پیامدهای استقلال کوزوو

کوزوو منطقه ای در جنوب کشور صربستان است که حدود دو میلیون نفر جمعیت دارد. صرب ها قبل از شکست از امپراطوری عثمانی در شش قرن پیش اکثریت جمعیت این منطقه را تشکیل می دادند. اما به تدریج آلبانیایی های مسلمان جای آنها را گرفتند.
در زمان کنونی ۹۰درصد جمعیت کوزوو متعلق به آلبانی تبارهاست. ۱۰۰هزار صرب نیز در مناطق مختلف بویژه در شمال این منطقه (در همسایگی صربستان) زندگی می کنند.
در سال ۱۹۷۴ دولت یوگسلاوی سابق با خود مختاری محدود و نسبی کوزوو موافقت کرد اما از اواخر دهه۸۰ میلادی یوگسلاوی اختیارات پرپشتینا- مرکز کوزوو- را کاهش داد که با واکنش منفی آلبانیایی ها روبرو شد.
در سال ۱۹۹۶ شبه نظامیان صرب با حمایت آشکار ارتش بلگراد به پاکسازی قومی در کوزوو دست زدند و هزاران نفر را به خاک و خون کشیدند. این کشتار در اروپا سه سال طول کشید و بالاخره در سال ۱۹۹۹ نیروهای ناتو به فرماندهی آمریکا با حمله به صربستان، نظامیان صرب را از کوزوو عقب راندند و از همان زمان تاکنون کوزوو تحت اداره سازمان ملل درآمد تا جامعه بین المللی در مورد آینده آن تصمیم گیری کند.
استان خود مختار کوزوو هفته گذشته اعلام استقلال سیاسی کرد. این رویداد از مدت ها قبل قابل پیش بینی بود اما پی آمدهای آن هنوز نامشخص است.
این تصمیم باعث چه پیچیدگی هایی در جامعه جهانی خواهد شد و شناسایی آن از سوی برخی از کشورها چه آثاری درپی خواهد داشت؟
اول آن که این مسئله باعث پیدایش یک رویه غیرقانونی خواهد شد. نبود مصوبه شورای امنیت سازمان ملل در این مورد باعث شده این پروسه خارج از حیطه قوانین بین المللی به سرانجام برسد.
براساس قطعنامه ۱۲۴۴ شورای امنیت در سال ۱۹۹۹ این استان به طور رسمی تحت قیمومیت سازمان ملل متحد درآمد، اما در عمل سازمان ملل این مسئولیت را برعهده نگرفت و در واقع قدرت و اختیار عمل به نیروهای اتحادیه اروپا واگذار شد.
در حالی که براساس قطعنامه ۱۲۴۴، سازمان ملل مسئول حل بحران کوزوو معرفی شده اما اتحادیه اروپا به شکل مداخله جویانه ای خود را موظف به دخالت در این مسئله می داند.
هم اکنون کوزوو با مسائل گوناگونی از جمله نرخ بالای بیکاری، معضلات اقتصادی و افزایش جرائم اجتماعی روبرو است و اعلام استقلال به حل این مسائل کمکی نخواهد کرد. در ضمن بدون شک بلگراد فشارها و تحریم های اقتصادی را نیز علیه پرپشتینا اتخاذ خواهد کرد که این موضوع مشکلات کوزوو را دوچندان خواهد کرد.
اقتصاد کوزوو تا مدت ها وابسته به کمک های اتحادیه اروپا خواهد بود کمک هایی که قطع آنها مانند بریدن شاهرگ کوزوو است.
مسئله دوم احتمال بروز درگیری و جنگ های داخلی است. همان طور که ذکر شد ۱۰۰هزار صرب در کوزوو زندگی می کنند که استقلال این منطقه آنان را با وضعیت دشواری روبرو خواهد کرد و احتمال بروز درگیری میان آنان و اکثریت آلبانی تبار متصور است. در صورت بروز چنین درگیری هایی بلگراد نیز ساکت نخواهد نشست و به نفع صرب ها وارد عمل خواهد شد و آن وقت است که بار دیگر آتش جنگ بالکان را فرا خواهد گرفت.
