موعد یک انتخاب بزرگ در بیروت

قاطبه سیاستمداران بیروت به این باور رسیده اند که ادامه بن بست در صحنه سیاسی این کشور امکان پذیر نیست. زیرا ناتوانی آنها در رسیدن به توافق پیرامون جانشین رئیس جمهور این کشور (امیل لحود) از بسیاری جهات از مجموع تنش های میان اکثریت و جناح مخالف در ۳ سال اخیر تهدیدکننده تر است. تداوم چنین عدم توافقی خطر ایجاد نوعی خلأ سیاسی را موجب می شود. به همین علت است که انتصاب رئیس جمهور لبنان از سوی پارلمان برای آینده این کشور بسیار تعیین کننده است.
● آموزه های تاریخ لبنان
خلأ سیاسی موجود در لبنان به همان اندازه که مایه نگرانی سیاستمداران این کشور شده است افکار عمومی لبنانی ها را نیز به تشویش انداخته است. یک بار پیش از این نیز در سپتامبر سال ۱۹۸۸ ناتوانی نمایندگان این کشور برای تعیین جانشین امین جمیل، رئیس جمهوری وقت موجب ظهور ۲ دولت شد که یکی توسط ژنرال میشل عون اداره می شد و دیگری توسط سلیم الحص که از زمان قتل رشید کرامی در ژوئن سال ۱۹۸۷ بر مسند وی نشسته بود. وجود این ۲ دولت یکی از دوران های خونین تاریخ لبنان را ورق زد که تا نوامبر سال ۱۹۸۹ یعنی تا زمان تصویب معاهده طائف و تعیین «رنه معوض» به عنوان رئیس جمهوری ادامه داشت اما این رئیس جمهور نیز چند روز بعد به قتل رسید تا این بار الیاس هروی بلافاصله به جای وی انتخاب شده و تا سال ۱۹۹۸ در این پست باقی بماند. اما با این حال لبنانی ها باید در انتظار تبعید میشل عون به فرانسه و همچنین برگزاری انتخابات پارلمانی جدید در اواخر سال ۱۹۹۲ می ماندند تا اوضاع کشورشان به واقع به حالت عادی بازگردد.
بین سال های ۱۹۹۲ تا سال ۲۰۰۵ اوضاع سیاسی لبنان با این که گاه تنش های سیاسی شدیدی را شاهد بود اما حداقل از امتیاز وجود نهادهای باثبات و حواشی کاملاً تعریف شده برخوردار بود.
قانون اساسی لبنان چه می گوید بخشی از مشکلات کنونی لبنان ناشی از نبود شفافیت قانون اساسی این کشور برای تعیین رئیس جمهوری جدید است. در کنار ابهام های قانونی تمایل نمایندگان اکثریت پارلمان برای برخورداری از امتیازات ویژه به این امر دامن زده است. برطبق مواد قانون اساسی لبنان مخصوصاً ماده ۴۹ این قانون رئیس جمهور در دور اول با رأی مخفی اکثریت دوسوم نمایندگان مجلس انتخاب می شود. ولی در دور دوم اکثریت مطلق برای انتخاب شدن کافی است. برطبق ماده ۷۳ حداقل یک ماه و حداکثر ۲ ماه قبل از اتمام دوره مسئولیت رئیس جمهور نمایندگان باید با دعوت رئیس مجلس برای انتخاب رئیس جمهوری جدید تشکیل جلسه دهند، در غیر این صورت یعنی عدم دعوت از سوی رئیس مجلس، این جلسه ۲ روز قبل از اتمام دوره مسئولیت رئیس جمهوری با اختیارات حقوقی کامل تشکیل می شود. به عبارت دیگر مسأله انتخاب جانشین امیل لحود باید تا ۲۴ نوامبر ۲۰۰۷ به پایان برسد.
آنچه قانون اساسی نگفته است: برخی از مشکلات فعلی نیز به نواقص موجود در قانون انسانی لبنان برمی گردد به طوری که احزاب مختلف تفسیرهای متفاوتی از برخی مواد قانون اساسی دارند. برطبق قانون اساسی و توافق سال ۱۹۴۳ رئیس جمهور لبنان باید صرفاً از میان جامعه مسیحیان مارونی انتخاب شود. همچنین نخست وزیر نیز از میان مسلمانان سنی و رئیس پارلمان نیز از میان مسلمانان شیعه انتخاب می شود. با نگاه به قانون اساسی امروز جانشین امیل لحود در دور اول با رأی مخفی دوسوم نمایندگان مجلس انتخاب می شود که از زمان قتل یکی از نمایندگان به نام آنتوان غانم شمار اعضای پارلمان به ۱۲۷ نفر رسیده است اما نمایندگان اکثریت و اقلیت هر کدام تفسیر جداگانه ای از این قانون دارند.
