نماد دراماتیک

● به یاد «گرونیکا»
بیست و ششم آوریل (۶ اردیبهشت ) مصادف است با سالگرد واقعه اسفبار بمباران مردم بی دفاع شهر زیبایی که در منطقه باسک اسپانیا قرار داشت، سرزمینی سرسبز به نام «گرونیکا ». این بمباران توسط نیروی هوایی ارتش آلمان که آن زمان «نازیست ها » رهبری آن را به عهده داشتند صورت گرفت.
«گرونیکا» در مرکز منطقه باسک نشین به عنوان یکی از نقاط دیدنی کشور اسپانیا دارای جاذبه های تاریخی بسیاری بود و هدف گرفتن این شهر با ویژگی های ذکر شده به عنوان اولین حمله هوایی در اروپا نشان می دهد بمباران با طرحی حساب شده و با نقشه یی از قبل تدوین شده صورت گرفته و دارای پیامی روشن بوده است، پیامی شبیه این؛ تاریخ خود را فراموش کنید و تاریخ حکمرانان را به حافظه بسپارید .
«گرونیکا» با قدمتی چند هزار ساله، با مردمانی شجاع و مبارز، در جنگ های داخلی اسپانیا در مقابل رژیم فاشیستی ژنرال «فرانکو» رهبر اسپانیا شرافتمندانه پایداری کرده و به خوبی توانستند جلوی پیشروی آنها را بگیرند، به همین دلیل رژیم ارتجاعی «فرانکو» برای تنبیه و انتقام از مردم شجاع «گرونیکا» به گونه یی دیوانه وار تحریک شد و تا آنجایی پیش رفت که به نیروی هوایی متحد استراتژیک خود «هیتلر» اجازه داد تا به طور بی رحمانه و با دست باز حملات کوبنده یی را علیه ساکنان بی دفاع شهر به اجرا گذارد و آن را با خاک یکسان کند. شدت این حملات سهمگین به اندازه یی بود که حتی حیوانات خانگی نیز از بار مصیبت و شدت ضربات آن در امان نماندند.
پس از وقوع این فاجعه «پیکاسو» نقاش معروف اسپانیایی، تابلویی را به همین اسم به خاطر همدردی با مردم «گرونیکا» و افشای جنایات فاشیست ها به تصویر کشید. این تابلو به سبک «کوبیسم» که سبک مورد علاقه «پیکاسو» بود خلق شده و در مجموع بیان کننده حجم فاجعه یی است که به دست بشر علیه شهری بی دفاع صورت گرفته است.
«پیکاسو» چون دیگر هموطن خود «فرانسیس گویا» که تصاویر مخوفی از ظلم درباریان را خلق کرده است، دست به خلق تابلویی زد که هم از نظر سبک و زیبایی و هم ایده و محتوای ضد جنگ، می توان از آن به عنوان شاهکاری بی همتا و منحصر به فرد نام برد، گرونیکای پیکاسو دارای معرفتی است که در فضای جادویی هنر به اوج و قله رسیده است. پیام روشن آن نیز که در شرایطی خفقان آور خلق شده همان مانیفست ضدجنگ آن است.
«پیکاسو» با خلق این اثر، نماد دراماتیکی از روایت جنگ را در مقابل نگاه بینندگان قرار می دهد. اگر شاعر امکان می یابد تا جنگ را به صورت حماسه ها و سوگ سروده ها بسراید، «پیکاسو» نیز توانسته است نه تنها جغد شوم جنگ را با خطوطی شکسته به نمایش گذارد، بلکه نگاه خود نسبت به اوضاع اسفبار جهان را نیز با هنرمندی تمام به تصویر درآورد. «پابلو پیکاسو» در تابلوی «گرونیکا»، به انسان های شرافتمند می آموزد؛ جهانی که در آن زندگی می کنید تا چه انداره لعنتی است و لعنتی تر از آن جهت که هنوز جنگ در آن وجود دارد.
این شاهکار «پیکاسو» از منظری دیگر نیز اهمیت دارد، این اثر توانسته است جنگ، این پدیده شوم را عریان، همان گونه که هست با همه زشتی های خود به مخاطب معرفی کند و در مقابل سوء کاربردهای این واژه در جوامع سرمایه داری، که عمق فاجعه را تبدیل به کلیشه های نخ نمای فاقد محتوا می کنند، زبان به اعتراض بگشاید و در ادامه این اثر باارزش را سخاوتمندانه به عنوان ابزاری انتقادی و نیز درفشی برنده در اختیار منتقدان جنگ و مبارزان راه صلح و آزادی قرار دهد.
باید اعتراف کرد بیننده وقتی در مقابل تابلوی «گرونیکا» قرار می گیرد، فقط با یک اثر هنری آشنا نمی شود، بلکه با پدیده یی مواجه می شود که این پیام را در خود دارد؛ «گرونیکا» تنها واکنش یک هنرمند در مقابله با رخدادهای اطرافش نیست، بلکه اراده یی است معطوف به هنر و اخلاق و مسوولیت، علاوه بر آن «پیکاسو » در این اثر ما را از جهتی به یک «صلح پایدار» نیز دعوت می کند، صلحی که در آن ارزش زندگی هر فرد با رجوع به زندگی همه افراد تعیین می شود. از این رو نگاه منفعت طلبانه نظام سرمایه داری که با تاکید بیش از اندازه بر مالکیت خصوصی، سنگ بنای منافع فردی و متعاقب آن فاصله گرفتن از یکدیگر را تبلیغ می کند، در مقابل دیدگاه جمع گرای «پیکاسو» رنگ می بازد. او با احساس مسوولیتی تحسین آمیز نسبت به زندگی مصیبت بار انسان ها زبان به اعتراض گشوده و باز برای هزارمین بار همان ندای شاعر بزرگ ایرانی را با تصاویر خطوط و رنگ های جادویی خود می خواند که؛ «بنی آدم اعضای یکدیگرند / که در آفرینش ز یک گوهرند.»
بر این اساس، گروه های صلح دوست سراسر جهان، در سالروز وقوع این جنایت هولناک، گرد هم می آیند و با برگزاری همایش ها و نمایشگاه های مختلف هنری ضمن ابراز همدردی با بازماندگان آن، با نگاهی منتقدانه به عواقب جنگ و مصائب آن می پردازند. آنها با بیان وضعیت نابسامان مناطقی که هم اکنون نیز درگیر جنگ و خونریزی هستند، از آن به عنوان «گرونیکای» مجسم و زنده یاد می کنند و خطر بروز فجایع جدید تر را متذکر می شوند.

یحیی تدین

منبع : روزنامه اعتماد