پیامبر اکرم (ص) از نگاه امام صادق علیه السلام

پیامبر اکرم (ص): وقتی می خواهی عیوب دیگران را یاد کنی ، عیوب خویش را به یاد آور . (کنز العمال ، ج ۳ ، ص ۵۸۶)
در طول تاریخ بشریت ، کمتر انسانی وجود دارد که مانند پیامبر اسلام (ص) تمام خصوصیات زندگی اش به طور واضح و روشن بیان و ثبت ‏شده ‏باشد.
خداوند متعال در قرآن ‏با زیباترین عبارات و کامل ترین ‏بیانات ، آن حضرت را معرفی نموده و با عالی ‏ترین صفات ستوده است و می ‏فرماید: « و اِنّک لَعلی خُلق عَظیم‏» ؛ ( قلم/۴) " ای پیامبر! تو بر اخلاقی عظیم استوار هستی. "
نیز می ‏فرماید: « محمد رسول الله و الذین معه اشداء علی الکفار رحماء بینهم. » (فتح/۲۹) محمد (ص) فرستاده خداست و کسانی که با او هستند در برابر کفار سر سخت و در میان خود مهربانند.
محققان ، تاریخ نویسان و دانشمندان در ابعاد گوناگون زندگی حضرت‏ محمد (ص) سخن گفته ‏اند.
اما ائمه علیهم السلام با نگاهی ژرف و دقیق ، سیمای آن شخصیت ‏بی‏نظیر و درُّ یکتای عالم خلقت را به تماشا نشسته و به معرفی زندگی، مبارزات و آموزه‏های آن حضرت پرداختند.
در این نوشتار بر آنیم تا گوشه هایی از زندگی و شخصیت ‏پیامبر اکرم (ص) را از نگاه امام صادق علیه السلام به تماشا بنشینیم.
● تولد نور
امام صادق (ع) به نقل از سلمان فارسی فرمود: پیامبر اکرم (ص) فرمود: خداوند متعال مرا از درخشندگی نور خودش آفرید (۱) . همچنین امام صادق (ع) فرمود: خداوند متعال خطاب به رسول اکرم (ص) فرمود: «ای محمد! قبل از این که آسمان‏ها ، زمین ، عرش و دریا را خلق کنم، نور تو و علی را آفریدم...».(۲)
ثقه ‏الاسلام کلینی (ره) می‏نویسد: امام صادق (ع) فرمود: « هنگام ولادت ‏حضرت رسول اکرم (ص) فاطمه بنت اسد نزد آمنه (مادر گرامی پیامبر) بود. یکی از آن دو به دیگری گفت: آیا می‏بینی آنچه را من‏ می‏بینم؟ دیگری گفت: چه می‏بینی؟ او گفت: این نور ساطع که مشرق و مغرب را فرا گرفته است! در همین حال ، ابوطالب (ع) وارد شد و به ‏آن‏ها گفت: چرا در شگفتید؟ فاطمه بنت اسد ماجرا را گفت. ابوطالب به او گفت: می‏خواهی بشارتی به تو بدهم؟ او گفت: آری. ابوطالب گفت:
از تو فرزندی به وجود خواهد آمد که وصی این نوزاد خواهد بود (۳)
● نامهای پیامبر

کلبی ، از نسب شناسان بزرگ عرب می‏گوید: امام صادق (ع) از من‏پرسید: در قرآن چند نام از نام‏های پیامبر خاتم (ص) ذکر شده است؟
گفتم: دو یا سه نام.
امام صادق (ع) فرمود: ده نام از نام‏های پیامبر اکرم در قرآن‏ آمده است: "محمد ، احمد ، عبدالله، طه، یس ، نون ، مزمل ، مدثر ، رسول‏ و ذکر."
سپس آن حضرت برای هر اسمی آیه‏ای تلاوت فرمود و فرمودند:
«ذکر» یکی از نام‏های محمد (ص) است و ما (اهل‏بیت س) «اهل ذکر» هستیم. کلبی! هر چه می‏خواهی از ما سؤال کن.
