آرایش نیروها در انتخابات عراق

برخلاف انتخابات پارلمانی آذر ۱۳۸۳ كه اعضای پارلمان كنونی عراق در جریان آن انتخاب شدند، در انتخابات آذر ،۱۳۸۴ نحوه انتخاب نمایندگان، استانی خواهد بود. طبق نظام انتخاباتی سال گذشته، كل عراق یك حوزه انتخاباتی به شمار می آمد و رای دهندگان به فهرست های سراسری احزاب رای می دادند و هر یك از احزاب با توجه به نسبت آرایی كه كسب می كردند، حجم خاصی از كرسی های پارلمان را به خود اختصاص می دادند. اما در انتخابات ماه آینده هر استان بر اساس میزان جمعیت خود، سهمیه خاصی از كرسی های پارلمان را دارا خواهد بود و انتخابات، استانی خواهد بود. بدین ترتیب رای دهندگان هر استان، فقط به نمایندگان استان خود رای خواهند داد. مزیت این شیوه از انتخابات، افزایش قدرت انتخاب رای دهندگان است زیرا در نظام گذشته ممكن بود رای دهندگان، نامزدها را كه در سطح ملی معرفی می شدند به خوبی نشناسند و علاوه بر آن عدالت لازم در مورد قرار گرفتن نمایندگان تمامی استان ها در فهرست احزاب رعایت نمی شد. در انتخابات ماه آینده ۲۳۰ نماینده از طریق انتخابات استانی تعیین خواهند شد و ۴۵ نماینده دیگر به نحوی بین استان ها توزیع خواهند شد كه امكان حضور نمایندگان اقلیت های قومی، نژادی و مذهبی نیز در پارلمان وجود داشته باشد و احزاب كوچك نیز فرصت معرفی نماینده داشته باشند. از مجموع ۲۷۵ نماینده، ۵۹ كرسی برای بغداد در نظر گرفته شده است. در مجموع احزاب به نسبت سهمی كه فهرست های آنان از آرای مردم به دست خواهند آورد، در پارلمان حضور خواهند یافت.
• ائتلاف ها و فهرست های مهم
۱- ائتلاف یكپارچه عراق: این ائتلاف تحت رهبری مجلس اعلای انقلاب اسلامی و حزب الدعوه شكل گرفته است. ائتلاف مذكور در پارلمان كنونی عراق، بزرگترین فراكسیون پارلمانی را با ۱۴۶ نماینده دراختیار دارد و علاوه بر نخست وزیر (ابراهیم جعفری)، معاون رئیس جمهور (عادل عبدالمهدی) و معاون رئیس پارلمان (حسین شهرستانی) عضو آن به شمار می روند. رهبری فراكسیون پارلمانی آن با عبدالعزیز حكیم رهبر مجلس اعلا است. در این ائتلاف ۱۷ گروه و حزب حضور دارند كه مهمترین آنها عبارتند از: مجلس اعلای انقلاب اسلامی، حزب الدعوه (هر دو شاخه ابراهیم جعفری و عبدالكریم العنزی)، سازمان بدر (شاخه نظامی سابق مجلس اعلا)، گروه مقتدی صدر و شیعیان مستقل نظیر حسین شهرستانی. ائتلاف مذكور نسبت به انتخابات سال گذشته دو تغییر اساسی در تركیب خود داشته است. نخست آنكه كنگره ملی عراق به رهبری احمد چلبی معاون كنونی رئیس جمهور از ائتلاف خارج شده و فهرست مستقلی را ارائه كرده است، دوم آنكه بخش هایی از گروه مقتدی صدر به ائتلاف پیوسته اند.
۲- جبهه ملی عراق (القائمه الوطنیه العراقیه) كه به رهبری ایاد علاوی رهبر جنبش وفاق وطنی شكل گرفته است. در این ائتلاف تجمع دموكرات های مستقل به رهبری عدنان پاچه چی و مهدی الحافظ وزیر برنامه ریزی سابق عراق حضور دارند. حزب كمونیست عراق به رهبری حمید مجید موسی نیز در این ائتلاف حضور دارد. از میان شیعیان مستقل و منفرد سید حسین صدر و ابراهیم بحرالعلوم از این فهرست حمایت می كنند و در آن حضور دارند. غازی الیاور نیز با تجمع عراقیون به این فهرست پیوسته است.
۳- ائتلاف كردها (تحالف كردستانی) كه محوریت آن با دو حزب بزرگ اتحادیه میهنی كردستان به رهبری جلال طالبانی و حزب دموكراتیك كردستان عراق به رهبری مسعود بارزانی است. در این ائتلاف حزب سوسیالیست كردستان و حزب جماعت اسلامی به رهبری علی پاپیر حضور دارند ولی اتحاد اسلامی كردستان عراق به رهبری صلاح الدین محمد بهاءالدین فهرست مستقلی ارائه كرده است.
