مادران بدانند دانش تغذیه کلید سلامتی خانواده

بررسی های متعدد تغذیه ای طی سالهای اخیر نشان می دهد که مردم کشور ما از یک طرف با کمبودهای تغذیه ای گوناگون از جمله سوء تغذیه پروتئین، انرژی ، کم خونی ،فقر آهن و اختلالات ناشی از کمبود ید، کلسیم، روی و ویتامین های A ، ۲ B و D مواجه هستند و از سوی دیگر بیماریهای مزمن مرتبط با تغذیه از جمله چاقی، دیابت، بیماریهای قلب و عروق وسرطانها روند هشدار دهنده و رو به گسترش را طی می کنند. این مشکلات تغذیه ای با پیامدهای نامطلوب اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی شامل افزایش مرگ و میر، ابتلا به بیماریها، افزایش هزینه درمان، کاهش ضریب هوشی، قدرت یادگیری، توان کار و به طور کلی توانمندی های ذهنی و جسمی روبرو بوده و روند توسعه کشور و حتی سلامت افراد جامعه خصوصاً کودکان، نوجوانان و زنان را به خطر می اندازد. بنابراین برنامه ریزی صحیح غذایی از طرف والدین بویژه مادر باید به گونه ای باشد که سبب رشد طبیعی، سلامت ومانع کم خونی وسایر بیماریهای مربوط به کمبودمواد مغذی شود.
«میترا روزبهانی» متخصص تغذیه در این زمینه می گوید: رفتار مطلوب غذایی برای طول زندگی در سنین کودکی شروع و پایه گذاری می شود به همین اندازه بدن و ترکیب آن، الگوی فعالیت و میزان رشد نیز روی مواد مغذی تأثیر می گذارد.
به طور کلی انرژی مورد نیاز یک کودک به وسیله میزان متابولیسم پایه (BMR) ، میزان رشد و فعالیت تعیین می شود و بهترین راه ارزیابی کافی بودن انرژی دریافتی ، مشاهده میزان رشد و مقایسه آن با استاندارد منحنی رشد و همچنین اندازه گیری چربی بدن است.
وی معتقد است: برای سنین پیش از مدرسه مصرف انرژی ۱۵۰ تا ۲۵۰ کیلوکالری به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در روز پیشنهاد شده است، همچینن نیاز به پروتئین جهت نگهداری بافت، تغییر در ترکیب بدن و سنتز بافت جدید است که این میزان به تدریج از ۱‎/۸ گرم به ازای کیلوگرم وزن بدن در سن یک سالگی به
۰‎/۸ گرم به ازای کیلوگرم وزن بدن در سن ۱۸ سالگی کاهش می یابد.
وی می گوید: در ممالک پیشرفته کمبود پروتئین در کودکان کمتر دیده می شود، ولی در کشورهای در حال توسعه دریافت پروتئین کمتر است و در ضمن کودکان گیاهخوار کوتاه تر و لاغرتر از کودکان دیگر هستند.
وی معتقد است: گروه دیگر مواد مغذی که باید در جیره غذایی خانواده به خصوص کودکان به آن توجه شود، مواد معدنی و ویتامینها هستند که برای رشد طبیعی و تکامل لازمند و دریافت ناکافی این مواد سبب آهسته شدن میزان رشد، خوب آهکی نشدن استخوانها و کافی نبودن ذخیره آهن و کم خونی می گردد.
همچنین کمبود آهن نیز رایج ترین کمبودهای مواد مغذی حتی در کشورهای پیشرفته است که باید در الگوی مصرفی کودکان و نوجوانان قرار بگیرد. آهن موردنیاز هرکودک براساس میزان رشد و افزایش حجم خون ، آهن ذخیره، اختلاف در میزان از دست دهی خون در عادت ماهیانه دختران و زمان جهش رشد متفاوت است، در ضمن کودکان با جثه بزرگ که به سرعت رشد می کنند نیاز بیشتری به آهن دارند، زیرا حجم خون آنها نیز با سرعت بیشتری افزایش می یابد.
وی معتقد است: برای پیشگیری از کم خونی در کودکان درسنین مدرسه به دلیل اینکه هنوز قدرت جویدن و نرم کردن گوشت را ندارند باید از گوشت چرخ کرده استفاده کرد. عمل بلع آسان تر انجام گیرد. همچنین مصرف عدس وسبزیجات برگ سبز نظیر اسفناج به همراه آبلیمو (برای اینکه ویتامین C موجود در آن به جذب آهن کمک می کند) باید در برنامه غذایی آنها قرار بگیرد.
