جامعه سازی امام رضا(ع) ؛ ویژگی ها و تمایزها

از مهمترین دغدغه های اهل بیت(ع) انسان سازی، پرورش انسانهایی کمال یافته و بستر آفرینی جامعه ای مطلوب است؛ جامعه ای که آرمان آن فضیلت و رشد است و انسان در آن از حرمت، کرامت، شأنیت و منزلت ویژه ای برخوردار است. در چنین جامعه ای، گرایشها سمت و سویی الهی داشته و مناسبات خرد و کلان و معیارها و نیز معماری آن، براساس این نگرش طراحی و مدل سازی می شود.
انسان سازی و جامعه سازی از زمان پیامبر اعظم(ص) آغاز و در دوره هر یک از ائمه معصومین(ع) ابعاد، اضلاع، سویه ها و چشم اندازهای تازه ای از موضوع، طرح و تبیین شده است. تأملی کوتاه در سیره و رفتار امام رضا(ع)، به خوبی نمایان می سازد که این امام همام با نگرشی ظریف، متین و مدبرانه بحث جامعه سازی را طراحی، مدل سازی و تعقیب کرده اند.
در این میان این نکته به صورت برجسته خود را نمایان می سازد که امام هرچند برای اصلاح فرد به فرد تلاش می کردند و انسان سازی موردی را مدنظر داشتند، اما این تلاشها در فرایندی قرار می گیرد که برآیند و خروجی آن، جامعه سازی است. به بیان دیگر، افق و چشم انداز مورد نظر امام، جامعه سازی و ایجاد جامعه ای مطلوب براساس مدل و مهندسی پیامبر(ص) است؛ یعنی همان گونه که صاحب یک باغ از غرس تک نهال ها، شکل گیری یک باغ را منظور نظر دارد، و آن که همت، توان و چشم انداز وسیع تری دارد به غرس نهال بیشتر و اصلاح، تکمیل و تکامل، نهالهای بیشتر و بهتری مبادرت می ورزد تا بوستانی که پی ریزی کرده است، از زیبایی، ثمردهی و دل انگیزی بیشتری برخوردار باشد. امام نیز سعی داشت از تک نهالهای غرس شده و اصلاح شده، جامعه ای سالم و سازنده ایجاد نماید.
در بررسی اندیشه، رفتار و کلام امام رضا(ع) و مدل تربیتی- انسان شناختی ایشان که بر محور و مدار قرآن شکل گرفته است، این موضوع جلوه های خود را بیشتر نمایان می سازد؛ چنانکه می توان بذرهای معرفت را که در اندیشه ها غرس می کنند، به خوبی به تماشا نشست و از کنار هم چیدن کدهایی که می دهند، به چیدمانی تازه در اندازه یک جامعه مطلوب و متعالی دست پیدا کرد؛ جامعه ای که از رأس هرم تا قاعده جامعه، همه اهل صلاح، مدارا، نیکوسرشت، خیرخواه، فضیلت مدار و برومند هستند.
به طراحی این «انسان مدل» و« انسان معیار» در سخنان امام رضا(ع) بنگرید: شخص مسلمان به کمال عقل نمی رسد مگر این که ده خصلت را دارا باشد:
۱) از او امید خیر باشد
۲) مردم از بدی او در امان باشند
۳) خیر اندک دیگری را بسیار بشمارد
۴) خیر بسیار خود را اندک شمارد
۵) هرچه حاجت از او بخواهند، دلتنگ نشود
۶) در عمر خود از دانش طلبی خسته نشود
۷) فقر در راه خدا برایش از توانگری محبوب تر باشد
۸) خواری در راه خدا از عزت با دشمن برایش محبوب تر باشد
۹) گمنامی را بر شهرت و مقام ترجیح دهد
۱۰) احدی را ننگرد، جز اینکه بگوید او از من بهتر و پرهیزگارتر است...
به باور نگارنده، تأمل و دقت در همین یک روایت که در «تحف العقول» (ص۴۶۷) از امام رضا(ع) نقل شده است، می تواند شاخصه تربیت انسان باشد، در این صورت، انسانها به گونه ای پرورش خواهند یافت که جامعه ای نبوی از جمع آنان شکل بگیرد.
توجه به هریک از این سر فصلها می تواند تولید کننده خیر باشد، به شرط آنکه همه آنها را باور و به عرصه عمل نزدیک کنیم؛ در این صورت هر یک از افراد انسانی می تواند کانون خیر باشد.
هر یک از این کدها، سرفصلها و راهبردهایی هستند که می توان در ذیل و ظل آنها زیر فصلها و ریز راهبردهای فراوانی قرارداد، که انسان را به خیرخواهی و فضیلت ورزی رهنمون سازد و او را جامع شایستها و صفات متمایز و مانع ناشایست ها قرار دهد.و اگر فقط همین حدیث در مهندسی رفتار انسانی معیار قرار گیرد، با جامعه ای سرشار از زیبایی مواجه خواهیم شد؛ جامعه ای که مناسبات اجتماعی آن در شکلی متعالی و ممتاز قرار خواهد گرفت.
باز شناخت جامعه مورد نظر امام رضا(ع) می تواند سمت و سویی عقلانی - انسانی به اجتماع ببخشد و به ارتقای سطح نگرشی و ذوقی و ذهنی جامعه بینجامد و رهیافتهای تازه و چشم اندازهایی بدیع و شکوهمند را فرا دید افراد قرار دهد و از بسیاری از ناشایستها، کژیها و آسیبها پیشگیری نموده، ما را به حیات طیبه نبوی و جامعه ای دین محور، اعتلا یافته، با نشاط، پویا، اخلاق مدار، انسانی و سالم رهنمون سازد.
بازفهمی صحیح جامعه مورد نظر امام رضا(ع) ما را از چنبره معضلاتی که جامعه و جهان امروز را به شدت دچار بحران کرده است می رهاند و جامعه را به سمت اعتمادسازی، عدالت محوری، نوع دوستی، پاکدامنی، رعایت حدود و تکالیف الهی، همبستگی و امنیت رهنمون می سازد.
پس شایسته است با تعریف زندگی خود براساس مدل رضوی، به گامهای خویش در مسیر رضوی شدن شتاب بخشیم.

حمزه واقعی

منبع : روزنامه قدس