شما اهل بخیه‌اید؟

● اطلاعات اولیه درباره بخیه و انواعش
تقریبا همه مردم با اصطلاح بخیه آشنا هستند و خیلی‌ها هم حداقل یك بار در زندگی این بخیه‌ها را بر روی بدن خودشان دیده‌اند. اما آشنایی شما با بخیه چقدر است؟ آیا منظور از بخیه زدن و استفاده از این تكنیك را می‌دانید؟
بخیه زدن تكنیكی برای بستن زخم است. به طور كلی اگر یك زخم سطحی و كم عمق باشد، بسیاری از جراحان و پزشكان تمایل دارند كه آن را، تنها با یك پاكسازی، میكروب‌زدایی و سپس یك پانسمان ساده درمان كنند. اما اگر عمق زخم زیاد باشد یا لبه‌های زخم از هم دور باشند، دیگر اكتفا به این اقدامات ساده كارساز نیست و این زخم‌ها به شدت در خطر عفونت هستند. در ضمن ترمیم آنها باعث به جا ماندن اثری می‌شود كه بدشكل و نامناسب است.
حتی گاهی اوقات وقتی كه لبه‌های زخم به شدت از هم دور هستند،‌زخم هیچگاه بسته نشده و دچار عفونت‌های مكرر می‌شود. این عفونت‌ها حتی می‌توانند به بافت‌های زیرین و خون نیز دست‌اندازی كنند و بعضا برای بیماران تهدید كننده باشند. راه‌حل بسیاری از این مشكلات بخیه است. بخیه‌ها لبه‌های زخم را به هم نزدیك می‌كنند و باعث بسته شدن زخم می‌شوند، با این حساب روند ترمیم زخم تسریع می‌شود و احتمال نفوذ میكروب به بافت‌های زیرین هم كمتر می‌شود. با بخیه زدن اثری كه در آینده از زخم به جای می‌ماند هم كمتر است.
● از سوزن ونخ تا منگنه
از گذشته‌های دور مرسوم بود كه برای نزدیك كردن لبه‌های زخم به هم از نخ و سوزن استفاده شود. اكثر بخیه‌هایی هم كه در حال حاضر مورد استفاده قرار می‌گیرند به همین روش استفاده می‌شوند. اما در سال‌های اخیر تكنیك‌های جدیدی هم به بازار آمده‌اند، مثلا دستگاه‌هایی مثل ماشین منگنه ایجاد شده‌ كه در برخی نواحی (مخصوصا روده‌ها) كه امكان بخیه زدن با دست به راحتی وجود ندارد، به صورت مكانیكی اقدام به بخیه زدن می‌كنند.
همچنین در سال‌های اخیر چسب‌هایی هم به وجود آمده‌اند كه مثل نوار چسب بر روی زخم قرار می‌گیرند و دو لبه زخم را به هم نزدیك می‌كنند. در بازار ایران هم این چسب‌ها موجود هستند. البته از این روش برای نزدیك كردن لبه زخم عمدتا در زخم‌های سطحی و كم عمق استفاده می‌شود. با توجه به اینكه در این روش دیگر نخ و سوزن به كار برده نمی‌شود و بدین ترتیب در اطراف زخم سوراخ‌های اضافی ایجاد نمی‌شود، در نهایت جای زخم كمتر باقی می‌ماند. اما در مورد بخیه‌های سنتی كه با سوزن و نخ زده می‌شوند، جای زخم بیشتر به چشم می خورد.
● دوخت ودوز استریل
یكی از مهم‌ترین اصول در روند ترمیم زخم، پیشگیری از آلودگی محل زخم است. به طور معمول همیشه قبل از هر اقدامی، پزشكان و پرستاران ابتدا محل زخم را با محلول‌های شستشوی عادی مثل یك سرم نمكی معمولی شستشو می‌دهند. این كار باعث می‌شود میكروب‌ها از محل زخم زدوده شوند. پس از آن از مواد ضدمیكروبی‌ مثل بتادین یا الكل برای شستشوی كامل‌تر و حذف بیشتر میكروب‌ها استفاده می‌شود. در نهایت نوبت به بخیه می‌رسد.
بسیار مهم است كه در این مرحله یعنی در هنگام بخیه زدن، محل زخم آلوده نشود و آلودگی و میكروب‌ اضافه‌ای به این ناحیه وارد نشود. به همین دلیل معمولا پزشكان و پرستاران عمل بخیه زدن را در محیط‌های كاملا مناسب و استریل (نظیر اتاق‌های عمل سرپایی) انجام می‌دهند. بسته‌هایی به نام ست بخیه وجود دارند كه در آنها تمام وسایل مورد نیاز برای یك بخیه زدن استریل وجود دارد مانند گاز استریل،‌ چاقو، ظرف‌های مختلف و نیز یك پارچه بزرگ برای پهن كردن بر روی بخشی از بدن كه قرار است بخیه زده شود.