این متخصص تغذیه می گوید: کلسیم نیز از عناصر مهم برای رشد و تکامل استخوانها و دندانها محسوب می شود، ۳۰ تا ۶۰ درصد کلسیم مصرفی جذب می شود و لاکتوز موجود در لبنیات جذب کلسیم را افزایش می دهد و اسیدفیتیک موجود در نان و برنج نیز با کلسیم ترکیب نامحلولی تولید و جذب را کاهش می دهد؛ بنابراین کلسیم توصیه شده روزانه در کودکان در حال رشد ۸۰۰ میلی گرم خواهد بود.
شیر و سایر لبنیات از منابع غنی کلسیم محسوب می شوند، بنابراین کودکانی که به اندازه کافی شیر و یا لبنیات مصرف نمی کنند بیش از سایرین در معرض کمبود کلسیم قرار می گیرند.
وی می گوید: معمولاً بیشترین نگهداری کلسیم و فسفر مصرفی در بدن دو سال قبل از دوران سریع رشد صورت می گیرد؛ بنابراین مصرف کافی کلسیم قبل از ۱۰ سالگی مزیت بسیار دارد؛ همچنین عدم مصرف کلسیم بویژه در دخترانی که از تغذیه خوبی برخوردار نیستند در صورت باردار شدن خطرات زیادی به آنها تحمیل می شود.
«میترا روزبهانی» معتقد است: گروه ویتامین ها که در لبنیات، سبزیجات و میوه جات به مقدار فراوانی یافت می شوند نیز برای کودکان و نوجوانان، کودکانی که در خانواده غیرمرفه هستند، کودکان بی اشتها و نوجوانان باردار باید به این گروه از ویتامین ها توجه ویژه ای داشته باشند. کودکانی که محدودیت مصرف شیر (به دلیل حساسیت، عدم تحمل لاکتوز و یا دلایل اجتماعی و روانی) دارند باید حتمآً از نظر ویتامین ۲ B (ریبوفلاوین) و ویتامین D تحت کنترل قرار بگیرند، همچنین کودکانی که سبزیجات و میوه کمی مصرف می کنند باید رژیم شان از نظر ویتامین D و A کنترل شوند. وی معتقد است: حتی الامکان باید سعی شود تا غذاهای طبخ شده مورد دلخواه کودک باشد؛ همچنین مصرف غذای خشک نیز برای کودکان که در سنین قبل از مدرسه هستند مشکل است، بنابراین باید غذاهای آنها به گونه ای انتخاب شود که برای آنها راحت و آسان باشد و با توجه به اینکه کودکان به رنگ غذا توجه دارند باید هویج، گوجه فرنگی و سایر سبزیجات به غذای آنها اضافه شود تا اشتهای آنها افزایش یابد و همچنین ادویه جات تند و تیز و مواد اسیدی مانند سرکه باید درغذای آنها کاهش یابد.
وی می گوید: در سنین مدرسه افزایش طبیعی اشتها سبب افزایش طبیعی مصرف غذا می شود، بنابراین مصرف تنقلات نظیر چیپس و پفک در آنها افزایش می یابد که در این صورت مادران باید با تدبیری خاص خوراکی هایی نظیر بادام، پسته ، فندق ، گردو و کشمش ، خرما و آبمیوهای طبیعی را در برنامه غذایی آنها جایگزین سازند. وی می گوید: «صبحانه» نقش مهمی در افزایش قدرت و یادگیری کودکان و نوجوانان ایفا می کند و نتایج مطالعات حاکی از آن است که کودکانی که صبحانه می خورند، تمرکز و پیشرفت بهتری در دروس خود داشته اند بنابراین مادران باید کودکان خود را به موقع بیدار کنند تا وقت کافی برای خوردن صبحانه داشته باشند و در صبحانه از شیر، عسل، کره ، پنیر ، نان سبوس دار و تخم مرغ و حتی آبلیموهای طبیعی استفاده شود؛ همچنین مادران باید میان وعده های غذایی را طوری در برنامه کودکان قرار دهند که نزدیک به وعده اصلی غذا مصرف نگردد زیرا این امر سبب از بین رفتن اشتها، عدم مصرف غذای کامل در وعده ناهار و شام می شود.