● نامزدهای ریاست جمهوری لبنان
- میشل عون: رئیس جریان ملی آزاد و از چهره های کهنه کار سیاسی ـ نظامی لبنان است.
وی زمانی منتقد مداخله سوریه بود.
بازگشت عون به لبنان در سال ۲۰۰۵ او را به سمت توسعه نوعی «سیاست اتحاد» سوق داد که این سیاست باعث شد اکنون به عنوان یکی از مدعیان جدی ریاست جمهوری و نامزد احزاب مخالف لبنان مطرح شود.
- پترس حرب: نماینده ای از جناح اکثریت مجلس لبنان و نزدیک به نصرالله صفیر رهبر مذهبی مسیحیان مارونی لبنان که از مدت ها پیش به دنبال صندلی ریاست جمهوری است.
وی تاکنون ریاست وزارتخانه های مختلفی را تجربه کرده است. وی در سال های اخیر چندین بار ائتلاف های خود را تغییر داده است. اما همچنان به عنوان یکی از طرفداران استقلال لبنان مطرح است. از سوی دیگر برخی منابع وی را در یکی از رسوایی های معروف رشوه خواری تحت عنوان «بانک المدینه» سهیم می دانند.
- نسیب لحود: رئیس گروه موسوم به احیای دموکراسی و یکی از نمایندگان جناح اکثریت مجلس که وی نیز یکی از افراد نزدیک به نصرالله صفیر به شمار می رود.
وی سفیر سابق لبنان در آمریکا و از منتقدان سرسخت سوریه و طرفدار شدید واشنگتن و عربستان سعودی است. با این حال وی مدعی شده که ایده تشکیل یک دولت اتحاد ملی را دنبال خواهدکرد.
- رابرت غانم: نماینده ای از جناح اکثریت مجلس و از نزدیکان قدیمی حریری که قبلاً وزیر آموزش لبنان بوده است.
از سوی دیگر برخی از منابع او را نیز در رسوایی «بانک المدینه» شریک می دانند.
- شارل رزق: وزیر کنونی دادگستری لبنان و رئیس سابق تلویزیون این کشور که امروزه از مخالفان سوریه به شمار می رود.
- میشل سلیمان: فرمانده ارتش ماوی از امتیاز بی طرفی برخوردار است و از هر دو جناح اکثریت و مخالف فاصله دارد.
- رائد سلامه: رئیس بانک مرکزی لبنان و از نزدیکان سابق رفیق حریری.
- ژان عبید: یکی از روزنامه نگاران با سابقه، نماینده سابق مجلس و مشاور سیاسی سابق امین جمیل. وی سابقه وزارت دارد و به مستقل بودن از هر دو جناح اکثریت و مخالف شهرت دارد.
● احزاب در پی کدام کاندیدا هستند
اگر در حال حاضر توافقی حاصل نشده است این امر قبل از هرچیز به تضاد نگاه ها و انگیزه های سیاسی برمی گردد.
با آن که جناح اکثریت دارای ۶۸ نماینده هستند، اما در عین حال این رقم کمتر از میزان لازم برای کسب دو سوم آرای کل نمایندگان است.
به عبارتی با معیار قانون اساسی دست کم رأی ۸۵ یا ۸۶ نفر برای تعیین جانشین لحود لازم است.
شاید نگاهی به پراکندگی کرسی های مجلس میان احزاب جناح اکثریت مجلس موسوم به ۱۴ مارس و احزاب جناح مخالف موسوم به ۸ مارس دلایل بن بست اخیر را روشن سازد.(جدول ۱)
گفتنی است که دیگر نمایندگان مستقل از این احزاب هستند. از سوی دیگر باید گفت که بلوک طرابلس با این که در ردیف نیروهای ۱۴ مارس به شمار می رود اما درباره مسأله کسب حد نصاب آرا برای تعیین رئیس جمهور بسیار محتاط است. در واقع از نظر این بلوک، تعیین رئیس جمهوری باید از طریق حدنصاب دو سوم مجموع نمایندگان مجلس لبنان صورت گیرد.
