از منظر تهدید بیرونی جناح حاکم به یک چوب رانده می شوند، گرچه یکی با خشونت بیشتر و آن دیگر با ملاطفت.تصمیم درست آن است که اولاً با جلب نظر همه نیروها و فارغ از تک روی ها و تک نوازی ها اتخاذ شود و ثانیاً مبتنی بر واقعیت تند و سرد و بی روح موجود باشد که آشکارا خود را به همه اصلاح طلبان تحمیل کرده است. اگر پذیرفته باشیم همه در یک کشتی نشسته ایم و تهدید موجود از یک دریای توفانی برآمده (و نه موجی لحظه یی)، هر کسی برای خود سکانی جدا نخواهد ساخت. باور کنیم که هیچ توفانی با مسافران هیچ کشتی تاکنون گزینشی برخورد نکرده است.

محمدجواد روح

منبع : روزنامه اعتماد