برنامه های مجازی در آموزش ضمن خدمت

فرد بعنوان یکی از عناصر اساسی در برنامه درسی نقش موثری در تسهیل یادگیری و اثر بخش سازی فرآیند آموزش دارد . با گسترش فزاینده علوم و فنون و لزوم تغییرات سریع در برنامه های درسی در عصر کنونی ، روزآمدی منابع انسانی یکی از دغدغه های اصلی سازمانها می باشد از آنجا که رویکردهای سنتی قادر به برآورده ساختن تمامی نیازهای آموزشی افراد نیست ، بهره گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات به ویژه آموزش مجازی میتواند بسیاری از موانع ومشکلات شیوه سنتی آموزش از جمله کاهش ساعات حضور فرد در محل کار و اختلال در برنامه کاری ، همگام نبودن آموزش با تغییرات علمی و پژوهشی ، محدودیتهای فرمانی و مکانی و غیره را برطرف و راه را برای پیدایش نوین آموزش نیروی انسانی هموار نماید .
در این رابطه می توان با فراهم آوردن امکانات ، تجهیزات و زیرساختهای مورد نیاز ، دوره های آموزش مجازی از راه دور مبتنی بر شبکه را برقرار نمود تا افراد یک سازمان در هر زمان و مکان به برنامه های آموزشی دسترسی داشته باشند ، اطلاعات مورد نیاز بطور سریع و به موقع و همگام با تغییرات در اختیار آنها قرار گرفته و فرصتهای سازمان یافته به منظور بازآموزی ، ارتقاء و کسب دانش و مهارتهای جدید و به روز برای آنان فراهم آید . در این مقاله ، با این پیش فرض که آموزش ضمن خدمت در ارتقای دانش و مهارت کارکنان تاثیر عمده ای دارد بر آموزش بطور مجازی نیز تاکید شده است.
● مقدمه :
آموزش مجازی یک هم افزایی جدید در میان افراد و ابزارهای فناوری اطلاعاتی آنان فراهم کرده است . همچنین مرزهای زمان ، مکان و مرزهای سازمانی را در نوردیده است . به کارگیری فناوری اطلاعات در سیستم های آموزش ضمن خدمت از مهمترین چالشها، درعرصه آموزش منابع انسانی و یادگیرنده مادام العمر و سازمانهای آموزش در عصر آتی خواهد بود ( روی رادا ، ۲۰۰۲).
بی تردید شناسایی ابعاد و طراحی آموزش مجازی برای بکارگیری آن در نظام آموزش ضمن خدمت ، علاوه بر پاسخگویی به نیازهای روزافزون آموزشی منجر به کاهش هزینه ها ، افزایش اثربخشی و کیفیت آموزش و یادگیری میگردد( مارتینز ، ۱۹۹۷).
روی هم رفته ، آموزش مجازی اطلاعات زیادی را با تنوع منابع فراهم می کند و دسترسی افراد یک سازمان را به دانش به صورت مستمر افزایش میدهد . کیفیت خدمات را بهبود می بخشد و به سرعت با برنامه ها و اطلاعات جدید تطبیق می دهد .
توسعه و استفاده از فناوریهای ارتباطی در سیستمهای آموزشی ، سازه ای برای تغییر در آموزش هستند که سبب تسهیل ارائه و دریافت برنامه های آموزشی در فواصل مکانی شده اند ( مورفی و تری ، ۱۹۹۸، به نقل از زمانی و مقدسی ، ص ۳۱). فناوریهای جدید نوع نیازهای مردم و سازمانها را تغییر می دهند . پیشرفت در فناوریهایی همچون رایانه ها و روبوتها راههایی جدید را برای ایجاد و افزایش روشهای نوین تدریس پیش روی آموزشگران گشوده است . این تغییرات فناوری بر آموزش به ویژه آموزش ضمن خدمت اثرات چشمگیری داشته است ( زمانی ، مقدسی ۷۷-۱۳۷۶، ص ۱۴۸). آموزش بزرگسالان به دلیل ویژگیهای خاص خود قابلیت و ظرفیت بیشتری برای جذب پیشرفتهای فناوری اطلاعات و ارتباطات دارد . با بهره گیری از امکانات نو که در نتیجه پیشرفتهای فناوری اطلاعات و ارتباطات پدید آمده است . بر بسیاری از مشکلات مربوط به آموزش ضمن خدمت می توان فائق آمد ( عرب مازاریزی و آزادمنش ، ۱۳۸۲ ص ۱).