اصلی ترین خواسته های هر یک از احزاب که در واقع کانون اصلی تنش است، می تواند به صورت زیر خلاصه شود: (جدول ۲)
مسائل مورد اختلاف احزاب لبنان در واقع همان است که امروز محرک ملی گرایی لبنان و همچنین منشأ تحرکات دیپلماتیک داخل و خارج لبنان را رقم زده است.
ایده «لبنان منعطف» در برابر خواسته ها و نفوذ آمریکا که به وسیله اکثریت پارلمان لبنان مطرح شده است، امروزه بیش از مسائل دیگر، مناقشه انگیز شده است زیرا جناح های مخالف از هر طیف و گروه خواستار قطع نفوذ واشنگتن هستند. بنابراین از دید غرب یک موضوع در انتخابات امروز مبهم باقی مانده است و آن حالتی است که میشل عون به ریاست جمهوری انتخاب شود. زیرا وی از زمان بازگشت به لبنان به صورت شفاف مواضعی ضدآمریکایی داشته است در حالی که وی قبلاً در شمار دوستان اروپا و حامیان تصویب قطعنامه ۱۵۵۹ سازمان ملل بود. تنها گذر زمان خواهد گفت آیا میشل عون حاضر به همکاری جدید با آمریکا و غرب هست یا نه
● جهت گیری های اصلی ترین جناح های سیاسی لبنان
جریان مستقبل (آینده) حزب سابق رفیق حریری که امروزه توسط پسرش سعد حریری اداره می شود، این جریان در گرماگرم ترور حریری بیشترین کرسی پارلمانی لبنان را کسب کرد. اما به باور لبنانی ها امروز دیگر نفوذ روزهای ترور حریری را ندارد.
جریان مستقبل با برنامه های اقتصادی نئولیبرال هر چند تبار مذهبی سنی دارد اما همکارانی از دیگر مذاهب نیز دارد. این جریان مواضعی ضدسوری دارد .
از دیگر ویژگی های این جریان می توان بر تأکید آن برای مجازات عاملان ترور رفیق حریری و سکوت در برابر نقش آمریکا در تحولات لبنان کنونی اشاره کرد.
▪ حزب سوسیالیست ترقی خواه:
این حزب به وسیله ولیدجنبلاط اداره می شود و تقریباً به طور انحصاری از اعضایی با مذهب دروزی تشکیل شده است. البته جریان دروزی امروز ۲ دسته شده است که شاخه دیگر آن را طلال ارسلان رهبری می کند و حزب جنبلاط امروز یک حزب التقاطی است. حزب سوسیالیست ترقی خواه که رهبرش یعنی جنبلاط به مرد تناقض ها شهرت دارد امروزه در جهت گیری های اصلی سیاسی خود به جریان مستقبل پیوسته است. در بسیاری از موارد موضع گیری های این حزب موجب بروز تنش های سیاسی شدید داخلی در لبنان شده است.
▪ نیروهای لبنانی (قواهٔ اللبنانی):
این حزب که رهبری آن را سمیر جعجع برعهده دارد ریشه فالانژی دارد و از مدت ها پیش به تشکیلاتی تندرو در لبنان شهرت داشته است.
این حزب برای اصلاح گذشته خود ظاهراً ادعا دارد که با سوابق فالانژی خود فاصله زیادی گرفته است. با این حال سخنرانی ها و مواضع سمیر جعجع منتقدانی جدی حتی در بین مارونی ها دارد. این حزب همچنان به اشتیاق ملی گرایی خود ادامه می دهد اما برداشت آنها از هویت لبنان بیشتر به گسست از به رسمیت شناختن تمامی تیره های عرب و یا مسلمان کشور تکیه دارد.
▪ جریان میهنی آزاد:
این جریان که رهبری آن را میشل عون برعهده دارد همواره برجنبه ملی گرایی تأکید داشته است ، امروز دیدگاه این حزب به طیف نیروهای آزادیخواه نزدیک شده است و عون ازمخالفان جدی دخالت های آمریکاست.