کلبی می‏گوید: از ابهت صادق آل محمد (ع‏) به خدا سوگند! تمام‏ قرآن را فراموش کردم و یک حرف به یادم نیامد تا سؤال کنم. (۴)
● عظمت نام محمد صلی الله علیه و آله
جلوه نام محمد (ص) برای امام صادق (ع) به گونه ‏ای بود که هر گاه ‏نام مبارک حضرت محمد (ص) به میان می‏آمد ، عظمت و کمال رسول ‏خدا (ص) چنان در وی تاثیر می‏گذاشت ، که رنگ چهره ‏اش دگرگون می‏شد ، به طوری که آن حضرت در آن حال، برای دوستان نیز ناآشنا می‏نمود. (۵)
امام صادق (ع) گاهی بعد از شنیدن نام پیامبر (ص) می‏فرمود: جانم‏ به فدایش. اباهارون می‏گوید: روزی به حضور امام صادق (ع) شرفیاب ‏شدم. آن حضرت فرمود: اباهارون! چند روزی است که تو را ندیده ‏ام. عرض کردم: خداوند متعال به من پسری عطا فرمود. آن حضرت فرمود: خدا او را برای تو مبارک گرداند چه نامی برای او انتخاب‏ کرده‏ ای؟ گفتم: او را محمد نامیده ‏ام. امام صادق (ع) تا نام محمد را شنید (به احترام آن حضرت) صورت ‏مبارکش را به طرف زمین خم کرد ، نزدیک بود گونه‏ های مبارکش به‏ زمین بخورد.
آن حضرت زیرلب گفت: محمد ، محمد ، محمد. سپس فرمود: جان خودم ، فرزندانم ، پدرم و جمیع اهل زمین فدای رسول خدا (ص) باد! او را دشنام مده! کتک نزن ، بدی به او نرسان ، بدان! در روی زمین‏ خانه ای نیست که در آن نام محمد وجود داشته باشد ، مگر این که آن ‏خانه در تمام ایام مبارک خواهد بود. (۶)
● سیمای پیامبر اکرم (ص)
امام جعفر صادق (ع) فرمود: امام حسن (ع) از دائی‏اش ، «هند بن ابی‏هاله‏» (۷) که در توصیف چهره پیامبر (ص) مهارت داشت ، درخواست‏ نمود تا سیمای دل آرای خاتم پیامبران (ص) را برای وی توصیف ‏نماید. هند بن ابی هاله در پاسخ گفت: « رسول خدا (ص) در دیده ‏ها با عظمت می‏نمود و در سینه ‏ها محبتش وجود داشت . قامتش رسا ، مویش‏نه پیچیده و نه افتاده ، رنگش سفید و روشن ، پیشانیش گشاده ، ابروانش پرمو و کمانی و از هم گشاده ، در وسط بینی برآمدگی ‏داشت ، ریشش انبوه ، سیاهی چشمش شدید ، گونه هایش نرم و کم ‏گوشت ، دندان هایش باریک و اندامش معتدل بود. آن حضرت هنگام راه‏ رفتن با وقار حرکت می‏کرد. وقتی به چیزی توجه می‏کرد ، به طور عمیق‏ به آن می‏نگریست ، به مردم خیره نمی‏شد ، به هر کس می‏رسید سلام ‏می‏کرد ، همواره هادی و راهنمای مردم بود. برای از دست دادن امور دنیایی خشمگین نمی‏شد. اکثر خندیدن آن حضرت تبسم بود ، برترین مردم نزد وی کسی بود که ، بیشتر مواسات و احسان و یاری ‏مردم نماید...» (۸)
● اوصاف پیامبر در تورات و انجیل
خداوند متعال در وصف پیامبر (ص) فرمود:« الذین ءاتینهم الکتب یعرفونه کما یعرفون ابناءهم و ان فریقاً منهم لیکتمون الحق و هم یعلمون.‏» (۱۴)
کسانی که کتاب آسمانی به آنان دادیم ، او را همچون فرزندان خود می‏شناسند ؛ (ولی) جمعی از آنان ، حق را آگاهانه کتمان می‏کنند.
امام صادق (ع) فرمود:« یعرفونه کما یعرفون ابناءهم.»
زیرا خداوند متعال در تورات و انجیل و زبور ، حضرت محمد (ص) ، بعثت ، مهاجرت ، و اصحابش را چنین توصیف نمود:« محمد رسول الله و الذین معه اشداء علی الکفار رحماء بینهم...»( فتح/۲۹)
محمد (ص) فرستاده خداست ؛ و کسانی که با او هستند در برابر کفار سرسخت و شدید و در میان خود مهربانند. پیوسته آن‏ها را در حال ‏رکوع و سجود می‏بینی ، در حالی که همواره فضل خدا و رضای او را طلبند. نشانه آن‏ها در صورتشان از اثر سجده نمایان است. این ، توصیف آنان در تورات و توصیف آنان در انجیل است... .