در آینده آموزشگران و فراگیران در موقعیتهای یادگیری از طریق ماهواره ها با یکدیگر و دیگر آموزشگاهها، ایالتها و کشورها رابطه برقرار خواهند کرد . همچنین فناوری رایانه ای اساس موقعیت یادگیری خواهد شد ، گرچه جایگزین معلم نخواهد شد ( زمانی و مقدسی ، ص ۱۴۹).
با گسترش ارتباطات الکترونیکی ، آموزش از راه دور موقعیتی جدید یافته و به رهیافتی آموزشی برای آموزش شاغلان و کسانی که نمی توانند برای یادگیری در مدارس و دانشگاهها حاضر شوند تبدیل شده است ( منبع قبلی) .
آموزش مجازی از قدرت شبکه های رایانه ای ، اینترنت ، شبکه های ماهواره ای و علوم جدید دیجیتالی بهره می برد . آموزش مجازی در اصل ، هنر بهره گیری از فناوری شبکه ها به منظور طراحی ، انتخاب ، تحول و اداره فرآیند آموزش است ( ذاکری، ۱۳۸۱، ص۲۲). آموزش مجازی تحصیل و بهره گیری از دانش توزیع یافته و در اصل تسهیل یافته از طریق وسایل الکترونیکی مانند اینترنت ، ماهواره ، ( فرلتلینگ، ۲۰۰۰،ص۴) نوارهای سمعی- بصری ، تلویزیون و ... است ( ذاکری ، ص ۲۲). از آنجا که مقوله آموزش مجازی مبحثی جدید در محافل تربیتی به شمار می رود ، سابقه پژوهشی محدودی دارد ، بویژه آموزش ضمن خدمت بصورت مجازی . لذا در ارائه پیشینه پژوهش نیز محدودیتهایی موجود می باشد .
در زمینه آموزش مجازی با اهداف ابزار و روشهای بررسی متفاوت پژوهشهایی انجام شده که به برخی از آنها اشاره می شود . به بیان دیگر پژوهشهای نسبتاٌ مرتبط عبارتند از:
صدری طباطبایی پژوهشی با عنوان ((امکان سنجی کاربرد آموزش از راه دور برای مدیران کانونهای فرهنگی- هنری)) در سال ۱۳۸۰ انجام داد . هدف اصلی این پژوهش بررسی امکان پذیر بودن استفاده از روشهای آموزش ضمن خدمت از راه دور برای مدیران کانونهای فرهنگی – هنری کشور بود . یافته ها نشان دادند که اکثر مدیران ، شیوه آموزش غیر حضوری را ترجیح می دهند .
کورش فتحی و اجارگاه و فهیمه نصیری پژوهشی با عنوان ((امکان سنجی استقرار نظام آموزش ضمن خدمت مجازی در وزارت آموزش و پرورش کشور)) در سال ۱۳۸۴ انجام دادند . هدف اصلی این پزوهش امکانپذیربودن استفاده از روشهای آموزش و وجود بستر و زیرساختهای مناسب در آموزش و پرورش کشورمان جهت آموزش ضمن خدمت بصورت مجازی بوده ، یافته ها نشان دادند که از دیدگاه کارشناسان آموزش ضمن خدمت در وزارت آموزش و پرورش کشورمان امکانات یا منابع انسانی مورد نیاز برای استقرار نظام آموزش ضمن خدمت مجازی وجود دارد .