▪ حزب الله:
این جنبش که رهبری آن را سیدحسن نصرالله برعهده دارد با آن که از شیعیان لبنان تشکیل شده است اما ازتمامی مذاهب دارای طرفدارانی است . از ویژگی های حزب الله می توان به اعتقاد توأمان به ملی گرایی و اسلام گرایی و مخالفت آن با دخالت های آمریکا در امور لبنان اشاره کرد. این جنبش پس از جنگ ۳۳ روزه به نیروی قدرتمندی در لبنان تبدیل شد. از دیگر ویژگی های این حزب پیوند نزدیک با ایران و روابط حسنه با سوریه است.
▪ حزب امل:
این حزب را نبیه بری رئیس شیعه پارلمان لبنان برعهده دارد، مردی که به طور همزمان چهره ای سیاسی و مبارز به شمار می رود و نقش وی را در تحولات سیاسی لبنان امروز نمی توان نادیده گرفت. در حال حاضر نبیه بری به علت مسئولیت سیاسی خود نقشی تعیین کننده در روابط میان جناح اکثریت و اقلیت مجلس لبنان دارد.
● دیگران چه می خواهند
با این که تعیین رئیس جمهور از سوی مجلس امری داخلی برای لبنان به شمار می رود اما خواست بازیگران منطقه ای و بین المللی را دراین جریان نمی توان نادیده انگاشت، تاریخ لبنان بویژه از قرن نوزده به بعد نشان می دهد که اوضاع منطقه ای و بین المللی به طور مداوم بر تحولات این کشور تأثیرگذار بوده است. در واقع احزاب سیاسی لبنان به شیوه های مستقیم یا غیرمستقیم همواره چشم به کمک ها و حمایت های اشخاص ثالثی داشته اند که منافع متفاوتی در لبنان داشته اند. بدین ترتیب نمی توان از نقش کشورهای زیر در تعیین رئیس جمهور آینده لبنان چشم پوشی کرد.
▪ آمریکا:
این کشور که از جناح اکثریت پارلمان لبنان حمایت می کند درمعرض انواع اتهام ها است. واشنگتن در تمامی زمینه ها با مطالبات جناح اقلیت و مخالف پارلمان این کشور تعارض دارد. بدین ترتیب واشنگتن انتظار دارد نمایندگان پارلمان لبنان رئیس جمهوری را بر سرکار آورندکه طرفدار سیاست های آمریکا باشد و از سوی دیگر رئیس جمهوری ضدسوری و ضدایرانی بوده و علاقه مند به خلع سلاح حزب الله و آماده مذاکره برای صلح بااسرائیل باشد.
چنان که رایس گفته است: کاخ سفید برای انتخاب چهره ای غربگرا بسیج شده است.
▪ عربستان سعودی :
مقامات این کشور که رابطه تنگاتنگی با خانواده حریری دارند از لحاظ استراتژیکی همراه و همپیمان آمریکا در بیروت به شمار می روند. به همین دلیل است که آشکارا از مطالبات جناح اکثریت پارلمان لبنان حمایت می کنند. همچنین سیاست های فرقه ای ریاض این کشور را در مقابل جناح مخالف دولت لبنان قرار داده است.
▪ اسرائیل :
اسرائیل نیز برحسب شواهد زیاد با مطالبات جناح اکثریت موسوم به جناح ۱۴ مارس همراه است. از میان نیروهای موجود حزب الله نیز به عنوان بدترین دشمن این رژیم به شمار می رود. به این دلایل رژیم صهیونیستی از جناح اکثریت مجلس لبنان حمایت می کند تا شاید راه را برای مذاکره با این کشور هموارتر ببیند.
▪ سوریه :
این کشور بشدت مخالف رئیس جمهوری است که انحصاراً توسط هواداران سنیوره انتخاب شود. برخی معتقدند دمشق به علت سابقه ضدسوری میشل عون تمایل چندانی به ریاست جمهوری وی ندارد. با این حال سوریه اعلام کرده است، به هیچ وجه در امور داخلی لبنان دخالت نمی کند. و به انتخاب لبنانی ها احترام خواهد گذاشت. این فرآیند همچنین مورد توافق نظر ایران است که همواره از ایجاد نوعی خلأ سیاسی در لبنان اظهار نگرانی کرده است.
▪ فرانسه:
پاریس با این که به طور رسمی خود را بی طرف اعلام کرده است، نیم نگاهی به خواسته های جناح اکثریت پارلمان لبنان دارد. از خبرها چنین پیداست که حمایت از بلوک تحت امر سنیوره خواسته اتحادیه اروپا نیز به شمار می رود.
