جدال ۹۰ ساله

ارامنه سراسر جهان در نودمین سالگرد کشتار سال ۱۹۱۵، درخواست خود را از ترکیه مبنی بر اذعان به قتل عام تکرار می کنند. پس از جنگ جهانی اول ارامنه در سراسر جهان پراکنده شدند. بسیاری به آمریکا، اروپای غربی و خاورمیانه گریختند.با این حال همچنان خاطرات کشتارهای زمان جنگ - آنچه آنان قتل عام یک و نیم میلیون ارمنی توسط دولت عثمانی می خوانند - برای آنان زنده بود. در دهه های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ شماری از دیپلمات های ترکیه طی اقداماتی تلافی جویانه به دست ارامنه رادیکال کشته شدند.
در سال ۱۹۹۱ هنگامی که جمهوری شوروی سابق از هم پاشید و جمهوری مستقل ارمنستان بوجود آمد، تعداد ارامنه ساکن کشورهای مختلف جهان دو برابر جمعیت خود جمهوری ارمنستان بود که به صورت یک گروه فشار قدرتمند در آمده بودند.گروه های بیشماری از ارامنه خواستار آن شدند که ترکیه به وقایع زمان جنگ اذعان کند.برخی نهادها مانند کمیته ملی ارامنه در آمریکا معتقدند که باید مسئله پرداخت غرامت نیز در نظر گرفته شود.
«آرام هامپاریان» مدیر اجرایی این کمیته می گوید؛ «همه چیز باید علنی شود. یک و نیم میلیون ارمنی جان خود را از دست دادند. آنها دارایی هایی به ارزش میلیاردها دلار و نیز میهن تاریخی سه هزار ساله خود را از دست دادند و قضاوت درباره این جنایت باید منصفانه باشد. البته این که منصفانه از چه جهت باشد موضوعی است که می شود بعدا در باره آن صحبت کرد. ولی باید مدارکی ارائه داد که ترکیه نتواند موضوع را انکار کند. تردیدی نیست که لازم است موضوع نسل کشی ارامنه بطور منصفانه حل و فصل شود. اگر این حقیقت را انکار کنیم مثل این است که بگوییم می توان بدون مجازات شدن دست به نسل کشی زد. درست مثل این که شخصی را در یک قتل مقصر بشناسیم ولی بعد او را مجازات نکنیم.»
روابط با آمریکا بخوبی پیش نمی رود و آمریکا ترکیه را تحت فشار قرار داده که اینجا و آنجا امتیازاتی بدهد. هنگامی که مسئله عضویت در اتحادیه اروپا مطرح می شود تمام این مشکلات خود را نشان می دهند. همچنین مشکل قبرس نیز مطرح است و مردم، از جمله خود من، فکر می کنند که دولت ترکیه امتیازات غیر ضروری داده است.
هم اکنون در ترکیه نارضایتی زیادی از رابطه این کشور با اتحادیه اروپا، رابطه با آمریکا و مهمتر از همه مسئله ارامنه وجود دارد. به گفته رونالد سونی، استاد تاریخ در دانشگاه شیکاگو، مساله نسل کشی موضوعی است که همه ارامنه ای را که در جهان پراکنده اند متحد می کند، کسانی که گرایشهای سیاسی متفاوت و یا حتی مذاهب مختلف دارند. بنابراین موضوع قتل عام عاملی است که به ارامنه خارج از ارمنستان هویتی واحد می بخشد.
در دو دهه گذشته ارامنه در سراسر جهان پارلمانهای کشورهای مختلف را تحت فشار قرار دادند تا وقایعی را که در جریان جنگ جهانی اول رخ داده بود به عنوان نسل کشی بپذیرند و این تلاشها تا حدودی به نتیجه رسیده است. در عین حال ترکیه تهدید کرده است که در صورت ادامه این پشتیبانی ها مشکلات دیپلماتیک بوجود خواهد آمد.
یکی از نگرانی های ترکیه این است چنانچه ماجراهای سال ۱۹۱۵ یک نسل کشی شناخته شود در آن صورت در به روی مطرح شدن تقاضاهای غرامت یا حتی ادعاهای ارضی باز خواهد شد. اکنون تلاش های ترکیه برای عضویت در اتحادیه اروپا که مذاکرات در باره آن در ماه اکتبر امسال شروع خواهد شد به افزایش تنش ها در ارتباط با این موضوع کمک کرده است؛ اگر چه رسیدگی به مسئله کشتار ارامنه پیش شرط آغاز این گفت وگوها نیست، اما برخی از سیاستمداران فرانسه پیشنهاد کرده اند که در جریان مذاکرات طولانی برای عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا این موضوع مطرح شود.
نگرانی ترکیه از این است که ارامنه آمریکا و نیز کسانی که نمی خواهند ترکیه به اتحادیه اروپا ملحق شود دست به تحریکاتی بزنند.گندوز آکتان دیپلمات سابق ترک می گوید که این موضوع در کنار برخی موضوعات دیگر باعث بروز نگرانی هایی شده است؛ «روابط با آمریکا بخوبی پیش نمی رود و آمریکا ترکیه را تحت فشار قرار داده که اینجا و آنجا امتیازاتی بدهد. هنگامی که مسئله عضویت در اتحادیه اروپا مطرح می شود تمام این مشکلات خود را نشان می دهند. همچنین مشکل قبرس نیز مطرح است و مردم، از جمله خود من، فکر می کنند که دولت ترکیه امتیازات غیر ضروری داده است. هم اکنون در ترکیه نارضایتی زیادی از رابطه این کشور با اتحادیه اروپا، رابطه با آمریکا و مهمتر از همه مسئله ارامنه وجود دارد».
