نقطه تقابل

بستر رشد و توسعه كشورها به تدریج از صنایع سنگین به سوی صنایع نوین پیش می رود. این موضوعی است كه شكاف كشورهای در حال توسعه را با كشورهای پیشرفته افزایش خواهد داد. آمار های جهانی خبر از رشد سریع پدیده ای می دهند كه به سرعت مرز ها را درمی نوردد و رشد اقتصادی كشورها را به صورت غیر قابل پیش بینی بالا می برد. این پدیده در «پارك های تحقیقاتی و فناوری» خلق شده است به طوری كه در چین كه كشوری پیشرو در این زمینه محسوب می شود بیش از ۲۰۰ پارك فناوری به ثبت رسیده كه محصول آنان منجر به رشد ۳۰ درصدی اقتصاد این كشور شده است. كشورهای پیشرفته در شرایطی خود را به «پارك های فناوری» مجهز می كنند كه در ایران هنوز بر سر اینكه كجا و كی این مراكز را راه اندازی كنیم «اما» و «اگر» های بسیاری وجود دارد. چه حتی حركت های اولیه ای هم كه در این مسیر برداشته شده، هنوز عقیم است و بیم آن می رود كه در بلند مدت هم تجهیز كشور به این «مراكز» با مشكل مواجه شود.
ایده تاسیس «پارك های فناوری» در ایران در اواخر دولت پیشین مطرح شد اما این موضوع به دلیل كثرت نهاد های تصمیم گیر در حوزه تحقیقات و IT ثمره ای نداشت. چه تاسیس پارك فناوری به عنوان یكی از ابزار های مهم رشد و توسعه اقتصاد كشور لاجرم باید از مسیر وزارتخانه های علوم، تحقیقات و فناوری، ارتباطات و فناوری اطلاعات و صنایع و معادن می گذشت. حركت موازی هر وزارتخانه و اخذ تصمیمات بخشی هر كدام به نوعی منجر به حركت هایی شد اما تركیب نشدن این حركت ها با هم سرنوشت پر راز و رمزی را برای این «ایده» رقم زد. به طوری كه پس از روی كار آمدن دولت نهم همچنان تكلیف «پارك های فناوری» در هاله ای از ابهام قرار دارد.
● بستری با چند رویا
پارك های فناوری مراكزی هستند كه با اتصال به مراكز تحقیقاتی و پژوهشی در دانشگاه ها به تولید «محصول» می پردازند؛ محصولاتی كه می توانند مستقیم در بخش های مختلف تولید وارد عمل شوند. در واقع مهم ترین محصول پارك های فناوری «تولید ثروت» است. از این رو این مراكز ارتباط تنگاتنگی با اقتصاد پیدا می كنند چه هر تحقیقی لاجرم باید به محصول منجر شود یعنی همان راهی كه اقتصاد دانان دنبال می كنند كه «محصول» در بهترین وجه ممكن به دست مصرف كننده برسد. شاید از همین رو در ایران اختلاف نظر بر سر اینكه مدیریت پارك های فناوری را چه بخشی در اختیار بگیرد، به وجود آمده است. نخستین مدعی در این میان وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات است. این وزارتخانه بنا به وظایفی كه به موجب قانون بر عهده اش نهاده شده، به دنبال ایجاد مراكزی تحت عنوان «پارك های فناوری» اقدامات بسیار محدودی را به اجرا درآورده. عمده این حركت ها در دولت پیشین صورت گرفت. سید احمد معتمدی وزیر پیشین ارتباطات و فناوری اطلاعات برای نیل به این هدف از مركز تحقیقات مخابرات (زیرمجموعه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات) بهره جست و در این راه حتی بخش خصوصی را نیز برای سپردن برخی از امور به همكاری دعوت كرد. اما ماحصل اقدامات انجام شده در این بخش منجر به نتیجه مطلوب و عینی نشد. چه محصولی كه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به دنبال آن می گشت تنها در بخش نرم افزاری و چگونگی ایجاد تنها «مركز» بود و هرگز آنچه براساس آن محصول تولید می شود از برنامه های این وزارتخانه به بیرون راه پیدا نكرد. اگرچه در این مسیر بخش های دیگری از دولت با این وزارتخانه ارتباط ارگانیك پیدا كردند اما محصول آنان تنها پارك فناوری پردیس بود كه در نهایت تحت لوای دفتر همكاری های فناوری ریاست جمهوری و دانشگاه صنعتی شریف قرار گرفت و محصولی نداشت.
