مروری بر کتاب «ایرانیان در شیکاگو»

در سال ۱۸۹۳ به مناسبت چهارصدمین سال كشف آمریكا توسط كریستف كلمبوس، «نمایشگاه جهان» موسوم به World Columbian Exposition در شیكاگو برگزار گردید. از ایران نیز حاج میرزا محمدعلی معین السلطنه برای بازدید از نمایشگاه راهی شیكاگو شد. در نمایشگاه بخشی نیز با نام «كاخ ایرانی» (Persian Palace) برای شناساندن فرهنگ ایران ایجاد شده بود. ایرانیانی كه در این بخش كار می كردند ظاهراً نخستین گروه از ایرانیانی بودند كه در شیكاگو اقامت گزیده بودند. در آن زمان احتمالاً كمتر كسی پیش بینی می كرد كه شمار ایرانیان ساكن در این شهر در سال ۲۰۰۴ به بیش از ده هزار تن برسد. به نوشته جیمز كسلر (James Kessler) در تارنما (وب سایت) دانشنامه شیكاگو، «بین شش تا ده هزار ایرانی در شهر شیكاگو و بیش از سی هزار ایرانی در حومه این شهر زندگی می كنند كه بیشترشان پس از انقلاب ۱۹۷۹ در این منطقه ساكن شده اند. با آغاز انقلاب، مهاجرت ایرانیان كه تعداد زیادی تحصیلكرده در سطح عالی را به همراه داشتند به گونه ای چشمگیر افزایش یافت. گرچه بیشتر ایرانیان راهی كالیفرنیا شدند ولی شمار زیادی نیز به شیكاگو آمدند و نهادهای فرهنگی و اجتماعی فعالی را پایه گذاری كردند. از دهه ۱۹۸۰ دو رادیوی پارسی زبان آغاز به كار كردند و از دهه ۱۹۹۰ نشریات پارسی زبان در میان نشریات شهر جای گرفتند...» داده ها درباره وضعیت جامعه مهاجر ایرانی در شیكاگو به طور پراكنده در تارنما، یادداشت ها و كتاب هایی كه پژوهشگران ایرانی و آمریكایی درباره ایرانیان مقیم آمریكا نگاشته اند یافت می شود ولی به تازگی و برای نخستین بار كتابی به زبان انگلیسی كه صرفاً به ایرانیان مقیم شیكاگو می پردازد توسط حمید اكبری (مدیر و استاد دانشكده مدیریت دانشگاه شمال شرق ایلی نویز Northeastern Illinois) و همسرش آذر خونانی (دانش آموخته رشته آموزش پیش دبستانی) نگاشته شده است. این زوج و فرزندانشان از سال ۱۳۶۵ در شیكاگو زندگی می كنند. كتاب «ایرانیان در شیكاگو» كه توسط انتشارات آركدیا در سان فرانسیسكو به چاپ رسیده در شش بخش اصلی نگاشته شده است. در پیشگفتار اشاره شده كه «شیكاگو یكی از مراكز مهم زندگی ایرانیان در ایالات متحده است. نهادها، فروشگاه ها و رستوران های ایرانی در شیكاگو نه تنها در خدمت ایرانیان مقیم این شهر هستند بلكه به صورت یك قطب، جامعه بزرگتر ایرانیان در دیگر نقاط ایالت ایلی نویز را نیز جذب كرده است. بر اساس آخرین اطلاعات، ایرانیان در آمریكا تحصیلكرده ترین مهاجران هستند. تحصیل یكی از مهمترین ارزش های خانوادگی و اجتماعی در میان ایرانیان است. «علم بهتر است یا ثروت؟» موضوع انشایی بود كه همه دانش آموزان مدارس ابتدایی در ایران باید درباره آن می نوشتند و پاسخ اغلب «علم» بود. وجود تعداد زیادی پزشك، استاد دانشگاه، آموزگار، متخصص كامپیوتر، وكیل و مهندس درمیان ایرانیان این شهر نمودی از ارزش والای تحصیل درمیان آنها است...» در نخستین بخش از كتاب كه به ریشه های ایرانی در نمایشگاه جهان در شیكاگو اختصاص دارد ابتدا به سفر نخستین گروه از ایرانیان به شیكاگو در ۱۸۹۳ و همچنین سفر دوساله حاج میرزا محمد علی معین السلطنه به این شهر كه به چاپ خاطرات وی از این سفر در ۱۹۰۳ انجامید پرداخته شده است. تصاویر جالبی از غرفه ایران در نمایشگاه و همچنین معین السلطنه، از منابع گوناگون همچون انجمن تاریخ شیكاگو، مجموعه شیكاگوتایمز و... گردآوری شده و به چاپ رسیده است. در آغاز دومین بخش كه «میراث تاریخی، فرهنگی و هنری» نام دارد به