دکتر محمدحسین رئوفی و امید تاریخی قوچانی دروس پژوهشی با عنوان ((تاثیر آموزش ضمن خدمت بر میزان کارایی و بهره وری مدیران و کارکنان مدارس )) در سال ۱۳۸۴ انجام داده اند . یافته ها نشان داد که : ۱-مدیران آموزش دیده در برقراری روابط انسانی و ایجاد محیطی صمیمی نسبت به مدیران آموزش ندیده از دیدگاه معلمان عملکرد بهتری داشته و اثربخش تر می باشند . ۲- مدیران آموزش دیده در زمینه " استقبال از تغییرات و نورآوریها در سازمان " عملکرد بهتری دارند .
ویلهم (۲۰۰۳) پژوهشی با عنوان (( یادگیر مجازی در آموزش ضمن خدمت از دیدگاه دانشجویان دانشگاه ایالات لوا)) انجام داده است . نتایج نشان داده است که اکثر دانشجویان از کلاسهای مجازی تجربه مثبت داشته و بیان کرده اند که در کلاسهای مجازی بیشتر از کلاسهای چهره به چهره ، مطالب یاد گرفته اند .
در سال ۱۹۹۷، مارتینز پژوهشی با عنوان (( امکان سنجی استفاده از دوره های ارتباط از راه دور در دانشگاههای آمریکای لاتین )) انجام داده است . جامعه پژوهشی او عبارت بودند از :
دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری، مسئولان اداری ، اعضای هیات علمی و مدیران برنامه های آموزش از راه دور ،یافته ها نشان داده است که در درون دانشگاههای آمریکای لاتین درباره ی دوره های دوربرد ، نگرش مثبتی وجود دارد و مدیران ، راه اندازی دوره های دوربرد را از نظر اقتصادی و سازمانشان امکانپذیر می دانند .
● محتوی :
آموزش ، کارآمدترین ابزار و قویترین فرایند موجود برای انتقال دانش و مهارت به نیروی انسانی و تقویت آنان برای انجام وظایف می باشد. با توجه به تغییر و تحولات روزمره و پیشرفت علوم و فنون فناوری و نیز تعدد مشاغل و حرف و برای جلوگیری از اتلاف منابع ، آموزش کارکنان از اهمیت ویژه ای برخوردار است و اجرای آن نیاز به برنامه ریزی و مطالعه دقیق براساس نیازهای آموزشی کارکنان دارد . ( هوشنگ طالبی ، ۱۳۸۵).
برای اینکه نیروهای انسانی شاغل در سازمانها روزآمد باشند باید به طور مداوم آموزش ببینند . آموزش کارکنان از مهمترین عوامل بهبود نظام وفعالیتهای هر سازمان است . (شاهانی ، ۱۳۷۷). آموزش ضمن خدمت مجازی برای کارکنان ، از آن جهت دارای اهمیت است که غالبا در سازمانهای متفاوت کارکنان برای شرکت در آموزشگاههای گوناگون ناگزیدند محل خدمت خود را ترک کنند و این امر مشکلات جدی برای انجام دادن امور و وظایف سازمانی به وجود می آورد . ( کورش فتحی و اجارگاه ۱۳۸۴).
تفاوت بین آموزش سنتی و آموزش براساس امکانات فناوری های ارتباطی جدید ، تنها در ورود فناوری نیست ، بلکه تفاوت بین این دو ، بیشتر در نوع نگاه به یادگیری است . فناوری اطلاعات ، محیطی را برای یادگیرنده فراهم می سازد تا او به طور فعال و از طریق تعامل با افراد و منابع گوناگون ، فرضیه های خود را بیازماید و دانش خود را شکل دهد. در آموزش ضمن خدمت بطور مجازی باید توجه داشت که بافت فرهنگی ، اساسی ترین حامی یا مانع هرگونه تغییرات در بعضی از جوامع ، ویژگیهای فرهنگی-اجتماعی زمینه مناسبی را برای ورود فناوری های جدید فراهم میکنند ضمن تاکید بر نقش اساسی بافت فرهنگی برای حمایت از ورود فناوری به تربیت کارکنان ، عناصر اصلی آن شامل : دیدگاه مشترک اعضای گروه، میزان دسترسی به فناوری ، صلاحیت حرفه ای مربیان ، همکاری فنی ، نوع نگاه به تدریس ، و ارزیابی خط مشی های پشتیبان باید مورد توجه قرار گیرد ( شمس ، ۱۳۸۴).