مدعی دوم برای تصدی مدیریت پارك های فناوری وزارت صنایع و معادن بود. وزارتخانه ای كه در ماموریت جدید به دو سازمان تابعه اش یعنی سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران و شركت شهرك های صنعتی و صنایع كوچك برنامه ای كلان برای سرمایه گذاری در صنایع نوین (Hi-tech) در سر می پروراند. در این میان سازمان گسترش و نوسازی صنایع حركت های جدی تری را در این عرصه آغاز كرد. از بین حدود ۴۰۰ شركتی كه این سازمان در آن سهامدار بود یكی از شركت هایی كه مستقیماً به این امر گمارده شد تحت مالكیت مستقیم سازمان گسترش و نوسازی صنایع قرار گرفت. ماموریت جدید «مگفا»- مركز گسترش فناوری اطلاعات- همان بستر سازی در زمینه IT بود. مگفا ماموریت یافت كه با ایجاد پارك های فناوری مستقیم به تولید محصول بپردازد. رضا ویسه ریاست پیشین هیات عامل سازمان گسترش و نوسازی صنایع در ابلاغی به شركت مگفا عنوان كرده بود كه قصد دارد سازمان گسترش و نوسازی جدیدی با تمركز بر فناوری اطلاعات ایجاد كند. از همین رو مالكیت مگفا به صورت كامل در اختیار دولت قرار گرفته بود. حركت موازی وزارت صنایع و معادن به مسیر ایجاد «پارك های فناوری» كشور هم اضافه شد.
مدعی سوم اما وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و سازمان مدیریت و برنامه ریزی كشور بودند كه برای ایجاد مركز «پارك های فناوری» هر كدام به نوعی در این میدان وارد شدند، با این تفاوت كه رقبای آنان از توان مالی مناسب برای ایجاد پارك های فناوری برخوردار بودند و این دو (وزارت علوم و سازمان مدیریت و برنامه ریزی كشور) با مشكل عدم تامین منابع مالی روبه رو بودند. سازمان مدیریت و برنامه ریزی كشور تنها «ارشاد» می كرد. موضوعی كه به نوعی هیچ كدام از دیگر رقبا حاضر به تمكین از آن نبودند، چه هر وزارتخانه به فراخور ایده ای كه دنبال می كرد، ایجاد پارك های فناوری را در مسیر خود می دید وزارت علوم اما اقدام عملی تری را در این زمینه انجام داد كه ماحصل آن ایجاد پارك فناوری پردیس شد اگرچه این پارك بعدها كارایی خود را از دست داد و تنها در حد ثبت «دامین» باقی ماند و اهدافی كه در سایت اینترنتی اش رنگ شعار به خود گرفته است.
● ایده های پراكنده
اغلب مراكز تحقیقاتی و پارك های فناوری در دنیا توسط دولت ها ایجاد شده اند چه اینكه دولت ها با ایجاد شهرك های فناوری به دنبال ارتقای توان رقابتی به ویژه در فعالیت های «تكنولوژی نو» و «دانش نو» در چارچوب سیاست های كلان اقتصادی كه متكی بر رشد هم باشد، هستند. از سویی هدف بعدی همواره بهبود توسعه منطقه ای از طریق بهینه سازی و معرفی صنایع جدید است. از همین رو مثلاً مركز تكنوپولیس آمریكا از یك سو با دانشگاه ها ارتباط برقرار می كند و از سوی دیگر تولید را به شهرك های R&D دنبال می كند. شكل گیری پارك های فناوری به عوامل متعددی چون اولویت های اقتصادی هر كشور و سطح توسعه یافتگی آن بستگی دارد. از سویی زمانی این پارك ها كارایی پیدا می كنند كه بتوانند در ارتباط با مراكز بین المللی تجاری بودن خود را به نمایش بگذارند به همین دلیل موقعیت پارك های فناوری در دنیا امروزه تنها تحقیق نیست بلكه تولید و تجارت است. شهرك هایی كه در این رابطه در ایران ایجاد شدند مثل شهرك علمی اصفهان و یا مجتمع عصر انقلاب به دلیل عدم نگرش عمومی و نبود سیاستگزاری كلان هرگز نتوانسته اند محصولی برای كشور ایجاد كنند. در حالی كه به نظر می رسد تجمیع بخش هایی كه در این زمینه فعالند بتواند مسیر روشن تری را پیش روی پارك های فناوری در كشور قرار دهد. اما قبل از هرچیز تدوین استراتژی در سطح كلان ضروری به نظر می رسد چرا كه پراكندگی در بخش های مختلف موجب شده محصولی از پارك های فناوری بیرون نیاید.
