بوی یاس‌های خانگی

فرشته ها بوی پرتقال می دهند هشتمین جایزه نویسندگان و منتقدان را از آن خود کرد.حسن بنی عامری تحریر اول رمان «فرشته ها بوی پرتقال می دهند» را سال ۷۱ و تحریر نهایی آن را در سال ۸۵ به پایان برد. کتاب در سه فصل تدوین شده است که هر کدام از سه فصل در سه زمان متفاوت و در کل در گستره زمانی ۱۵ ساله (شهریور ۷۱ تا بهار ۸۵) نوشته شده است.
بنی عامری در این زمان به دغدغه ها و ماجراجویی های نوجوانی به اسم دانیال در محله های قدیمی شیراز می پردازد. نویسنده اثر کار خود را با نوشتن داستان در حوزه جنگ شروع کرد، با رمان قابل تامل «گنجشک ها بهشت را می فهمند» در سال ۱۳۷۴ به عنوان یکی از داستان نویسان صاحب نگاه مورد توجه قرار گرفت. بنی عامری به اعتبار این رمان در لیست برندگان بیست سال ادبیات داستانی قرار گرفت که در آخرین لحظات نامش کنارگذاشته شد. وی با رمان های «نفس نکش بخند بگو سلام»، «آهسته وحشی می شوم» و مجموعه داستان های «دلقک به دلقک نمی خندد» و «لالایی لیلی» خود را به عنوان نویسنده ای صاحب سبک و شیوه در داستان ایرانی معاصر تثبیت کرده است. فرشته ها بوی پرتقال می دهند نمایانگر احاطه نویسنده اثر بر تکنیک های داستان نویسی است. رهیافت بنی عامری در این اثر که پیش تر در آهسته وحشی می شوم نیز دنبال شده بود نشان از چشم انداز نویسنده بر گرایش به پرداخت در عناصر زمان و تقابل زبانی در فضایی گاه محدود و گاه بسیط دارد.
نویسنده اثر با استمداد از جریان ذهنی و تقابل با گفتار یا دیالوگ های مدور اساس داستان را پی ریزی نموده است. سیر کلام در زمان و فضاهای گوناگون، همچنین تسلط بار معنایی متن بر استواری گفت و گوی شخصیت های داستان امتداد خط سیر داستان است. عناصر کلامی در بستر داستان منحصر به شخصیت های خاص و در زمان محدودی از داستان نمی شود. بازنمایی فضاهای دیالوگ محور داستان فارغ از محدودیت هایی که در جهان واقعی با آن در تقابل هستیم رخ می دهد. بنی عامری به خلق فضایی انعطاف پذیر با استمداد از دیالوگ بین آدم های داستان دست می زند و از این رهیافت می کوشد با کنکاش شخصیت های داستان از این تکنیک عناصر داستانی را تکمیل نماید. او با استمداد از جریان سیال ذهن فضای زمانی را در هم می شکند و با اصرار بر استمرار دیالوگ ها و پیشبرد گفت و گوها به تکمیل روایت خود می پردازد که شیوه هایی روایی در هر سه بخش رمان به کار گرفته شده است.
زبان و نوع روایت او در داستان هایش، در روزگاری که برخی ها تعمد دارند با انواع و اقسام هدایت و حمایت داستان را به سمت زبانی سخیف و با ساختاری خطی سوق دهند، غنیمت است. بنی عامری در رمان جدید خود «پرتقال ها بوی بهشت می دهند» به پختگی خاصی در زبان در می رسد. بخشی از هویت داستان های بنی عامری برآمده از زبانی است که ابایی ندارد از رفتن به سمت پیچیدگی. داستانی که او روایت می کند و شخصیت هایی که می آفریند، در ذهن مخاطب با حوصله آثارش، خاطره به یادماندنی دیگری اضافه می کند.
در فرشته ها بوی پرتقال می دهند پیچیدگی در به کارگیری اشکال گوناگون برای ارایه مهارت به گونه ای به کار رفته است که گویا قرار نیست قصه هیچ جای کتاب محور روایت قرار گیرد. این پرسشی است که مخاطب در مواجهه با رمان با آن روبه رو می شود. پرسشی که در مواجهه با این رمان و دیگر رمان هایی از این دست که تعدادشان در ادبیات فارسی به نسبت کل رمان ها بسیار زیاد است پیش می آید، ضرورت چنین تاکید و پافشاری شدیدی بر نوشتن داستان های به شدت تکنیکی است. نکته دیگر آن که، برای اعمال چنین پیچیدگی ها و تکنیک هایی به روایت، نیاز به مضمونی عظیم و غنی است. در واقع این شیوه ها حکم واسطه را برای نویسنده دارند؛ واسطه ای تا او بتواند به نوعی بر مضمون بزرگی که بر آن چنگ انداخته غلبه کند و آن را تحت مهار خود درآورد.

حسین فصیحی

منبع : روزنامه جوان