فرار از بهشت

آفریقای جنوبی این روزها دوران‌گذار از قدرت را می‌گذراند.در این کشور براساس قانون اساسی، رئیس‌جمهور را پارلمان انتخاب می‌کند. حزب کنگره آفریقا در پارلمان دارای اکثریت است و به همین دلیل تعیین‌کننده اصلی رئیس‌جمهور، همین حزب است. تابو امبکی از همرزمان نلسون ماندلا در دوران مبارزه با آپارتاید، بعد از ماندلا قدرت را در این کشور به دست گرفت.
او در سال‌های گذشته، کارنامه قابل‌قبول و دفاعی از خود به جای گذاشت و به گفته تحلیلگران این قاره، کشور آفریقای جنوبی را به بهشتی برای سرمایه‌گذاران تبدیل کرد. اکنون با خروج او از قدرت، این کشور دست‌خوش تحولات جدیدی خواهد شد. سال آینده قرار است زوما که چهره اصلی پشت پرده تغییر قدرت در این کشور است، به‌عنوان نماینده در انتخابات وارد پارلمان شود و بعد آن طور که پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد، توسط پارلمان به ریاست‌جمهوری آفریقای جنوبی انتخاب ‌شود. اکنون زمزمه‌هایی هم از لزوم تغییر قانون و برگزاری انتخابات مستقیم ریاست‌جمهوری در این کشور شنیده می‌شود که حزب حاکم کنگره را نیز دچار دودستگی کرده‌است.
کمتر کسی نام «کگا لمنا موتلانته» را در خارج از آفریقای جنوبی شنیده است. این‌ سیاستمدار کهنه کار در آفریقای جنوبی به‌عنوان مردی که پیوند دهنده گروه‌های مختلف سیاسی است اکنون برکرسی ریاست‌جمهوری آفریقای جنوبی تکیه زده است. پدر بزرگ ۵۹ساله‌ای که ۱۰سال همراه با نلسون ماندلا در زندان آپارتاید بود و اکنون به‌عنوان رئیس‌جمهور دوران‌گذار آفریقای جنوبی برگزیده شده است.موتلانته در سال۱۹۷۰ به حزب کنکره ملی آفریقا پیوست و در صف مبارزان علیه آپارتاید قرار گرفت.
در سال۱۹۷۷ وی به زندان جزیره روبن که محل بازداشت سیاهان ضدرژیم آپارتاید و مخالفان حکومت بود فرستاده شد و تا سال۱۹۸۷ در این جزیره دربند بود. پس از پایان دوران آپارتاید، دوران سیاسی او آغاز شد و در سال۱۹۹۲ به دبیرکلی سندیکای کارگران معادن آفریقای جنوبی انتخاب شد. پس از ۵سال او دبیرکل حزب کنگره ملی آفریقا شد و پس از این که امبکی در زمستان سال گذشته مجبور شد ریاست حزب را به زوما واگذار کند، موتلانته به پست معاونت حزب کنگره ملی آفریقای جنوبی ارتقا یافت.موتلانته که تحصیلات خود را از راه دور ادامه داده بود به گفته منابع آفریقای جنوبی دارای قدرت درک بالای اقتصادی و کارشناس اقتصادی محسوب می‌شود.
او که پدر ۳فرزند است بارها گفته است که فوتبال و موسیقی جاز را از سیاست بیشتر دوست دارد ولی همین بی‌توجهی به پست‌های سیاسی،‌ او را در گردونه‌ای انداخت تا بتواند رابط بین همه گروه‌هایی باشد که در دوران آخر حکومت امبکی به جان هم افتاده بودند.
هر چند که او به‌عنوان رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی پس از کناره گیری امبکی اکنون انتخاب شده است ولی دوران ریاست او فقط تا آوریل(اردیبهشت) سال آینده خواهد بود و در آن هنگام پارلمان آفریقای جنوبی رئیس‌جمهور تازه را انتخاب خواهد کرد.
در آفریقای جنوبی رئیس‌جمهور از سوی پارلمان انتخاب می‌شود و با توجه به اکثریتی که حزب کنگره ملی آفریقا در پارلمان آفریقای جنوبی دارد انتخاب رئیس‌جمهور تحت‌تأثیر رای اعضای این حزب است.