امام صادق (ع) فرمود: این ، صفت رسول خدا (ص) و اصحابش در تورات و انجیل است. زمانی که خداوند پیامبر خاتم (ص) را به رسالت مبعوث ‏نمود ، اهل کتاب (یهود و نصاری) او را شناختند ؛ اما نسبت ‏به او کفر ورزیدند ، همان گونه که خداوند متعال فرمود: « فلما جاءهم ما عرفوا کفروا به...»
( بقره /۸۹) هنگامی که این پیامبر نزد آن‏ها آمد که (از قبل) او را شناخته بودند ، به او کافر شدند. (۹)
خداوند متعال در قرآن کریم ، در وصف پیامبر (ص) می ‏فرماید: « و ما ارسلناک الا رحمهٔ للعالمین.»
( انبیاء/۱۰۷) ما تو را جز برای رحمت جهانیان ‏نفرستادیم. قرآن نیز می ‏فرماید: « " اشداء علی الکفار رحماء بینهم.»
در برابر کفار سرسخت و شدید و در میان خود مهربانند. این دو چگونه با هم جمع می‏شوند؟
● برترین مخلوق
حسین بن عبدالله می‏گوید: به امام صادق (ع) عرض کردم: آیا رسول‏ خدا (ص) سرور فرزندان آدم بود؟ آن حضرت فرمود: قسم به خدا ، اوسرور همه مخلوقات خداوند بود. خدا هیچ مخلوقی را بهتر از محمد (ص) نیافرید (۱۰)
امام صادق (ع) در حدیث دیگری فرمود: چون رسول خدا (ص) را به ‏معراج بردند جبرئیل تا مکانی با وی همراه بود و از آن به بعد او را همراهی نمی‏کرد. پیامبر (ص) فرمود: جبرئیل ، در چنین حالی ‏مرا تنها می‏گذاری؟! جبرئیل گفت: تو برو. سوگند به خدا در جایی ‏قدم گذاشته‏ای که هیچ بشری قدم نگذاشته و پیش از تو بشری به آن‏جا راه نیافته است (۱۱)
معمر بن راشد می‏گوید: از امام صادق (ع) شنیدم که فرمود: یک نفر یهودی خدمت رسول خدا (ص) رسید و به دقت او را نگریست.
پیامبر اکرم(ص) فرمود: ای یهودی! چه حاجتی داری؟ یهودی گفت:
آیا تو برتری یا موسی بن عمران ؛ آن پیامبری که خدا با او تکلم ‏کرد و تورات را بر او نازل نمود و به وسیله عصایش ‏دریا را برای او شکافت و به وسیله ابر بر او سایه افکند؟
پیامبر (ص) فرمود: خوش آیند نیست که بنده خود ستایی کند ، ولکن (در جوابت) می‏گویم که حضرت آدم (ع) وقتی خواست از خطای خود توبه ‏کند، گفت: « اللهم انی اسئلک بحق محمد و آل محمد لما غفرت لی ‏» ، خدایا! به حق محمد و آل محمد از تو می‏خواهم که مرا عفو نمایی.
خداوند نیز توبه ‏اش را پذیرفت. حضرت نوح (ع) وقتی از غرق شدن در دریا ترسید گفت « اللهم انی اسئلک بحق محمد و آل محمد لما انجیتنی من الغرق» ‏خدایا به حق محمد و آل محمد از تو در خواست‏ می‏کنم. مرا از غرق شدن نجات بدهی. خداوند نیز او را نجات داد.
حضرت ابراهیم(ع) در داخل آتش گفت:« اللهم انی اسئلک بحق محمد و آل محمد لما انجیتنی منها. »; خدایا! به حق محمد و آل محمد از تو می‏خواهم که مرا از آتش نجات دهی. خداوند نیز آتش را برای اوسرد و گوارا نمود.
حضرت موسی(ع) وقتی عصایش را به زمین انداخت و در خود احساس ترس ‏نمود گفت: « اللهم انی اسئلک بحق محمد و آل محمد لما انجیتنی ‏» ؛ خدایا! به حق محمد و آل محمد از تو در خواست می ‏نمایم که مرا ایمن گردانی. خداوند متعال به او فرمود:« قلنا لا تخف انک انت الاعلی ‏» ( طه /۶۸) نترس. مسلما تو برتری.
ای یهودی ، اگر موسی(ع) امروز حضور داشت و مرا درک می‏کرد و به ‏من و نبوت من ایمان نمی‏آورد ، ایمان و نبوتش هیچ نفعی به حال اونداشت.