محمدرضا حائری یزدی رئیس مركز گسترش فناوری اطلاعات (مگفا) در این رابطه می گوید: «پارك ها می توانند ماهیت توسعه ای داشته باشند اما به شرط آنكه مولد ثروت و كسب و كار هم باشند یعنی همان رویه ای كه در بسیاری از كشورهای دنیا دنبال می شود.»
مدیرعامل مگفا نمونه بارز آن را در دبی اینترنت سیتی معرفی می كند كه در این مركز دفاتر تجاری شركت های بزرگ فناوری اطلاعات در یك مجموعه قرار دارند و فضای كسب و كار ایجاد كرده اند. اما او به فراخور ماموریتی كه سازمان گسترش و نوسازی به سازمان متبوعش محول كرده، معتقد است: «پارك های فناوری باید هم نگاه توسعه ای داشته باشند و هم كسب و كار.» موضوعی كه در اغلب كشورهایی كه به رشد اقتصادی در این زمینه رسیده اند، دنبال شده و به نتیجه رسیده است.مدیرعامل مگفا در رابطه با نحوه شكل گیری پارك های فناوری در ایران می گوید: «نگاه وزارت صنایع و معادن به ایجاد این پارك ها نگاهی مبتنی بر كسب و كار بوده در حالی كه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، سازمان مدیریت و برنامه ریزی كشور و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات ماهیت توسعه ای و تحقیقاتی را برای این پارك ها بیشتر می پسندند و نه كسب و كار.
او اضافه می كند: البته ایده های تحقیقاتی در دانشگاه ها وقتی وارد پارك های فناوری شوند هم تبدیل به ایده كسب و كار می شوند اما نگاه وزارت صنایع و معادن حركت به سوی صنایع های تك بوده است به همین دلیل مدیریت پیشین تكلیف كرد تا پارك فناوری اطلاعات توسط دو سازمان زیرمجموعه اش ایجاد شود.
مدیرعامل مگفا تصریح می كند: «این اقدام در حالی صورت گرفت كه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز به موازات حركت وزارت صنایع و معادن برای ایجاد پارك فناوری اطلاعات اقدام كرده است. گرچه سازمان مدیریت و برنامه ریزی كشور در این رابطه تلاش بسیاری كرد تا این مجموعه ها در هم ادغام شوند اما به دلیل نگاه های متفاوتی كه در این رابطه وجود داشت این كار هرگز انجام نشد.»
«در حال حاضر هیچ كدام از وزارتخانه ها به آن معنا پارك فناوری ندارند.» این جمله ای است كه حائری یزدی با حسرت آن را بر زبان می راند. چه او تنها بازمانده ای است كه از زمان مدیریت پیشین سازمان گسترش و نوسازی صنایع در پست خود باقی مانده و اینك چشم به راه است كه مدیران جدید تكلیف ایده ایجاد پارك های فناوری را روشن كنند.
● تنها طرح زنده
مدیرعامل مگفا می گوید: «دو سازمان گسترش و نوسازی صنایع و شركت شهرك های صنعتی تفاهم نامه ای را به امضا رساندند كه بر مبنای آن تصمیم ایجاد پارك فناوری گرفته شد. مگفا به عنوان مجری این طرح انتخاب شد و ما هم یونیدو را ناظر خود برگزیدیم.»
پس از تعطیلی تمام برنامه های مربوط به ایجاد پارك های فناوری كه به دنبال روی كار آمدن دولت نهم رخ داد طرح مربوط به مگفا در سازمان گسترش و نوسازی صنایع تنها طرح زنده و بازمانده از ایده پارك های فناوری محسوب می شود. حائری یزدی امیدوارانه با تشریح این طرح می گوید: «با بهره گیری از شركت های مشاوره ای معتبر و البته یونیدو RFB این طرح آماده شده و از تمام شركت های بین المللی خواسته شده كه در این كار مشاركت كنند. اكنون كمیته نظارتی را هم تشكیل داده ایم و در مرحله تصمیم گیری برای اجرا هستیم.»
