حشیش و باورهای غلط

حشیش یا ماری جوانا از ۵ هزار سال پیش برای مقاصد‌ ‌تفریحی و طبی مورد استفاده بود. این ماده كه منشاء آن را چین یا آشور‌ ‌دانسته‌اند، قرن‌ها برای بیماری‌هایی مانند روماتیسم، جراحات و بیماری های مربوط‌ ‌به مواد زائد بدن به كار می رفته است. هردوت مورخ یونانی (قرن پنجم قبل از میلاد) قبیله چادرنشینی را توصیف كرده است كه دانه‌های شاهدانه را روی منقل سرخ كرده و با سردادن هلهله شادی از چادر خارج می‌شدند. در كشورهای غربی پس از دوره ای از رواج مصرف آن در دهه های ۶۰ و اوایل ۷۰ كه آن را به یكی از نمودهای اعتراض اجتماعی جوانان بدل‌ ‌كرد، طی دو دهه گذشته مصرف آن به شدت افزایش یافته است، به طوری كه در بعضی از‌ ‌كشورها مصرف آن حتی از سیگار هم بیشتر شده است.
حشیش یا كانابیس از گونه مونث گیاه‌ ‌شاهدانه <كانابیس ساتیوا> به دست می‌آید.ماده اصلی روانگردان آن امگا-۹-تتراهیدروكانابینول (THC) است. فرآورده‌ها‌یی كه از این گیاه به دست میآید، شامل ماری جوانا (با محتوای‌ نیم ‌تا ۵ درصد )THC كه از سرشاخه‌های گلدار و برگ‌های خشك شده گیاه به دست میآید، حشیش (با محتوای‌ ۲ ‌تا ۲۰ درصد )THC كه از رزین خشك شده و گل های فشرده شده گیاه تهیه می‌شود و روغن حشیش (حاوی ۵ تا ۱۵ درصد‌ )THCاست. كانابیس به صورت سیگارت یا‌ ‌با قلیان كشیده می شود و یا گاهی آن را با توتون مخلوط می‌كنند. افرادی كه حشیش یا‌ ‌ماری جوانا می‌كشند، معمولاً پك های عمیق می زنند و نفس خود را نگه می‌دارند تا جذب‌ ‌آن را به حداكثر برسانند. ماری جوانا یا حشیش از راه خوراكی هم استعمال می شود.
● حشیش با آدم چه می‌كند؟
با مصرف حشیش اثرات نشئه آور آن ظرف چند دقیقه ظاهر شده و حدود ۳۰ دقیقه بعد به اوج می‌رسد و ۲ تا ۴ ساعت دوام می‌یابد. برخی اثرات حركتی و شناختی آن هم ۵ تا ۱۲ ساعت طول می‌كشد.
مصرف حشیش باعث سرخوشی و آرامش، تغییرات ادراكی، مثل تغییر در درك زمان و تشدید تجربیات حسی معمول مانند خوردن،‌ ‌تماشای فیلم و شنیدن موسیقی می‌شود. حشیش هنگام مصرف در محافل جمعی ممكن است باعث‌ ‌خنده و پرحرفی شود.مصرف زیاد این ماده و نشئگی حاصل از آن باعث اختلال در توجه‌ ‌و حافظه كوتاه مدت، مهارت‌های حركتی، زمان واكنش و فعالیت‌های مستلزم مهارت می‌شود. شایع‌ترین عارضه زودرس مصرف حشیش هم در افرادی كه بار اول از آن استفاده می‌كنند، حمله اضطراب و وحشت زدگی است كه یكی از دلایل رایج ادامه ندادن مصرف آن است.
اگرچه مسمومیت حاد كانابیس احتمال بسیار كمی دارد و تا به حال موردی از مسمومیت از‌ ‌آن در انسان گزارش نشده است، اما كانابیس بر حسب میزان مصرف باعث اختلال در كاركرد‌ ‌شناختی و رفتاری می شود كه بالقوه می تواند باعث اختلال در رانندگی وسایل نقلیه یا‌ ‌كار با سایر ماشین ها كه مستلزم مهارت است، شود. یك پیامد احتمالی وخیم مصرف كانابیس‌ ‌در صورتی كه در حد نشئگی استفاده شده باشد، می‌تواند تصادفات رانندگی باشد؛ گرچه در‌ ‌شبیه سازهای آزمایشگاهی اثر مصرف تفریحی كانابیس در مهارت‌های رانندگی معادل اثر غلظت‌های ۰/۰۷ تا ۰ /۱درصد الكل در خون بوده است و بررسی در شرایط واقعی جاده‌ها هم رقم بالایی را نشان نداده است، شاید به علت آنكه مصرف كنندگان كانابیس بیشتر از‌ ‌مصرف كنندگان الكل به اختلال مهارت‌های خود آگاهی دارند و از رانندگی پرهیز می‌كنند. نتایج بررسی‌های همه‌گیر شناسی در مورد نقش حشیش در حوادث رانندگی در جاده ها‌ ‌دوپهلو بوده است و به نظر می‌رسد كه در این موارد نقش كانابیس تنها به عنوان عامل همراهی كننده با مصرف‌ ‌الكل است‌.