نامگذاری روز ۲۱ مارس به نام روز «میراث ایران» توسط استاندار ایلی نویز در ۱۹۹۵ اشاره شده است. این نامگذاری نه تنها به دلیل خدمات مهاجران ایرانی به این شهر، بلكه به واسطه حضور درخشان تاریخ ایران در مجموعه باستان شناسی بنیاد شرق شناسی در دانشگاه شیكاگو صورت پذیرفته است. گفتنی است بخش پارسی كتابخانه دانشگاه شیكاگو نیز یكی از بزرگ ترین كتابخانه های پارسی در آمریكا است. در ادامه به طور گذرا به پیشینه تمدن كهن ایران، همچنین اعلامیه حقوق بشر كوروش بزرگ، جشن نوروز و همچنین سروده های شاعران ایرانی به ویژه خیام و مولوی كه در غرب نیز مورد استقبال قرار گرفته اند اشاره شده است. در صفحات بعدی پس از درج تصاویر مجسمه و اعلامیه حقوق بشر كوروش و همچنین نمونه هایی از آثار باستانی ایران كه در بنیاد شرق شناسی دانشگاه شیكاگو نگهداری می شود تعدادی عكس و پوستر از نمایشگاه های هنرمندان ایرانی مقیم شیكاگو از دهه ۱۹۶۰ تا ،۲۰۰۰ جشن های نوروزی، برنامه های تئاتر، شعر خوانی و... به چاپ رسیده است. بخش سوم از كتاب كه «چهره مهاجران و خدمات آنها» نامیده شده اینگونه آغاز می شود: «مهاجران ایرانی در شیكاگو به دو گروه عمده تقسیم می شوند. گروه نخست پزشكان و دانشجویانی هستند كه در پایان دهه ۱۹۵۰ و سپس طی دهه های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ راهی شیكاگو شدند و گروه دوم، ایرانیانی هستند كه با تخصص ها و خاستگاه های اجتماعی گوناگون، پس از انقلاب ۱۹۷۹ در این شهر اقامت گزیدند...» پس از ارائه اطلاعات مختصر دیگری در همین زمینه، تعدادی از چهره های هنری، علمی و دانشگاهی ایرانی كه در این شهر ساكن اند نیز برشمرده شده اند. در بخش چهارم، نهاد ها و فعالیت های فرهنگی و اجتماعی مورد توجه قرار گرفته و تصاویری از نهاد های فرهنگی- ادبی ایرانی در این شهر و همچنین عكس های تظاهرات دانشجویان ایرانی علیه حكومت شاه در جریان انقلاب، تصویر اعلامیه استانداری ایلی نویز در رابطه با اعلام روز دوم مه ۲۰۰۱ به عنوان روز دكتر مصدق و... به چاپ رسیده است. بخش پنجم در واقع گزارشی است تصویری از چهره های نامی ایران در زمینه های گوناگون كه در برنامه های ایرانیان مقیم شیكاگو حضور یافته اند و از آن جمله می توان به حضور احسان یارشاطر (ایران شناس)، احمد شاملو (شاعر)، ایرج پزشك زاد (طنز پرداز)، سهراب شهید ثالث (كارگردان سینما) و محمد رضا لطفی (تكنواز تار) اشاره كرد. واپسین بخش از كتاب، درباره فرزندان ایرانیان مهاجر است و در همان ابتدای متن به این واقعیت اذعان شده كه «اكثریت ایرانیانی كه در آمریكا متولد شده اند، به رغم علاقه ای كه به ایران دارند، آمریكا را میهن خود می دانند. آنها با ایرانیان یا غیر ایرانیان ازدواج كرده اند و فرزندان خود را دارند كه برایشان داستان پدر بزرگ ها و مادربزرگ هایی را خواهند گفت كه از ایران به آنجا آمدند...» كتاب با تصاویری از فعالیت های علمی و فرهنگی فرزندان موفق ایرانیان در شیكاگو به پایان رسیده است. به گفته نویسندگان كتاب، «هیچ مركز یا منبع اطلاعاتی درباره زندگی ایرانیان در شیكاگو و یا ایالات متحده وجود ندارد در نتیجه ما تاكید می كنیم كه این كتاب یك گزارش نهایی و قطعی درباره پیشینه حضور ایرانیان در این شهر نیست. این كتاب در حقیقت گزیده ای است از تصاویر و گزارش هایی درباره بسیاری از ایرانیان مقیم شیكاگو و نه همه آنها. ما آنچه را كه به باورمان نمایانگر ویژگی های جامعه ایرانی در شیكاگو بود برای چاپ در این كتاب گردآوری كرده ایم.»

پژمان اكبرزاده

منبع : روزنامه شرق