کوه خورشید و گنبد آجری

● گنبد سلطانیه
گنبد سلطانیه، بزرگ ترین گنبد آجری جهان، با داشتن بیش از ۵۴ متر ارتفاع شگفتی معماری دوره ایلخانی است. این بنای تاریخی كه در ۳۰ كیلومتری شهر زنجان جای گرفته بیش از ۷۰۰ سال قدمت دارد. این گنبد هشت ضلعی از لحاظ تزئینات آجركاری، كاشی كاری و معماری جزء منحصر به فردترین آثار دوره اسلامی محسوب می شود. گنبد سلطانیه هفتمین اثر باستانی ایران است كه در فهرست میراث جهانی یونسكو به ثبت رسیده است. داخل این گنبد پوشیده از كتیبه های مختلفی است كه با رنگ روی گچ ترسیم شده. بعد از سال ۱۳۵۰ در چند سال متوالی قسمت هایی از گچ روی دیوار توسط كارشناسان ایتالیایی از جای خود برداشته شد و پس از برداشتن گچ، تزئینات آجری زیبای زیر گچ كشف شدند. بنای گنبد سلطانیه در سال ۷۰۲ هجری قمری براساس طرح آرامگاه غازان خان كه آن نیز از بنای آرامگاه سلطان سنجر در مرو الهام گرفته شده، به دستور سلطان محمد خدابنده ساخته شد با این تفاوت كه پلان آرامگاه سلطان سنجر مربع و پلان گنبد سلطانیه هشت ضلعی است. اگر چه تا حد زیادی معماری آرامگاه سلطان سنجر در بنای سلطانیه تاثیر گذاشته بود ولی چیزهای ابتكاری در این بنا به حدی بود كه آن را به یكی از شاهكارهای هنر و معماری ایران تبدیل كرد كه بعدها نمونه و الگویی برای احداث تعداد زیادی از انبیه این دوره شد. معماری این گنبد را شخصی به نام سیدعلی شاه انجام داده است.
● غار كتل خور
كتل خور (كوه خورشید)، طولانی ترین غار ایران، واقع در ۱۵۵ كیلومتری جنوب زنجان و پنج كیلومتری شهر كوچك گرماب است و از طریق دو جاده زنجان سلطانیه و زنجان بیجار قابل دسترسی است. این غار خشكی آبی ۱۲ كیلومتر طول دارد. در بعضی از مناطق غربی ایران به كوه های كم ارتفاع كتل می گویند. غار در یكی از این كوه ها قرار گرفته است و خورشید از پشت آن طلوع می كند. به همین دلیل به آن كتل خور می گویند. این غار قبل از سال ۱۳۰۰ كشف شده و در سال ۱۳۳۰ به ثبت رسیده است. شكل گیری غار كتل خور به ۱۲۰ میلیون سال پیش برمی گردد. این غار از لحاظ كیفیت بلورها و قندیل ها، زیبایی و تعدد طبقات اولین غار آهكی جهان شناخته شده است. چكنده، چكیده، ستون، آبشار سنگ و كریستال های درون غار كتل خور بین غارهای ایران منحصر به فرد است.
در حال حاضر این غار به سه بخش فرهنگی، تفریحی و ورزشی تقسیم شده است. بخش ورزشی آن كه تنها مورد استفاده غارنوردان و صخره نوردان قرار می گیرد حدود ۴ كیلومتر است كه البته هنوز انتهای آن كشف نشده است. بخش تفریحی غار كه برای بازدید عموم مورد استفاده قرار می گیرد حدود ۲ كیلومتر مسیر مستقیم است.
بخش فرهنگی غار نیز در بخش جنوبی آن قرار دارد. قسمت اصلی آن دالانی است طبیعی كه برای برگزاری مراسم مختلف مورد استفاده قرار می گیرد. این دالان هیچگونه راه خروجی به بیرون نداشته و راه خروجی آن به صورت مصنوعی كنده شده اما خود دالان تماماً طبیعی بوده است. تاكنون سه طبقه از غار كتل خور كشف شده اما گمان می رود كه غار هفت طبقه باشد. تیر و مرداد بهترین زمان برنامه ریزی سفری دوروزه برای دیدن این دو اثر است. رختشویخانه، مسجد سید، كاروانسرای سنگی و مجموعه بازار زنجان از دیگر آثار دیدنی زنجان اند. صنایع دستی این استان مانند چاقوسازی، چارق دوزی و ملیله كاری نیز بسیار مشهورند.

منبع : روزنامه شرق