پزشك یا پرستار ابتدا دستكش استریل به دست می‌كند، سپس پارچه بزرگ مزبور را كه سوراخی در وسط آن است بر روی محل زخم پهن می‌كند، به طوری كه زخم در وسط سوراخ پارچه قرار گیرد و به راحتی از ورای سوراخ پارچه بتوان به زخم دسترسی داشت و روی آن هر كاری كه لازم است، انجام داد؛ سپس روند بخیه زدن شروع می‌شود. بسیار مهم است كه سوزن و نخ بخیه هم استریل باشند. به همین دلیل در سال‌های اخیر، سوزن و نخ‌های بخیه ، در بسته‌های كوچكی كه از قبل توسط كارخانه تولیدكننده تهیه شده است، به طور استریل قرار داده می‌شود.
با توجه به اینكه در حال حاضر انواع بسیار مختلفی از نخ و سوزن‌های بخیه وجود دارد، روی هر یك از این بسته‌ها نوع سوزن‌، نخ و بسیاری از دیگر ویژگی‌های محتویات بسته، ثبت شده است. حتی گاهی اوقات این ویژگی‌ها بر اساس رنگ روی بسته، قابل پیش‌بینی هستند. محل زخم،‌ قطر زخم و میزان آلودگی آن همگی در نوع نخ و سوزنی كه باید انتخاب شود، موثر هستند بنابراین نمی‌توان انتظار داشت كه برای تمام زخم‌ها از یك نوع نخ و سوزن استفاده شود.
بخیه زدن كار هر كسی نیست و هیچ‌گاه نباید سر خود از این وسایل استفاده كرد و به بخیه زدن یك زخم اقدام كرد. بخیه زدن كار پیچیده‌ای است كه تنها باید توسط پزشكان و پرستارانی كه به آن آشنایی كامل دارند، صورت گیرد. در غیر این صورت نه تنها مفید و كمك‌كننده نیست بلكه می‌تواند با عوارض ناخوشایندی همراه باشد.
● كدام بخیه را میل دارید؟
برای طبقه‌بندی بخیه‌ها از روش‌های مختلفی استفاده می‌شود. به طور مثال می‌توان بخیه‌ها را از روی نوع نخ آنها تقسیم‌بندی كرد.
برخی از بخیه‌ها قابل جذب هستند. یعنی نیازی نیست كه پس از مدتی بیمار جهت خارج كردن و كشیدن بخیه مراجعه كند و بخیه خود به خود جذب می‌شود. برعكس برخی از بخیه‌ها هم هستند كه قابل جذب نیستند و حتما باید پس از مدتی برای خارج‌سازی آنها مراجعه كرد. در غیر این صورت نخ بخیه به عنوان یك عامل خارجی در آن محل، خود زمینه‌ساز بروز عفونت می‌شود.
به طور كلی اگر بخیه در بافت‌های داخلی مثل روده‌ها و زیر پوست و دیگر جاهایی كه دسترسی راحت به آنها مقدور نیست زده شود، معمولا از بخیه‌های قابل جذب استفاده می‌شود تا دوباره نیاز به باز كردن محل زخم نباشد.
اما اگر بخیه سطحی و روی پوست باشد معمولا از انواع غیرقابل جذب استفاده می‌شود. همان‌طور كه گفته شد، نوع بافتی كه تحت ترمیم قرار می‌گیرد نیز در انتخاب نوع بخیه موثر است. عروق خونی، پوست، تاندون‌ها و هر یك از بافت‌های بدن به نوع خاصی از نخ بخیه نیاز دارند. برای اینكه بخیه‌ها به خوبی عمل كنند باید دارای ویژگی‌های خاص باشند: مثلا نباید از مواد سمی تشكیل شده باشند و نباید حساسیت در فرد ایجاد كنند. در ضمن علاوه بر نوع و جنس نخ،‌ اندازه آنها نیز باید متناسب باشد. مثلا برای بافت‌های ظریفی مثل پوست صورت از نخ‌های ظریف و برای بافت‌هایی مثل پوست سر از نخ‌های كلفت‌تر استفاده می‌شود.
نخ‌های قابل جذب پس از مدتی خودبه‌خود جذب شده و نیاز به خارج كردن آنها نیست. اولین نوع از این بخیه‌ها، بخیه‌های <كات‌گوت> هستند كه در واقع از روده گوسفند ساخته می‌شوند. الزهراوی در قرن دهم اولین دانشمندی بود كه ویژگی‌ قابل جذب بودن روده گوسفند را متوجه شد و باید استفاده از این نخ‌ها را مدیون او بود. سال‌هاست كه این نخ‌ها به طور وسیع در جراحی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
در حال حاضر خود این نخ‌ها به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند. به طور مثال برخی از آنها پوششی از جنس كروم دارند در حالی كه برخی دیگر فاقد این پوشش هستند. در حال حاضر نخ‌های دیگری هم در دسترس هستند كه دیگر از جنس روده گوسفند نیستند و در اصل از نخ‌های مصنوعی تشكیل شده‌اند. مزایای این نخ‌های مصنوعی،‌ ارزان‌تر بودن، كمتر بودن احتمال واكنش‌های حساسیتی،‌ كمتر بودن احتمال انتقال بیماری‌ها و راحت‌تر بودن استفاده از آنها توسط پزشك و جراح است.

دكتر بنیامین نیك پی

منبع : روزنامه سلامت