۴- جبهه توافق عراق: این ائتلاف كه بزرگترین ائتلاف انتخاباتی اعراب سنی است، تحت رهبری حزب اسلامی به رهبری محسن عبدالحمید و با حضور شورای گفت وگوی ملی (مجلس الحوار الوطنی) به رهبری عدنان محسن دلیمی شكل گرفته است و گروه دیگری به نام كنفرانس عمومی مردم عراق در آن حضور دارند.علاوه بر ائتلاف های چهارگانه قدرتمند فوق، ائتلاف ها و فهرست های دیگری نیز در انتخابات حاضر هستند كه مجموع آنها به ۲۲۸ ائتلاف و فهرست حزبی می رسد كه ۲۱ مورد از این ۲۲۸ مورد ائتلاف های چندحزبی هستند. از این ائتلاف ها می توان به ائتلاف مستقل كربلایی ها، ائتلاف اسلام و برادران، جبهه عراقی در كركوك، قائمه وطنیون، شمس العراق، جبهه اخلاص الوطنی، قائمه الوحده الوطنیه و دو گروه قابل ملاحظه دیگر اشاره كرد كه یكی ائتلاف اسلامی به رهبری سازمان عمل اسلامی در كربلا است كه وابسته به جریان شیرازی ها و آیت الله سیدصادق شیرازی و سید محمدتقی مدرسی است و دیگری فهرست كنفرانس ملی عراق به رهبری احمد چلبی كه متشكل از ۱۰ گروه كوچك است. شیعیان با توجه به ارائه فهرست های علاوی، ائتلاف یكپارچه و فهرست احمد چلبی با احتمال تقسیم آرای خود روبه رو هستند. با این وجود بدیهی است كه اكثریت پارلمان جدید عراق همچنان دراختیار شیعیان خواهد بود. ولی نكته مهم این است كه چالش های داخلی بین شیعیان در مرحله كنونی، قدرت انتخاب و مانور اعراب سنی و كردها در مقابل آنان را افزایش خواهد داد. علاوی تلاش می كند آن دسته از اعراب سنی را كه به مشاركت سیاسی اعتقاد دارند (نظیر پاچه چی و حزب اسلامی) به سوی خود بكشاند كه تا حدودی در این امر موفق بوده است. علاوه بر این، علاوی همانند گذشته در تلاش است تا كردها را به ائتلاف با خود برای دستیابی به سمت نخست وزیری ترغیب كند. ضمن آنكه آمریكایی ها نیز به طور غیرعلنی از این گزینه حمایت می كنند.وضعیت مذكور با توجه به وضعیت ناامنی، فساد اداری و فقر و عدم سرعت كافی در روند بازسازی اقتصادی عراق، موقعیت جناح حكیم _ جعفری را دشوار كرده است. جناح علاوی با قرار گرفتن در موقعیت اپوزیسیون و جناح مخالف درصدد است القا نماید كه دولت جعفری نسبت به دولت پیشین علاوی در مقابله با تروریست ها، ناكارآمد و ناموفق بوده است. از طرف دیگر مخالفان جناح حكیم و جعفری درصدد هستند با بزرگنمایی و تحریف روابط این جناح با ایران، جناح مذكور را وابسته به ایران معرفی كرده و وجهه آن را نزد رای دهندگان عراقی تخریب نمایند.نكته دیگری كه در این میان به نفع جناح حكیم و جعفری نیست، عدم حمایت رسمی آیت الله سیستانی از این ائتلاف تا مقطع كنونی است. این در حالی است كه آیت الله سیستانی در انتخابات گذشته از این ائتلاف حمایت كرد و با توجه به محبوبیت وی نزد شیعیان بسیاری از مردم به تبعیت از آیت الله سیستانی به این جناح رای دادند.نكته دیگر درباره موقعیت انتخاباتی شیعیان این است كه احمد چلبی رهبر كنگره ملی تلاش كرده تا خود را در موقعیتی بین جناح حكیم و جناح علاوی قرار دهد تا به نحوی خود را از قبول مسئولیت در قبال عملكرد دولت جعفری كنار بكشد و هم زمینه چانه زنی با سایر گروه ها را فراهم سازد.در سوی دیگر، مشكل اصلی اعراب سنی در انتخابات ماه آینده عراق، علاوه بر اقلیت جمعیتی بودن كه مانع كسب كرسی های كافی از سوی آنان می شود، دو دستگی شدید بین طرفداران تحریم و مشاركت در انتخابات است. از یك سو بقایای رژیم بعث و گروه های نزدیك به القاعده، با اصل انتخابات مخالف هستند و آن را فاقد مشروعیت می دانند لذا مردم به ویژه اعراب سنی را به تحریم و عدم شركت در انتخابات دعوت می كنند و از سوی دیگر گروه هایی نظیر حزب اسلامی و شورای گفت وگوی ملی، اعراب سنی را به مشاركت فعال در انتخابات و رای دادن به نامزدهای خویش ترغیب می كنند تا بدین ترتیب نمایندگانی از اعراب سنی در پارلمان برای دفاع از حقوق و آرمان های آنان وجود داشته باشد.