در ادامه «سعید پیروزپناه» دانشجوی رشته PHD تغذیه نیز می گوید: در الگوی مصرفی تغذیه کودکان و نوجوانان باید حداقل سه وعده غذای اصلی و سه وعده غذای میان وعده وجود داشته باشد که در بین این وعده های غذایی صبحانه از آن جهت که باعث افزایش توان فکری کودکان و نوجوانان می شود، از اهمیت ویژه ای برخوردار است بنابراین منابع غذایی مورد نیاز برای افزایش حافظه و فعالیت و رشد و نمو آنها باید حاوی پروتئین نظیر لبنیات و تخم مرغ وکربوهیدراتها نظیر مواد نشاسته ای باشد و در وعده های ناهار و شام نیز مصرف منابع پروتئینی حاوی گوشت ماکیان، گوشت ماهی (منابع اسیدآمینه برای رشد جسمی و ذهنی کودکان و برخی از ویتامین ها و مواد معدنی و نوع چربی مورد نیاز برای رشد ونمو مناسب آنها) ، لبنیات، گوشت قرمز، حبوبات و... ضروری است.
وی می گوید: در منابع غذایی پروتئینی کودکان بهتر است قطعات بافت چربی گوشت مصرفی پیش از طبخ جدا شده و یا اینکه از گوشت های چرب برای تغذیه آنها کمتر استفاده کرد؛ همچنین مصرف منابع پروتئینی بخصوص در سنین کمتر از ۸ سال با توجه به رشد و نمو آنها بهتر است در حد نیاز مصرف شود؛ زیرا مطالعات و یافته های موجود نشان داده اند که مقادیر فراوان پروتئین مصرفی و چربی های اشباع نشده نظیر روغن های نباتی جامد می تواند باعث اضافه وزن کودکان شود و عواقب ناشی از چاقی را در بزرگسالی افزایش دهد.
وی معتقد است: در ترکیبات منابع کربوهیدرات مصرفی نوع کربوهیدراتها جهت تأمین کالری مورد نیاز از اهمیت بسزایی برخوردار است، بنابراین بهتر است از منابع غذایی حاوی کربوهیدراتهای پیچیده نظیر نان، غلات در مقایسه با قندهای ساده ترجیحاً مصرف گردد، همچنین باید از منابع کربوهیدراتهایی استفاده کرد که حاوی فیبر کافی باشد؛ در دوران کودکی نیز منابع غذایی حاوی ویتامین های محلول در چربی مانند ویتامین D و A به مقدار مورد نیاز و ویتامین های محلول در آب تمام ویتامین های گروه B ، C و لیپوئیلیک ... می توان اشاره نمود که از طریق منابع غذایی می توان به آنها دسترسی پیدا کرد.
وی می گوید: کلسیم و فسفر از املاح مورد نیاز دوره رشد و نمو کودکان و نوجوانان جهت رشد سالم استخوانها و غضروف به کار می رود؛ همچنین عنصر روی که در منابع غذایی حاوی پروتئین بالا نظیر گوشت، حبوبات، دل، قلوه و... به مقدار کافی وجود دارد باید در برنامه غذایی آنها قرار بگیرد و همچنین جهت انجام واکنش های متابولیکی در طول دوره رشد و نمو لازم بوده و بایستی از طریق منابع غذایی دریافتی تأمین گردد.
وی می گوید: عنصر آهن نیز به عنوان یک عنصر ضروری در رشد و نمو بافتهای مختلف نظیر خون، عضلات، استخوان و پوست مورد نیاز بوده ودر صورت عدم دریافت مناسب، کودکان با خطر کم خونی فقر آهن قرار گرفته که در نهایت می تواند فعالیت و حافظه کودکان را تحت تأثیر قرار دهد؛ همچنین کمبود ویتامین هایی نظیر اسید فولیک، ویتامین ۶ B و ۱۲ B نیز در طولانی مدت با عوارضی نظیر آنمی (کم خونی) همراه بوده و به تبع فعالیت کودکان را محدود می سازد.
وی می گوید: اسیدهای چرب اشباع نشده مانند اسید لینولئیک جهت رشد و نمو کودکان و نوجوانان نیز ضروری است و حتی المقدور مصرف مقادیر مناسب (۱۰ درصد از کل انرژی دریافتی) در ترکیب رژیم غذایی کودکان گنجانده شود، همچنین مصرف میوه جات و سبزیها به عنوان منابع غذایی قابل توجه، ویتامین ها ، مواد معدنی و فیبر خوراکی در جهت ارتقای سلامتی کودکان و با هدف رشد و نمو کافی، فعالیت بدنی مناسب وتأمین سلامتی و در دوران بزرگسالی توصیه به مصرف بالا می گردد.

ارمغان جوادنیا

منبع : روزنامه ایران