یکی از راه حل های ارائه شده در این مورد، پیوستن شهرهای شمالی کوزوو به صربستان است اما مقامات پرشتینا به شدت با این موضوع مخالفند و معتقدند این طرح باعث شعله ور شدن تنش های نژادی در بالکان می شود.
البته این استدلال رهبران کوزوو منطقی به نظر نمی رسد چرا که اقدام اخیر آنان نیز نژادی و تجزیه طلبانه است.
به عنوان مثال می توان به وضعیت بوسنی و هرزگوین اشاره کرد. این کشور از سه قومیت آلبانیایی، صرب و کروات تشکیل شده و دامن زدن به مسائل قومی در بالکان می تواند این کشور را با دردسرهای جدی مواجه کند. همان طور که آلبانیایی های صربستان اکنون اعلام استقلال کرده اند. ممکن است در آینده ای نه چندان دور صرب های بوسنی نیز تقاضای استقلال طلبی کنند. سوم آنکه مورد کوزوو می تواند باعث تأثیر منفی بر سایر نقاط مشابه جهان به خصوص در اروپا شود.
کشورهای زیادی در جهان وجود دارد که شامل اقلیت های مختلف قومی نژادی و حتی مذهبی هستند. جنبش جدایی طلب باسک در شمال و کاتالونیا در شمال شرق اسپانیا و آبخازیا و اوستیای جنوبی در روسیه از این جمله اند. یونان، جمهوری آذربایجان، چین، اسلواکی، رومانی و اسکاتلند نیز کم و بیش وضعیتی مشابه دارند.
اعلام استقلال یک جانبه از سوی کوزوو و پذیرش آن از طرف برخی کشورها مثل آمریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان و... رویه ای است که باعث تضعیف حاکمیت و تمامیت ارضی کشورهای جهان خواهد شد و تنش های داخلی را در مناطق مستعد شعله ور ساخته و افزایش خواهد داد.
نکته چهارم در این رخداد تضعیف نهادهای معتبر بین المللی و در رأس آنها سازمان ملل متحد به عنوان مرجع تصمیم گیری در مورد مسائل بحران های جهانی است.
درحالی که قرار بود مسئله کوزوو از طریق توافق طرف های مختلف و با تصمیم شورای امنیت حل و فصل شود اما گفت وگوها و مذاکرات در این مورد به سرانجام نرسید و پس از کشمکش های فراوان بالاخره کوزوو به صورت یکجانبه وبدون در اختیار داشتن مجوز معتبر بین المللی اعلام استقلال کرد. بدون شک این موضوع چالشی جدی برای آینده سازمان ملل خواهد بود.
البته چنین ساختارشکنی هایی پیش از این نیز در صحنه جهانی تجربه شده است که مورد اخیر و پرسروصدای آن حمله آمریکا و انگلیس به عراق در سال ۲۰۰۳ بدون مجوز از شورای امنیت سازمان ملل بود.
اما استقلال کوزوو حداقل از یک جهت اهمیت بیشتری دارد چرا که در موارد قبلی قدرت های بزرگ قوانین بین المللی را نقض کرده و نادیده می گرفتند اما اینک یک منطقه کوچک و خودمختار دست به چنین حرکتی زده است. البته لازم به توضیح نیست که اقدام پرشتینا مبنی بر اعلام استقلال بدون حمایت و پشتیبانی واشنگتن غیرممکن بود اما به هر حال این استان کوچک جنوبی صربستان است که علی رغم تمام موانع قانونی بین المللی اعلام استقلال کرده است. در پایان می توان گفت اینک کوزوو خطی است که جهان را به دو نیم تقسیم کرده است. آنهایی که تولد کشور کوزوو را به رسمیت شناخته اند و آنان که هنوز آن را یکی از استان های صربستان می دانند. شدیدترین نقطه تقاطع این دو جناح میان واشنگتن و مسکو است. اعلام استقلال کوزوو در موقع حرکت واشنگتن در این بازی بود. حال نوبت مسکون رسیده تا حرکت خود را انجام دهد.

«جابر عظیمی»

منبع : روزنامه کیهان