افزایش چشمگیر جایگاه آموزش نیروی انسانی در سازمانها و موسسات و تاثیرات شگرفت و خیره کننده آن بر عملکرد سازمانها، موجب گردید مدیران و صاحبنظران ، هزینه های آموزش نیروی انسانی را بعنوان " سرمایه گذاری" تلقی نمایند و در این مسیر تلاش شده است جهت گسترش آموزشها، افزایش تنوع و پوشش آموزشی ، ارتقاء کیفیت و سرعت آموزش ها از تکنولوژی آموزشی استفاده گسترده ای صورت گیرد .
با توجه به ضرورت توزیع صحیح امکانات و منابع در امر آموزش نیروی انسانی ، فناوری اطلاعات و ارتباطات روش موثر و مقرون به صرفه ای برای ارائه آموزش های سازمانی است به همین جهت امکانات الکتریکی و الکترونیکی در امر آموزش در بسیاری از کشورهای پیشرفته به سرعت و گستردگی به عنوان یک رویه معقول و مناسب مورد استقبال قرار گرفته است . فناوری اطلاعات و ارتباطات هزینه های مربوط به جابه جایی افراد تمهید مقدمات و امکانات لازم برای اجرای آموزشهای حضوری را به شدت کاهش داده و افراد بیشتری را تحت پوشش قرار می دهد . بطوری که امروزه فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان سرمایه گذاری زیربنایی آموزشهای غیرحضوری و به ویژه در دنیا بعنوان آموزش ضمن خدمت و ارتقاء دانش منابع انسانی کم هزینه محسوب می شود .
فناوری اطلاعات و ارتباطات تنها به رایانه یا موارد مربوط به آن محدود نمی شود بلکه سیستمهای دیجیتالی ، دوربین های ویدئویی و تجهیزات صوتی وتصویری ، پست الکترونیک ، تلفن و ... را نیز شامل می شود . اقتصاد دانایی محور برای دستیابی به اهداف خود و گسترش یادگیری منابع انسانی و تولید دانش مستلزم این شیوه آموزشی می باشد . این روش با صرفه جویی در وقت ، علاوه بر سرعت و صرفه جویی در هزینه ها ، اطلاعات را به راحتی در اختیار فرد قرار می دهد و امکان دسترسی به افراد نخبه و متخصص را بیشتر فراهم می نماید ( دانش فرد، ۱۳۸۵)
● نتیجه گیری :
تجزیه و تحلیل اطلاعات موجود نشان می دهد که به طور کلی ، یک نظام آموزش مجازی مستلزم آمادگی در زمینه های گوناگون است . یکی از منابع استراتژیک و کلیدی نظام آموزش مجازی ، نیروهای انسانی است که باید از دانش ، مهارت و نگرش خاصی برخوردار باشند . با توجه به اینکه در اجرای آموزش مجازی ، اینترنت نقش اساسی دارد ، یکی از مهارتهای کلیدی که کارکنان سازمانها به ویژه کارشناسان آموزش ضمن خدمت باید داشته باشند ، مهارت کار با اینترنت است .
یافته های پژوهش ها نشان می دهد که این آمادگی و مهارت در منابع انسانی سازمانها در کشورمان مشهود است. در حالی که آشنایی چندانی با آموزشهای مجازی ندارند . به نظر می رسد برگزاری سمینار، کارگاه، دوره های آموزشی، تهیه بروشور و کتابچه آموزشی و اطلاع رسانی ، برای ایجاد دانش لازم در کارکنان به ویژه در کارشناسان و برنامه ریزان آموزش ضمن خدمت می تواند نقشی سازنده داشته باشد .
البته نباید موارد زیر در ارتباط با آموزش ازراه دور را فراموش کرد .