ای یهودی! از ذریه من شخصی ظهور خواهد کرد به نام مهدی (ع) که در ‏زمان خروجش ، عیسی بن مریم برای یاری او فرود می‏آید و پشت‏ سر اونماز می‏خواند. (۱۲)
● سیاستمداری پیامبر(ص)
در عرف جهانی امروز « سیاست ‏» را به معنای نیرنگ و دروغ برای ‏کسب قدرت و سلطه بر مردم تعریف می ‏کنند، اما «سیاست‏» در لغت ، به معنای « اداره کردن امور مملکت و حکومت کردن است ‏». خداوند متعال پیامبر خاتم (ص) و جانشینان بر حق ایشان ، ائمه معصومین را از بهترین سیاستمداران شمرده است . در زیارت جامعه، در وصف ائمه ‏علیهم السلام که پرورش یافتگان مکتب نبوتند ، آمده است: « وساسه العباد».
فضیل بن یسار می‏گوید: از امام صادق (ع) شنیدم که به بعضی از اصحاب خویش فرمود: خداوند عزوجل پیغمبرش را تربیت ‏کرد و نیکو تربیت فرمود. چون تربیت او را تکمیل نمود، فرمود:
« انک لعی خلق عظیم. ‏» ، تو بر اخلاق عظیمی استواری. سپس امر دین ‏و امت را به او واگذار نمود تا سیاست و اداره بندگانش را به ‏عهده بگیرد ، سپس فرمود: « ما اتاکم الرسول فخذوه و ما نهاکم عنه فانتهوا » (حشر/۷)، آنچه را رسول خدا برای شما آورد ، بگیرید ، (و اجرا کنید) و از آنچه نهی کرد ، خود داری نمایید. رسول‏ خدا (ص) استوار ، موفق و موید به روح القدس بود و نسبت‏ به سیاست‏و تدبیر خلق ، هیچ گونه لغزش و خطایی نداشت و به آداب خدا تربیت‏ شده بود... . (۱۳)
● زهد و وارستگی
حضرت محمد (ص) هرگز نسبت‏ به دنیا و لذایذ زودگذر آن میلی نشان ‏نداد ، به آن توجهی نکرد. امام صادق (ع) می‏فرماید: روزی رسول خدا (ص) در حالی که محزون‏ بود از منزل خارج شد فرشته ‏ای بر او نازل شد ، در حالی که کلید گنج‏های زمین را به همراه داشت. فرشته گفت: ای محمد (ص)، این‏ کلیدهای گنج‏های زمین است. پروردگارت می‏فرماید: این کلیدها رابگیر و در گنج‏های زمین را باز کن و آنچه می‏خواهی از آن استفاده‏ نما. بدون این که نزد من ذره‏ای از آن‏ها کم شود.
پیامبر (ص) فرمود:« دنیا خانه کسی است که خانه (واقعی) ندارد. کسانی دور آن جمع می‏شوند که عقل ندارند.» (۱۴)
ابن سنان می‏گوید: امام صادق (ع) فرمود: مردی نزد پیامبر (ص) آمد ، درحالی که آن حضرت روی حصیری نشسته بود که زبری آن بر بدن آن ‏حضرت اثر گذاشته بود ، و بر بالشی از لیف خرما تکیه نموده بود ، که بر گونه‏ های گلگونه‏ اش نفوذ کرده بود. آن مرد در حالی که ‏جاهای اثر کرده را مسح می‏نمود ، گفت: کسری و قیصر (پادشاهان‏ایران و روم) هرگز چنین راضی نمی‏شوند و بر حریر و دیبا می‏خوابند و تو (که سرور مخلوقات خدایی) بر این حصیر!
پیامبر (ص) فرمود: به خدا من از آن‏ها برتر و گرامی ‏تر هستم. من‏کجا و دنیا کجا! مثال زودگذر بودن دنیا ، مثال شخصی است که بر درختی سایه دار عبور می‏کند ، لحظه هایی از سایه درخت استفاده‏ می‏کند و وقتی سایه تمام شد ، از آن جا کوچ می‏کند و درخت را رها می‏کند. (۱۵)
به عنوان حسن ختام ، به ذکر خطبه‏ ای از آن حضرت در توصیف ‏پیامبر (ص) اکتفا می‏کنیم.
● خطبه امام صادق(ع) در وصف حضرت محمد(ص)
« برد باری ، وقار و مهربانی خدا سبب شد تا گناهان بزرگ و کارهای‏ زشت مردم، مانع نشود که دوست‏ ترین و شریف‏ ترین پیغمبرانش ، یعنی ‏محمد بن عبدالله(ص) را برای مردم برگزیند.