مشكل دیگری كه اعراب سنی دارند، عدم وجود یك ائتلاف فراگیر انتخاباتی بین آنان است به نحوی كه جناح غازی الیاور كه در انتخابات گذشته با فهرست العراقیه وارد انتخابات شده بود اكنون در كنار علاوی و پاچه چی فهرست مشتركی را تشكیل داده اند و به فهرست تحت رهبری حزب اسلامی نپیوسته اند.مشكل دیگر اعراب سنی این است كه هیات علمای مسلمین به عنوان یكی از ذی نفوذترین تشكل های اعراب سنی، هنوز موضع شفافی در مورد انتخابات اتخاذ نكرده است. لذا به نظر می رسد كه اعراب سنی در كنار كرسی های اندكی كه حاصل اقلیت بودن آنان است، با مشكل تشتت و تفرقه هم روبه رو خواهند بود و حتی برخی از چهره های آنان همانند گذشته با فهرست ائتلاف یكپارچه همكاری خواهند كرد (مانند حاجم الحسنی رئیس كنونی پارلمان).در جبهه ای دیگر كرد ها به دلیل فعالیت تشكیلاتی دفاتر سیاسی اتحادیه میهنی و حزب دموكرات با انسجام بالایی فهرست انتخاباتی خود را ارائه كرده اند. علاوه بر این آنها به لحاظ تبلیغاتی برای اینكه آرای غیركرد های ساكن در مناطق كردنشین را به دست آورند، فهرست خود را ائتلاف كرد ها نمی نامند بلكه به آن «تحالف كردستانی» می گویند كه معنای آن ائتلاف كردستانی ها است و نه فقط كردها. كردها در پارلمان كنونی عراق ۷۷ كرسی در اختیار دارند. گرایش واقعی كرد ها به سوی ائتلاف با جناح علاوی است زیرا علاوی را با توجه به دیدگاه های سكولارش به خود نزدیك تر می بینند و چالش های مربوط به حكومت سكولار یا مذهبی در جریان تدوین قانون اساسی دائمی عراق بین آنها و جناح حكیم و جعفری فاصله انداخته است.كردها همچنین به دلیل اصرار ابراهیم جعفری برای به تعویق افتادن موضوع تعیین سرنوشت كركوك تا دسامبر ۲۰۰۷ به شدت از وی ناخشنود و ناراضی هستند و معتقدند كه امنیت نیز در دوره علاوی بیشتر از دوره دولت جعفری بوده است. آمریكا نیز به طور غیرعلنی از ائتلاف كرد ها با علاوی حمایت می كند.در این میان آمریكایی ها اگرچه موضع گیری رسمی نكرده اند اما از روی كار آمدن دولتی به رهبری ایاد علاوی حمایت می كنند و تمایلی به سلطه جناح حكیم و جعفری بر دولت آینده ندارند. لذا برخی از اعراب سنی را به مشاركت و همكاری با علاوی دعوت می كنند و از كرد ها نیز چنین انتظاری دارند.طبق وضعیت موجود تكرار پیروزی بزرگ ائتلاف یكپارچه (جناح حكیم- جعفری) دشوارتر از دوره قبل به نظر می رسد زیرا جناح علاوی تبلیغات زیادی را بر ناكارآمد بودن دولت تحت رهبری جعفری متمركز كرده و آن را مسئول ادامه ناآرامی ها و ناكارآمدی در ریشه كن كردن فقر و فساد اداری و بازسازی اقتصادی موفق كشور معرفی می كند. از طرف دیگر انشعابات داخلی از جمله خروج احمد چلبی و علی دباغ دو عضو ارشد ائتلاف تا حدودی آن را تضعیف كرده است، اگرچه ورود جناح صدر به ائتلاف، آرای مردم فقیرنشین مذهبی شهرك صدر و سایر مناطق نفوذ صدریون را به ارمغان خواهد آورد.به احتمال بسیار اگر دستیابی به اكثریت پارلمانی در جریان انتخابات و با رای مردم حاصل نشود هر دو گروه و جناح علاوی- جعفری تلاش خواهند كرد تا با اعراب سنی و كرد ها وارد ائتلاف شوند كه اگر چنین شرایطی پیش آید وضعیت جناح علاوی مساعدتر است لذا اگر جناح حكیم و جعفری در انتخابات مستقیم اكثریت لازم برای تشكیل دولت (۵۰ درصد + یك رای) را به دست نیاورد، احتمال تشكیل دولت از سوی علاوی بسیار افزایش می یابد. در صورتی كه مجموع آرای كردها و جناح علاوی اكثریت لازم را داشته باشد به احتمال بسیار علاوی نخست وزیر، طالبانی رئیس جمهور، غازی یاور معاون رئیس جمهور و عدنان پاچه چی رئیس پارلمان خواهند شد.

مراد ویسی

منبع : روزنامه شرق