▪ روسیه و چین:
سرانجام این که این دو کشور حمایت رسمی خود را از نامزدهای جناح های مختلف اعلام نکرده اند اما انتخاب رئیس جمهوری که مورد نظر دو جناح اکثریت و اقلیت باشد برای این دو کشور کمتر می تواند مسأله ساز باشد. اما می توان گفت بیش از هر چیز این دو کشور به دنبال منافع منطقه ای خود هستند که در بسیاری موارد با منافع آمریکا در تعارض قرار دارد.
باز می توان گفت انتخاب رئیس جمهوری از طرف جناح اکثریت نمی تواند عواقب منفی بر نزدیکی این دو کشور به سوریه و تغییر راهبرد آنها در منطقه داشته باشد.
حال این سؤال مطرح است که آیا انتخاب یک رئیس جمهور از هر یک از دو جناح اکثریت یا اقلیت می تواند تأثیری در افزایش تنش ها داشته باشد یا نه؟
جواب این سؤال به منش این رئیس جمهور در ایفای نقش در صحنه های داخلی و بین المللی بستگی دارد. به باور برخی ناظران جهت گیری های رئیس جمهور آینده هرچه باشد ماهیت حزبی وی باعث نخواهد شد که برخی از مشکلات ناشی از موقعیت ژئوپولیتیکی این کشور کاسته شود. به عبارت دیگر رئیس جمهور لبنان از هر طیفی انتخاب شود بخشی از رقابت ها و تضادها میان لبنانی ها یا با بازیگران خارجی باقی خواهد ماند، زیرا مطالبات برخی طرف های منطقه ای و بین المللی «فرآیند تعارض» را به صحنه سیاسی لبنان تحمیل می کند.
اکنون که موعد سومین نشست حساس پارلمان برای تعیین رئیس جمهور فرارسیده لبنان با چند پرسش مهم روبه رو است. آیا انتخابات پارلمانی جدید خواهد توانست بحران های فعلی را از بین ببرد می توان چنین تلقی کرد که انتخابات جدید نیز نخواهد توانست مشکلات بنیادین را حل کند. در واقع ویژگی نظام سیاسی لبنان معیارهای فرقه ای را به عنوان عناصر تعیین کننده در تمامی انتخابات مطرح می کنند. بدین ترتیب ماهیت سیاسی- مذهبی لبنان که با گرایش فرقه ای تمامی تشکیلات سیاسی لبنان گره خورده است، احتمالاً انتخابات جدید در این کشور را در حل تعارض هایی که عنوان شد، ناکافی نشان خواهد داد. انتظار نمی رود موازنه قوا در لبنان با این انتخابات چندان برهم بخورد. بسیاری از لبنانی ها خواستار اصلاح قوانین انتخاباتی کشورشان هستند اما اخبار جدید حاکی از آن است که چنین مسأله ای می تواند باعث بروز تنش های فراوانی شود.
پرسش دیگر به نقش نهادهای رسانه ای مربوط می شود و این که آیا رسانه های لبنانی می توانند نقش خود را در شرایط فعلی ایفا کنند می توان گفت پاسخ این پرسش منفی است. زیرا رسانه مستقلی در لبنان وجود ندارد. هر یک از شبکه های تلویزیونی در واقع اسیر منطق های سیاسی- مالی هستند. در این معنا مسئولیت وضعیت فعلی بیش از آن که برعهده رسانه ها یا افکار عمومی لبنان باشد، برعهده رهبران سیاسی و سیاستمداران این کشور است و سرانجام مهم ترین سؤال این است که اگر تا ۲۴ نوامبر ۲۰۰۷ هیچ رئیس جمهوری انتخاب نشود چه اتفاقاتی ممکن است بیفتد در این صورت هیچ سناریویی قابل پیش بینی نیست. به محض این که لبنان وارد دوران خلأ سیاسی شود دیگر نمی توان فرآیند سیاسی طولانی مدتی برای این کشور متصور بود. در این حال می توان گفت، عدم انتخاب جانشین برای امیل لحود عواقب بی حد وحصری برای لبنان در پی خواهد داشت.

بارا میکائیل ‎/ ترجمه حسین قنبری گرمی

منبع : روزنامه ایران