او سرمایه گذاری برای طرح ایجاد پارك فناوری مگفا را ۵۰ میلیون دلار برآورد می كند و امیدوار است پس از تایید نهایی توسط مهدی مفیدی ریاست هیات عامل سازمان گسترش و نوسازی صنایع تصمیم به استفاده از سرمایه گذار داخلی یا خارجی برای این طرح نیز گرفته شود.
چه پس از تشكیل دولت نهم اغلب ایده ها حتی آنان كه در دولت قبل در تقابل با هم بودند، به حالت سكون درآمده است. به همین دلیل تنها مجری طرح زنده پارك فناوری كشور به تصمیم وزیر صنایع و معادن چشم دوخته است. او می گوید: در همه جای دنیا دولت برای ایجاد پارك های فناوری پیش قدم می شود. مرحله بعدی واگذاری كار به سرمایه گذار خواه داخلی یا خارجی است. ما هم بر این اساس امیدواریم كه عزم لازم و تصمیم جدی برای تاسیس «پارك فناوری مگفا» اخذ شود.
او اضافه می كند: «دو سال طول كشیده كه طرح مربوط به ایجاد پارك فناوری در مگفا آماده شود اما اكنون با وقفه ای برای اجرا روبه رو شده ایم و امیدواریم كه تصمیم لازم برای ایجاد این پارك به سرعت اخذ شود.» پارك های فناوری ارتباط مستقیم هم با طرح دولت الكترونیك دارند. همان طرحی كه در دولت پیشین در دستور كار قرار گرفت اما با روی كار آمدن دولت نهم رنگ باخت. رنگ باختن این طرح هم در نمایشگاه الكامپ امسال به نمایش گذاشته شد. به طوری كه اكنون این شبهه ایجاد شده كه اگر قرار است حركت دولت نهم بر مبنای برنامه چهارم توسعه انجام شود یك سال بدون فناوری اطلاعات را از دست داده است. یكی از زیربخش های دولت الكترونیك آموزش (E-Learning) و سیستم های پیام دهی است. حائری یزدی در این رابطه می گوید: «با توجه به اینكه حدود ۶۰ درصد جمعیت كشور زیر ۳۰سال سن دارند نیاز شدیدی به E-Learning وجود دارد. زمینه ای كه باید مواد فناوری اطلاعات بر مبنای آن افزایش یابد.» او معتقد است پارك های فناوری می توانند به تولید محصولات E-Learning كمك ویژه ای كنند. او سازمانش را در تضاد یا تقابل با وزارت ICT نمی داند. مدیرعامل مگفا می گوید: «حركت وزارت صنایع و معادن در زمینه فناوری اطلاعات حركت تكمیلی برای وزارت ICT محسوب می شود. چه اینكه در بسیاری از بخش ها به عنوان مجری برخی از طرح های وزارت ICT همكار مستقیم آنها هستیم و قصد داریم این همكاری را ادامه دهیم.» سال دوم از برنامه چهارم به سرعت به نیمه می رسد. دومین سالی كه حتی در آن برای فناوری اطلاعات «تقابل» هم ایجاد نشد.البته این تیترها و اخبار كه در دوران رقابت های انتخاباتی محملی برای بالا بردن انتظارات و نیز ابزاری برای حذف رقیب شد، در اصل جهت گیری و قابلیت های اقتصادی كشور را نشان می داد. توانایی هایی كه اكنون از محل همان افتتاح پروژه ها و انعقاد قراردادها است كه اقتصاد ضعیف ما با آن ادامه حیات می دهد. اما در ۱۰ماهه گذشته چه اتفاق مهمی در حوزه اقتصاد روی داده است؟ كدام پروژه كلنگ خورده است و یا كدام قرارداد مهم منعقد شده است؟ كدام ظرفیت سازی هایی كه بنا بود مطابق با برنامه چهارم پیش رود محقق شده است؟ جواب به چرایی هر كدام از این سئوالات، مثبت یا منفی، می تواند برای یك خبرنگار و گزارشگر انبانی از اطلاعات در بر داشته باشد كه نخبگان و تصمیم گیران و مهمتر از آن تصمیم سازان جامعه یعنی افرادی را كه می توانند سرنوشت و آینده اقتصاد را رقم زنند مطلع سازد. البته این هم به شرطی است كه درست اطلاعات داده شود و آن را فریز نكنند! با این حساب آیا واقعاً بی خبری برای یك خبرنگار واقعاً بهترین خبر نمی شود؟

خاطر ه وطن خواه

منبع : روزنامه شرق