محمد بن عبدالله(ص) در حریم عزت تولد یافت: در خاندان شرافت ‏اقامت گزید، حسب و نسبش آلوده نگشت، صفاتش را دانشمندان بیان ‏کردند و حکیمان در وصفش اندیشه نمودند. او پاکدامنی بی نظیر،هاشمی نسبی بی مانند و بی مانندی از اهل مکه بود.
حیا صفت او بود و سخاوت طبیعتش ، به متانت‏ها و اخلاق نبوت سرشته‏ شده بود. اوصاف خویشتن داری‏های رسالت‏ بر او مهر شده بود تا آن ‏گاه که مقدرات و قضا و قدر الهی عمر او را به پایان رسانید و حکم حتمی پروردگار او را به سرانجامش منتهی ساخت. هر امتی ، امت‏ پس از خود را به آمدنش مژده داد. نسل به نسل از حضرت آدم تا پدر بزرگوارش ، عبدالله ، پدری او را به پدر دیگر تحویل داد. ولادتش در بهترین طایفه ، گرامی‏ترین نواده (بنی‏هاشم) ، شریف‏ ترین قبیله (فاطمه مخزومیه) و محفوظ ترین شکم باردار (آمنه دختر وهب) و امانت دارترین دامن بود.
خدا او را برگزید ، پسندید و انتخاب کرد ، سپس کلیدهای دانش و سرچشمه ‏های حکمت را به او داد. او را مبعوث نمود تا رحمت ‏بربندگان و بهار جهانیان باشد.
خداوند کتابی را بر او نازل کرد ، که بیان و توضیح هر چیزی در آن است و آن را به لغت عربی ، بدون هیچ انحرافی قرار داد ، به ‏امید این که مردم پرهیزکار شوند. آن را برای مردم بیان کرد و معارف آن را روشن ساخت و با آن ، دینش را آشکار ساخت . واجباتی ‏را لازم شمرد ، حدودی را برای مردم وضع نمود و بیان کرد و مردم را آگاه ساخت. آن حضرت در آن‏امور ، راهنمایی به سوی نجات و نشانه‏ های هدایت ‏به سوی خدا است.
رسول خدا (ص) رسالتش را تبلیغ کرد ، ماموریتش را آشکار ساخت ، بارهای سنگین نبوت را که به عهده گرفته بود ، به منزل رسانید و به خاطر پرورگارش صبر کرد و در راهش جهاد نمود.
با برنامه‏ ها و انگیزه‏ه ایی که برای مردم پی ریزی نمود و مناره‏ه ایی که نشانه‏ های آن را بر افراشت ، برای امتش خیر خواهی کرد و آن‏ها را به سوی نجات و رستگاری فرا خواند و به یاد خدا تشویق و به راه هدایت دلالت کرد ، تا مردم پس از او گمراه نشوند. آن حضرت ‏نسبت ‏به مردم دلسوز و مهربان بود.»(۱۶)

پی نوشت‏ها:
۱- مصباح الشریعه، ترجمه زین العابدین کاظمی، ص‏۱۲۶.«خلقتنی الله من صفوه نوره...»
۲- جلاء العیون. ص ۱۱.
۳- همان، ص‏۳۶.
۴- بحار الانوار، ج‏۱۶، ص‏۱۰۱.
۵- سفینه البحار، ج ۱، ص‏۴۳۳.
۶- بحار الانوار، ج‏۱۷، ص ۳۰.
۷- هند بن ابی هاله، فرزند حضرت خدیجه(س) از شوهر قبلی اش بودکه در خانه پیامبر اسلام رشد و نمو نمود.
۸- بحار الانوار، ج‏۱۶، صص ۱۴۷، ۱۴۸.
۹- تفسیر نور الثقلین، ج ۱، ص ۱۳۸ و ج ۵، ص‏۷۷.
۱۰- اصول کافی، ترجمه سید جواد مصطفوی، ج ۲، ص ۳۲۵.
۱۱- همان، ص ۳۲۱.
۱۲- بحار الانوار، ج‏۱۶، ص‏۳۶۶، به نقل از جامع الاخبار،ص ۹۸.
۱۳- اصول کافی،ج ۲ صص ۵ و ۶.
۱۴- بحارالانوار،ج ۱۶ ص ۲۶۶.
۱۵- بحارالانوار،ج ۱۶ صص ۲۸۲ و ۲۸۳.
۱۶- اصول کافی ج۲ ، صص۳۳۲ و ۳۳۳.

منبع : تبیان