با واگذاری ریاست حزب به زوما، در انتخابات اردیبهشت همه شواهد نشان می‌دهد که او بر‌کرسی ریاست‌جمهوری آفریقای جنوبی پس از موتلانته تکیه خواهد زد ولی از آن جهت که زوما هنوز نماینده پارلمان نیست، حزب مجبور شد شخص دیگری را برای مدت ۷ماه آینده یعنی تا زمانی که انتخابات برگزار می‌شود به ریاست‌جمهوری برگزیند تا در انتخابات. زوما که در راس لیست انتخاباتی حزب کنگره ملی آفریقا است نخست به پارلمان راه یابد تا پس از آن بتواند به پست ریاست‌جمهوری برسد. زوما، چهره دیگری از آفریقای جنوبی را به نمایش می‌گذارد که درصورت انتخاب شدن ممکن است آفریقای جنوبی را به چالش بکشد.
امبکی که پس از نلسون ماندلا به ریاست‌جمهوری آفریقای جنوبی رسید چهره بسیار شناخته شده‌ای بود که در آفریقا و فراتر از آن در بین سیاستمداران غربی نیز مورد توجه بود.
آخرین اقدام او در میانجیگری در زیمبابوه و متقاعد کردن موگابه به پذیرفتن نیروهای مخالف در حکومت، توانست حداقل برای مدت کوتاهی به آرامش نسبی در زیمبابوه بینجامد. او توانست دیکتاتور زیمبابوه را وادار کند تا پست نخست وزیری را به رهبر مخالفان واگذار کند.
امبکی مرد توازن و میانه‌رو بود و در دوران حکومت او آفریقای جنوبی به بهشتی برای سرمایه‌گذاران خارجی و رونق اقتصادی تبدیل شد. وی توانست دوران پس از نلسون‌ماندلا را به بهترین وجه مدیریت کند.
امبکی در آفریقای جنوبی از پشتیبانی نیروهای میانه‌رو و طبقه متوسط برخوردار بود ولی بسیاری از سیاه پوستان به‌خصوص در شهرک‌های سیاه‌پوست‌نشین که هنوز مرکز مشکلات آفریقای جنوبی محسوب می‌شود، عقیده داشتند که امبکی بیشتر توجه خود را به قشر متوسط معطوف کرده است و کمتر به مسائل این شهرک‌ها توجه می‌کند.
شهرک‌های سیاه پوستان از جمله لوسوتو باز‌مانده دوران آپارتاید هستند. سفیدپوستان حاکم بر آفریقای جنوبی در دوران آپارتاید که به نیروی کار ارزان احتیاج داشتند با ایجاد این شهرک‌ها در کنار شهرهای بزرگ و صنعتی آفریقای جنوبی از جمله ژوهانسبورگ به سیاهان فقط این اجازه را می‌دادند که روزها در نقاط به‌خصوصی از شهر از جمله در معادن طلا و الماس کار کنند ولی شب‌ها آنها اجازه رفت‌وآمد در شهر را نداشتند و به شهرک‌هایی می‌رفتند که دولت برای آنها در نظر گرفته بود.
این شهرک‌ها که بسیار هندسی بنا شده‌اند به پلیس نیز این اجازه را می‌داد که بتواند هر حرکتی را زیر نظر بگیرد و اجازه ندهد سیاهان هر وقت که مایل باشند این شهرک‌ها را ترک کنند.
پس از فروپاشی آپارتاید گام‌های بسیاری برای رفاه این شهرک نشینان برداشته شد ولی پایین بودن سطح زندگی و فرهنگ در این شهرک‌ها نسبت به شهرهای بزرگ از جمله پرتوریا، کیپ تاون و ژوهانسبورگ هرگز نتوانست چهره فقر را از این شهرک‌ها بزداید. زوما که توانست ریاست حزب را از امبکی بگیرد بیشتر روی آرای همین شهرک نشینان تکیه کرده است و در حالی که محبوب طبقه پایین جامعه آفریقای جنوبی است، دیگر قشرهای جامعه از سیاست‌های آینده او درصورتی که به ریاست‌جمهوری برسد، نگرانند.