● حشیش در درازمدت
مصرف حشیش در دراز مدت اثرات سوء زیادی بر دستگاه‌های مختلف بدن بر جا می‌گذارد . دود كردن طولانی مدت و به مقدار زیاد‌ ‌ حشیش باعث افزایش علائم تنفسی در مبتلایان به برونشیت مزمن مانند سرفه‌ ‌كردن، تولید خلط وخس خس سینه می شود و با كاهش كاركرد ریوی همراهی دارد.كشیدن‌ ‌طولانی مدت حشیش یا ماری جوانا ممكن است باعث افزایش خطر ابتلا به سرطان های دستگاه‌ ‌تنفس شود و میزان اثر آن در این رابطه دست كم در حد كشیدن سیگار معمولی است‌.
‌مصرف طولانی مدت و به مقدار زیاد ماری‌جوانا‌ ‌باعث ایجاد نقصان شدید و شدیداً ناتوان كننده حافظه، توجه و كاركرد شناختی مانند‌ ‌آنچه در الكل دیده می‌شود، نیست، اما ممكن است اختلال خفیفی در توجه و حافظه به‌ ‌وجود میآید كه پس از قطع مصرف حشیش احتمالاً برگشت پذیر است .
زنانی كه حین بارداری به مصرف حشیش ادامه می‌دهند، ممكن است در معرض خطر بالای به دنیا آمدن نوزادان كم وزن باشند و بالاخره در افراد دچار بیماری‌های ریوی مانند‌ ‌آسم و برونشیت یا بیماری‌های روانی مثل اسكیزوفرنی یا وابستگی به الكل و سایر‌ ‌موادمخدر، مصرف حشیش ممكن است بیماری اصلی فرد را تشدید كند‌.
● در طب هم كاربرد دارد؟
در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم اثرات ضد درد، ضد تشنج و خواب آور حشیش شناسایی شده بود. در دهه چهارم قرن بیستم، این ماده جزء سیستم دارویی آمریكا به حساب می‌آمد. كانابینوئید‌های صناعی در حال حاضر به صورت قرص خوراكی نابیلون‌ (nabilone) در انگلیس و‌ ‌دانابینول‌ (danabinol) در ایالات متحده به عنوان داروی ضداستفراغ قوی برای بیماران‌ ‌مبتلا به سرطان كه تحت شیمی درمانی هستند، مورد استفاده است.با توجه به اثرات‌ ‌افزاینده اشتهای مواد شبه كانابیسی، از آنها در درمان بیماران مبتلا به بی اشتهایی،‌ ‌تهوع و استفراغ ناشی از ایدز، مصرف مواد افیونی و داروهای ضدویروسی نیز استفاده می‌شود.اثرات ضد درد و شل كننده عضلانی كانابیس، امكان استفاده از آن را در درمان‌ ‌دردهای مزمن چه به تنهایی و چه همراه سایر داروها فراهم میآورد، هر چند در این‌ ‌مورد تحقیقات زیادی تا به حال انجام نشده است. استفاده از مواد شبه كانابیسی در مدل‌‌های حیوانی بیماری‌ ام.اس(اسكلروز متعدد) نشان دهنده كاهش لرزش و گرفتگی عضلانی بوده‌ ‌است. همچنین گزارش‌های موردی زیادی در مورد اثرات مفید كانابیس در برطرف كردن عوارض‌ ام.اس وجود دارد. در حال حاضر تحقیقات در مورد اثبات اثرات مفید كانابیس در درمان‌ ام.اس ادامه دارد.
پژوهش‌ها در دو دهه گذشته دو نوع گیرنده كانابینوئیدی را در بدن مشخص‌ ‌كرده است.
گیرنده‌های‌ نوع اول كه در دستگاه اعصاب مركزی (عقده‌های پایه‌ای، مخچه، قشر مخ، هیپوكامپ و طناب نخاعی) و نیز در بافت‌های محیطی مانند رحم و قلب وجود دارند و‌ ‌گیرنده های‌ نوع دوم كه در بافت‌های محیطی، طحال و ماكروفاژها قرار دارند و نقشی در‌ ‌تنظیم فعالیت لنفوسیت ها به عهده دارند. این گیرنده‌ها دارای لیگاندهای درون‌زا نیز‌ ‌هستند. امید بر این است كه در آینده با ساخت داروهایی كه به طور اختصاصی بر این‌ ‌گیرنده‌ها اثر كنند، بتوان اثرات درمانی ناشی از كانابیس را بدون عوارض جانبی‌ ‌احتمالی به دست آورد‌.
