نماز جمعه بعد از انقلا‌ب

۵ مردادماه سالگرد اقامه اولین نماز جمعه در تهران پس از انقلا‌ب است. قبل از انقلا‌ب نماز جمعه به طور فراگیر اقامه نمی‌شد. در تهران یک عنوان دولتی به نام امام جمعه وجود داشت که بیشتر برای کارهای رسمی دربار به کار گرفته می‌شد و امام جمعه تهران در مراسم عقد و عروسی درباری خطبه اجرا می‌کرد و یا به هنگام سفر شاه یا ولیعهد و درباریان تراز اول، قرآن را جهت سلا‌متی آنان بر سرشان می‌گرفت. البته در گوشه و کنار بعضی از افراد نماز جمعه‌های غیرمشهوری برگزار می‌کردند. اما در مجموع، در ایران قبل از انقلا‌ب نماز جمعه برگزار نمی‌شد.
این عدم اقامه نماز جمعه در بین شیعه، برخلا‌ف اهل سنت از آنجا ناشی می‌شد که اکثر فقها اقامه آن را از شئون حاکمیت اسلا‌می و بسط ید فقیه می‌دانند. به همین دلیل بعد از انقلا‌ب و با استقرار حکومت اسلا‌می، نماز جمعه با احکام ولی فقیه در سراسر کشور برگزار شد. اولین امام جمعه تهران، مرحوم آیت‌الله طالقانی بود که از سوی امام خمینی(ره) منصوب شد و عمر کوتاهی در این جایگاه داشت. تنها ۶ نماز جمعه توسط ایشان اقامه شد. صدای گرم، روحیه پدری، سابقه طولا‌نی مبارزه، آزادیخواهی، دلسوزی برای مردم و سینه گشاده خصوصیات برجسته آیت‌الله طالقانی است. برای نسل ما هنوز زنگ صدای طالقانی امیدبخش و روح‌آفرین است. نمازجمعه آن روزها واقعا محل جمع شدن همه بود. هم نشان وحدت بود و هم با دانش و اطلا‌عاتی که طالقانی داشت، کلا‌س درس بود. بعد از فوت دردناک آیت‌الله طالقانی، آیت‌الله منتظری از سوی امام به امامت جمعه تهران برگزیده شد. این یک انتخاب طبیعی بود زیرا در حلقه یاران امام، طالقانی و منتظری همواره با یکدیگر و البته بیشتر در زندان‌ها بودند. هفته پیش رئیس ستاد نماز جمعه در نماز جمعه گزارشی از امامان جمعه تهران می‌داد. رسما اسم آیت‌الله منتظری را از امامان جمعه تهران حذف کرد و اصلا‌ از ایشان نامی نیاورد. بازی با تاریخ هم از فاجعه‌های بامزه‌ای است که هیچگاه برای بازیگران سودی نداشته است. بعد از عزیمت آیت‌الله منتظری به قم، امام خمینی(ره) طی حکمی آیت‌الله خامنه‌ای را به عنوان امام جمعه تهران برگزیدند. ایشان به عنوان خطیبی توانا مطرح بودند که با خطابه‌های سیاسی و با تم روشنفکری آن روزها خطبه ایراد می‌کردند. ایشان تاکنون امامجمعه رسمی تهران هستند و ۲۳۸ خطبه ایراد کرده‌اند.
حتی بعد از رهبری علا‌قه‌مند بودند که در این جایگاه که منصوب امام بودند حضور داشته باشند. همیشه در کنار امام جمعه رسمی در تهران و شهرستان‌ها امامان جمعه موقت هم ایراد خطبه می‌کردند. در تهران آقایان هاشمی‌رفسنجانی، موسوی‌اردبیلی، امامی‌کاشانی، جنتی، طاهری‌خرم‌آبادی، مهدوی‌کنی، محمد یزدی، ربانی‌املشی و احمد خاتمی امام جمعه‌های موقت تهران بودند. آقای رفسنجانی با خواندن ۴۱۲ خطبه نماز جمعه رکورددار خطیبان جمعه است. در ایام جنگ که ایشان مسوول جنگ بود، خطبه‌های نماز جمعه دارای بازتاب‌های فراوان داخلی و بین‌المللی بود.
در داخل و خارج آخرین اخبار جنگ و تحلیل‌های سیاسی را از خطبه‌های جمعه دنبال می‌کردند. در خاطرات منتشر شده آقای هاشمی‌رفسنجانی نیز خبرگیری‌های فراوان برای روز جمعه زیاد به چشم می‌خورد. از ابتدای اقامه نماز جمعه در تهران، سخنرانی‌های قبل از خطبه‌های جمعه به طور عمده در اختیار جناح محافظه‌کار بود که این کار به جایگاه نماز جمعه آسیب زیادی زد. نماز جمعه در اسلا‌م، تابلوی دینی هفتگی است که در همه دنیای اسلا‌م با عظمت برگزار می‌شود. مهم‌ترین فلسفه آن اجتماع دینی و مانور قدرت اسلا‌می است. در ایران به دلا‌یل مختلف نماز جمعه محل اجتماع همه نیست.
گسترده بودن خیمه نماز جمعه رمز قدرت آن است. نماز جمعه تهران به صورت موقت در دانشگاه تهران برگزار شد که بعد از ۲۹ سال هنوز در همان محل موقتی برگزار می‌شود.
انتخاب موقتی دانشگاه نیز برای نزدیک شدن مراسم عبادی- سیاسی جمعه با دانشگاه و نسل جوان بود، چیزی که اکنون کمتر چنین تاثیری در نماز جمعه وجود دارد. ساختن مصلا‌ی بزرگ برای تهران که در آن خطبه جمعه برگزار شود، در دستورکار قرار گرفت و کار ساخت این مرکز بزرگ شروع شد. اما بعد از ۲۹ سال هنوز این جایگزینی صورت نگرفته است. بنابر گزارش رئیس ستاد نماز جمعه، هنوز سیستم سرمایش و گرمایش مصلا‌ی تهران آماده نشده است. این حرف در دورانی که در همین ایران برج‌های بلند یک‌ساله با سیستم گرمایش و سرمایش ساخته می‌شود، کمی تا حدودی خجالت‌آور است. شاید تهران تنها پایتخت جهان اسلا‌م باشد که نماز جمعه آن در مصلا‌ی رسمی برگزار نمی‌شود. ‌

محمدعلی ابطحی

منبع : روزنامه اعتماد ملی