زوما دارای افکار رادیکال‌تری نسبت به دیگر سیاستمداران آفریقای جنوبی است و مسیر سیاسی و زندگی شخصی او نیز دارای نقاط مبهمی است که هنوز روشن نشده است.
شاید او در آینده اگر به ریاست‌جمهوری برسد آفریقای جنوبی را به سمت چالش با دیگر کشورها بکشاند؛ موضوعی که نمی‌تواند برای اقتصاد آفریقای جنوبی و سیاستمداران معتدل این کشور مطلوب باشد.
آفریقای جنوبی به‌عنوان بزرگترین و پرتحرک‌ترین اقتصاد آفریقا و قطب صنعتی بی‌مانند آن قاره، وابسته به سرمایه‌گذاری خارجی برای رونق اقتصاد خود و برای پیداکردن بازار جهت صادرات است و زوما می‌تواند خطری بزرگ برای اقتصاد این کشور باشد. این موضوع در سقوط بورس آفریقای جنوبی و پایین‌آمدن ارزش برابری راند، واحد پول آفریقای جنوبی، در برابر ارزهای خارجی که پس از کناره‌گیری امبکی روی داد، تبلور یافت.
امبکی که گفته می‌شد در جریان محاکمه زوما به جرم رشوه خواری سعی در تحت‌تأثیر قراردادن دادگاه کرده است، پس از اینکه به او تهمت فشار بر قوه قضائیه را وارد آوردند آزادانه پیش از مدت مقرر از قدرت کناره‌گیری کرد و با این اقدام خود نشان داد که به قانون بسیار پایبند است.
زوما هر چند به‌علت نبود شواهد، محاکمه اش نیمه کاره‌گذاشته شد ولی ممکن است تا اردیبهشت بار دیگر به دادگاه کشانده شود و در آن هنگام اگر حکم محکومیت بگیرد دیگر نمی‌تواند به ریاست‌جمهوری انتخاب شود و در آن صورت این موتلانته خواهد بود که برخلاف نظر خود که گفته است چندان علاقه‌ای به گرفتن پست ندارد، به ریاست‌جمهوری آفریقای جنوبی انتخاب می‌شود.
در این میان رئیس دادگاهی که حکم مسکوت‌گذاردن محاکمه زوما را داده بود، نیز نارصایتی خود را از پیامد‌های حکم خود اعلام کرد. اوگفت که اگر می‌دانست حکم او به کناره‌گیری امبکی می‌انجامد شاهدان دیگری را به دادگاه فرا می‌خواند.
زوما که از قبیله زولو است به معیارهایی معتقد است که در جامعه شهری آفریقای جنوبی پس از دوران آپارتاید به‌خصوص در بین سفیدپوستان طرفدار ندارد.
داشتن رئیس‌جمهوری بهتر از زوما به گفته همه تحلیلگران منطقه‌ای، حق آفریقای جنوبی است هر چند که او از پشتیبانی شهرک نشینان سیاه پوست هم برخوردار باشد ولی او در دراز مدت به‌نظر نمی‌رسد که بتواند کشوری را رهبری کند که در بهترین مسیرش در گذر از دوران آپارتاید برای ترقی افتاده است.
بیشتر رسانه‌های آفریقای جنوبی نیز همین عقیده را دارند هر چند که به فراخور تمایلات حزبی، زوما را نیز به‌عنوان گزینه‌ای مطرح کرده باشند.
بی دلیل نیست که روزنامه‌ای در ژوهانسبورگ در سرمقاله خود کناره گیری امبکی از قدرت و امکان به قدرت رسیدن زوما را برای آفریقای جنوبی با عنوان فرار از بهشت تیتر زد.
شاید جلوی فرار از بهشت را موتلانته در مدت ۷ماهی که رئیس‌جمهوری باقی می‌ماند بتواند بگیرد. امبکی نیز هنوز صحنه را برای همیشه ترک نکرده است.
کگا لمنا موتلانته روزهای سختی را در پیش دارد و شاید نام او را باید بیشتر به خاطر سپرد.
به هر حال نباید فراموش کرد که کشور رنگین کمان که با جرات می‌توان آن را تافته جدابافته‌ای از آفریقا دانست هنوز دارای قدرت خودپیرایی بسیاری است.

عباس لقمانی

منبع : روزنامه همشهری