- افزایش دستیابی به فرصت یادگیری و آموزشی
- فراهم آوردن فرصتهای افزوده برای روزآمدکردن ، نگهداری و غنای فردی
- بهبود صرفه اقتصادی منابع آموزشی
- حمایت از کیفیت و تنوع ساختارهای آموزشی موجود
- ارتقاء و ادغام ظرفیت ها
- ارتقاء بعد بین المللی و تجزیه آموزشی
- ارائه آمیزه ای از آموزش با کار و زندگی خانوادگی
- فراهم آوردن آموزش سریع و کارآمد برای گروههای کلیدی هدف
● پیشنهادات
الف) پیشنهادات اجرایی
- توصیف گروه مخاطب ( مدیران ارشد سازمانها) ، تعیین دقیق نیازهای آنها و ایجاد یک بصیرت برای برآورده کردن این نیازها با استفاده از آموزش مجازی ،
- طراحی برنامه ها براساس زمینه های پیاده سازی و اولویتها ،
- فراهم کردن و یا تکمیل زیر ساخت مخابرات و فناوری ،
- تشکیل شورا و کمیته آموزش مجازی جهت آموزش ضمن خدمت ،
- انجام دادن پژوهشهای گسترده و کاربردی ،
ب) پیشنهادات پژوهشی
- بررسی و پژوهش در ارتباط با ابعاد گوناگون و مطالعه در مورد آموزش ضمن خدمت .
- راهبردهای عملی استفاده از آموزش مجازی ضمن خدمت برای مدیران ارشد مورد بررسی قرار گیرد.
- جایگاه قانونی آموزش مجازی در کشور شناسایی و مورد بررسی قرار گیرد .
- نوع و شیوه ارتباط سازمانها و ادارات با مراکز اطلاعات و ارتباطات مورد بررسی قرار گیرد .

ترجمه و گردآوری :
آروین توکلی
دانشجوی کارشناسی ارشد رشته برنامه ریزی درسی
دانشگاه آزاداسلامی واحد مرودشت
منابع :
زمانی ، غلامحسین .مقدسی، شهرام ( زمستان ۷۶ و بهار ۱۳۷۷) . آموزش از راه دور رهیافتی بدیل در نظام آموزش کارکنان. فصلنامه دانش مدیریت . سال ۱۱، ش ۳۹و۴۰.
شاهانی ، اسد (۱۳۷۷). ارزشیابی دوره های آموزش ضمن خدمت از دیدگاه کارکنان ترویج سازمان کشاورزی استان مازندران سالهای ۷۶-۱۳۷۴. پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه تربیت مدرس
صدری طباطبایی، محمدرضا (۱۳۸۰). امکان سنجی کاربرد آموزش از راه دور برای مدیران کانونهای فرهنگی-هنری مساجد. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه شهید بهشتی
عرب مازار یزدی ، محمد، آزادمنش، ناهید(۱۳۸۲). آموزش الکترونیک بزرگسالان : کدام هزینه ها و منافع. فرهنگسرای سالمند .
طالبی ، هوشنگ (۱۳۸۵) . تحلیلی بر میزان استفاده و تاثیر انواع آموزش ، و ارتقاء دانش و مهارت کارکنان
رئوفی، محمدحسین . تاریخی قوچانی دروس ، ا مید (۱۳۸۴). تاثیر آموزش ضمن خدمت بر میزان کارایی و بهره وری مدیران و کارکنان مدارس .
شمس ، محمدشهاب (۱۳۸۴) . فناوری های اطلاعات و ارتباطات در عرصه آموزش معلمان
دانش فرد ، کرم اله(۱۳۸۴). پرورش کارکنان توانا استراتژی بقا و رقابت . کارگزاران معرفت شماره ۳۶و۴۰.
فتحی و اجارگاه ، کورش. نصیری ، فهیمه (۱۳۸۴). امکان سنجی استقرار نظام آموزش ضمن خدمت در وزارت آموزش و پرورش کشور
Martines, Erland jose(۱۹۹۷). The feasibility of the use of telecommunicated courses in latin American universities, doctorate thesis, Missouri-Rolla university.
Wilhelm, lance alan (۲۰۰۳), virtual learning from the lowa ltigh school student perspective. Doctorate thesis , lowa state university.