● اعتیاد به حشیش
بر عكس آنچه عوام اعتقاد دارند، مصرف حشیش اعتیاد آور است. در افرادی كه به طور مزمن حشیش مصرف می‌كنند، وابستگی‌ ‌به حشیش به وجود می آید. البته خطر‌ ‌این وابستگی كمتر از خطر وابستگی به نیكوتین ۳۲(درصد) و مواد افیونی ۲۳(درصد) و‌ ‌در حد الكل ۱۵(درصد) است.بعضی از گروه‌های اجتماعی بیشتر در معرض خطر ابتلا‌ ‌به عوارض زودرس یا دیررس مصرف حشیش یا ماری جوانا هستند، از جمله نوجوانانی كه‌ ‌سابقه مشكلات تحصیلی دارند و مصرف حشیش را خیلی زود در سال های ابتدایی زندگی شروع‌ ‌می‌كنند، در معرض خطر مصرف سایر موادمخدر یا محرك هستند و یا به حشیش‌وابسته می‌‌شوند.
● حشیش در غرب
گسترش بی سابقه مصرف كانابیس در كشورهای‌ ‌غربی و نیز ادعاها در مورد كم ضرر بودن یا حتی منافع آن باعث تقاضاهای فراوان برای‌ ‌قانونی كردن مصرف آن شده است، همچنان كه مثلاً مصرف الكل در این كشورها‌ ‌قانونی است. سیاست كشورهای غربی در این باره متفاوت بوده است، در حالی كه در كشوری‌ ‌مانند هلند مصرف كانابیس در كافه‌هایی خاص آزاد و قانونی است، در بعضی مكان‌ها در‌ ‌ایالات متحده مصرف آن غیرقانونی است.
موافقان قانونی شدن مصرف كانابیس بر چند نكته‌ ‌تاكید می‌كنند؛ یكی اینكه هزینه‌های زیادی برای كنترل مصرف آن باید صرف كرد بدون‌ ‌اینكه تاثیری در جلوگیری از گسترش استفاده از آن داشته باشد. نكته دیگر این است كه اعمال مجازات‌های قانونی در مورد مصرف كنندگانی كه از پیش ممكن است دچار محرومیت‌های اجتماعی باشند، را در معرض بدتر شدن وضعیت شغلی یا تحصیلی قرار می‌دهد.از طرف‌ ‌دیگر منع مصرف آن باعث روی آوردن افراد به قاچاقچیان می‌شود كه ممكن است آنها را به‌ ‌سایر موادمخدر خطرناك‌تر آلوده كنند و بالاخره اینكه آنها به نتایج بررسی‌هایی‌ ‌استناد می‌كنند كه آزاد شدن مصرف كانابیس در هلند یا ۱۱ ایالت آمریكا باعث افزایش‌ ‌رواج مصرف آن نشده است.
در مقابل، مخالفان آزادسازی مصرف كانابیس از یك طرف به خطرات‌ ‌مربوط به سلامت و امكان وابستگی به آن و عدم اثبات اثرات مفید را مطرح می‌كنند و‌ ‌نیز منافع قانونی شدن آن را مانند سیگار و الكل رد می‌كنند‌. ‌به گفته آنها‌ ‌سیگار و الكل به رغم قانونی بودن سالانه باعث مرگ افراد بسیار می شوند و این خطر‌ ‌نیز وجود دارد كه شركت های تولید كننده سیگار كه در كشورهای غربی با خطر از دست‌ ‌دادن بازارهای خود و نیز دعواهای قضایی متعدد برای جبران خسارات وارده بر سلامت‌ ‌افراد روبه رو هستند، با سوءاستفاده از بازار جدید ایجاد شده، به ترویج مصرف حشیش و‌ ‌ماری جوانا بپردازند، در عین آنكه از نظر آنها كنترل كردن بازار قانونی كانابیس نیز‌ ‌غیرممكن است‌.
● زمینه ساز سایر مواد مخدر
تمامی مطالعاتی كه در آمریكا انجام شده است، نشان داده كه مصرف ابتدایی ماری جوانا موجب روی آوردن به مواد مخدر دیگر است. دو فرضیه برای توجیه این مسئله بیان شده است. نخست اینكه نوجوانان ناسازگاری كه به مصرف حشیش روی می‌آورند، مستعد مصرف سایر موادمخدر هم هستند؛ دوم آنكه مصرف حشیش باعث‌ ‌تعامل اجتماعی آنها و همسالان مصرف كننده موادمخدر و دسترسی بیشتر به فروشندگان این‌ ‌مواد می‌شود، بنابراین احتمال بیشتری دارد كه به سایر مواد مخدر هم آلوده‌ ‌شوند‌.‌از این رو محققان توصیه می‌كنند ترویج حشیش یا این فكر كه حشیش اعتیاد آور نیست، هیچگاه نباید مجوزی برای استفاده از آن باشد.

دكترعلی اخوان بهبهانی

منبع : روزنامه سلامت