آنها می خواهند زمان را برگردانند و به روزی برسانند که بتوانند در مورد اینکه آیا اتفاق های آن روز نسل کشی بوده یا نه مباحثه کنند. ولی همانطور که در مورد وقوع جنگ داخلی آمریکا، جنگ جهانی دوم، بردگی در آمریکا جای بحث نیست در مورد کشتار ارامنه نیز جای بحث وجود ندارد. آنها می خواهند با کشیدن بحث به آن روزها، روزی را که مجبور خواهند شد این نسل کشی را به رسمیت بشناسند به عقب بیندازند.
عده ای از تحلیلگران می گویند برخی محافل در ترکیه که با سیاست های کنونی دولت در جهت دموکراتیزه شدن و عضویت در اتحادیه اروپا مخالفند در مورد مسئله ارمنستان متحد شده اند.دولت ترکیه بدون تردید در ارتباط با مسئله «قتل عام» ارامنه و نیز پیوستن به اتحادیه اروپا تحت فشار قرار دارد. ترکیه همچنان بر این نکته پافشاری می کند که هیچ سیاست دولتی برای کشتار ارامنه وجود نداشته است.چندی پیش نیز ترکیه آماری را انتشار داد که طبق آن حدود نیم میلیون ترک توسط ارامنه کشته شده اند.یکبار زمانی که عبدالله گل وزیر خارجه ترکیه در جلسه ویژه پارلمان این کشور صحبت می کرد از دولتهای سراسر جهان خواست که تحت تاثیر تلاشهای ارامنه خارج از ارمنستان قرار نگیرند. ضمن اینکه همچنین پیشنهاد تشکیل کمیسیون مشترکی با مورخین ارمنی را داد که در مورد مسائل مورد اختلاف تحقیق کنند. اما ارامنه این پیشنهاد را به طور جدی رد کردند.
هراند دینک روزنامه نگار ارمنی تبار ترکیه که چندی پیش توسط یک نوجوان ترک افراطی ترور شد، معتقد بود سعی در بهتر کردن وضعیت ارمنستان و توسعه آن، روش به مراتب بهتری برای برخورد با تاریخ و زمان حال است. او باور داشت؛ «ما نباید با متصل کردن تاریخ و سیاست به یکدیگر وضعیت را مشکل تر کنیم. ما باید با سیاست شروع کنیم. کشورها باید مرزهای خود را باز کنند، یکدیگر را درک کنند، دیپلماسی را شروع کنند و تنها در آن موقع است که باید کمیسیونی با شرکت دو طرف تشکیل شود تا تاریخ را بررسی کند. ولی اینکه ما ابتدا تمام مشکلات تاریخی مان را حل کنیم و پس از آن به سیاست بپردازیم اشتباه است.»
در حالی که فرایند دموکراتیزه شدن در ترکیه جریان دارد شمار فزاینده ای از مورخین و روشنفکران این کشور موضع رسمی دولت در مورد یک چنین موضوعی را که برخی آن را آخرین تابوی کشور می خوانند مورد سؤال قرار داده اند. برخی از مردم معتقدند که بلندپروازی های ترکیه برای پیوستنش به اتحادیه اروپا موجب تسریع در روند ایجاد تغییر از داخل خواهد شد.
در این حال رونالد سونی، استاد تاریخ در دانشگاه شیکاگو می گوید؛ «به عقیده من تمایل بسیاری از مردم ترکیه به اینکه با تمام شرایط لازمه به اتحادیه اروپا بپیوندند سبب می شود که هم فشار داخلی و هم خارجی به ترکیه برای حل مسئله کشتار ارامنه افزایش یابد. لازمه پیوستن به اتحادیه اروپا بازکردن مرزها و پایان دادن به نقض حقوق بشر و رعایت شرایط دیگر است. من همیشه گفته ام که بجای اینکه ارامنه تلاش کنند اول نسل کشی ارامنه مورد قبول قرار گیرد و امیدوار باشند که بعدا ترکیه بصورت یک جامعه دموکراتیک باز در آید، باید اول امیدوار باشیم که ترکیه به یک جامعه دموکراتیک باز درآید زیرا در آن صورت ترک ها آنچه را که در گذشته واقعا اتفاق افتاده آسان تر خواهند پذیرفت.»
امروزه جمهوری ارمنستان با مشکلات اقتصادی روبه روست و شدیدا به کمک های خارجی نیازمند است. اگرچه ارمنستان می گوید که می خواهد ترکیه به وقایع جنگ جهانی اول اذعان کند ولی نگرانی های دیگری هم دارد از جمله مسدود بودن مرزهای این کشور با آذربایجان و ترکیه از دهه ۱۹۹۰ بدنبال جنگ با آذربایجان بر سر قره باغ علیا که شدیدا به ارمنستان لطمه زده است.

منبع؛ بی.بی.سی

منبع : روزنامه کارگزاران