هدفمندی یارانه غذا با بهره گیری از تجربیات

در کشورهای در حال توسعه، از دهه ،۱۹۸۰ همگام با انجام اصلاحات اقتصادی با هدف کاهش هزینه دولت، تقویت انگیزه تولید، کارا ساختن بازار محصولات کشاورزی و در نهایت حمایت از گروه های کم درآمد، یارانه غذا را از حالت عمومی به هدفمند تبدیل و تعداد محصولات یارانه ای را نیز کاهش داده اند.
این اصلاحات موجب کاهش قابل ملاحظه در هزینه دولت گردیده به طوری که در مصر و بنگلادش سهم یارانه غذا در بودجه دولت از ۱۴ و ۱۱ درصد به ترتیب به ۵‎/۵ و ۸ درصد کاهش یافته است. در رابطه با شیوه هدفمندی بررسی ها نشان می دهد که هریک از کشورها از شیوه خاص و یا ترکیبی استفاده کرده اند. غالب کشورها خانوارهای فقیر را بر مبنای درآمد (آزمون وسع) انتخاب نموده اند که از آن جمله می توان از هندوستان، برزیل و اردن نام برد.
در فیلیپین ابتدا هدفمندی براساس مناطق جغرافیایی و سپس از آزمون وسع استفاده گردیده است. در رابطه با نحوه اجرای یارانه غذا بیشتر کشورها روش یارانه قیمتی غذا را بر پرداخت نقدی ترجیح داده اند (به استثنای اردن)‎/ اثرات توزیعی یارانه در کشورها به تصمیمات سیاست گذاری در رابطه با نوع یارانه (عمومی و هدفمند)، نوع کالا یارانه ای و مسیر بازاریابی محصولات یارانه ای بستگی دارد. مطالعات انجام شده در مورد یارانه در مصر نشان می دهد که فقرا شکر و نان یارانه ای را بیش از اغنیا مصرف کرده ولی مصرف آرد و روغن به موازات افزایش درآمد، افزایش یافته است.
اثر توزیعی یارانه به میزان دسترسی مصرف کنندگان به مسیر بازاریابی محصولات دارد. در این رابطه مصرف کنندگان روستایی بهره کمتری می برند، هرچند کشورهای مصر و سریلانکا به خوبی توانسته اند جمعیت روستایی را در برنامه یارانه بگنجانند. یکی از صرفه های خارجی یارانه اثر تغذیه ای آن می باشد یارانه قیمتی بویژه زمانی که توزیع کارت غذا در مراکز بهداشتی و مدارس انجام شده موجب بهبود تغذیه گردیده که در این مورد بنگلادش و جامائیکا موفقیت زیادی داشته اند. علاوه بر کاهش هزینه غذا، یارانه قیمتی معمولاً سبب کاهش نوسانات قیمت می گردد. به عنوان مثال، دولت پاکستان سهم قابل توجهی از مازاد عرضه گندم را خریداری و انبار کرده و در مواقع کمبود رها می سازد. ملاحظات سیاسی همواره به عنوان عامل بازدارنده در اصلاح یارانه غذا مطرح بوده ولی تجریبات کشورها نشان می دهد که اگر به مردم پیش از اجرای برنامه ها آگاهی داده شود، احتمال پذیرش آن افزایش می یابد.
از این شیوه در پاکستان و بنگلادش استفاده و در مصر و تونس نیز پس از شکست های اولیه، با تبلیغات گسترده این کار انجام شده است. با توجه به تجربیات کشورهای مختلف، برنامه اصلاح یارانه غذا در ایران به شرح زیر پیشنهاد می گردد.
۱) با توجه به این که در هر برنامه اصلاح یارانه غذا، آماده سازی افکار عمومی ضرورت دارد بایستی قبل از اجرای برنامه از طریق رسانه ها و سخنرانی های عمومی نسبت به ارائه دلایل و توجیه هدفمندی، تبلیغات گسترده ای انجام شود.
۲) همزمان با تبلیغات و آماده سازی افکار عمومی شناسایی گروه های هدف انجام گیرد.
۳) مکانیزم شناسایی گروه های هدف به صورت زیر انجام شود:
الف) تمام خانوارهای بی سرپرست و فقیری که تحت پوشش سازمان هایی چون کمیته امداد امام خمینی، سازمان بهزیستی می باشند، تحت پوشش این برنامه قرار گیرند.
ب) دولت بایستی هر ساله نسبت به تعیین خط فقر اقدام نموده و از آن به عنوان مبنایی برای شناسایی گروه های مستحق استفاده نماید. در این رابطه با توجه به تجربیات برخی کشورها، پیشنهاد می شود که خانوارهایی که میزان درآمد آنان کمتر از دو برابر خط فقر باشند، زیر پوشش این برنامه قرار گیرند.
ج) با توجه به تعیین شاخص درآمدی، خانوارهای کلیه کارمندان و کارگرانی که سطح درآمد سالیانه آنان از میزان تعیین شده کمتر باشد، زیر پوشش این برنامه قرار داده شوند.
د) با استفاده از سازمان های غیردولتی مانند شورای شهر و روستا و با حضور نماینده ای از جانب سازمان دولتی مربوطه در این شوراها نسبت به تشکیل کمیته های «شناسایی گروه های هدف» در سطح مناطق مختلف شهری و روستایی اقدام گردد.
هـ) خانوارهایی که خود را مستحق دریافت یارانه می دانند نسبت به تکمیل پرسش نامه اقدام و در مواردی که لازم تشخیص داده شود، وضعیت این خانوارها به منظور تعیین استحقاق آنان مورد بازدید قرار گیرد.
۴) همزمان با شناسایی گروه های هدف نسبت به تهیه کارت های هوشمند یارانه غذا اقدام و نسبت به ایجاد ماشین های کارت خوان در فروشگاه های خاص اقدام گردد. با توجه به این که در غالب مناطق شهری و روستایی دسترسی به برق وجود دارد، به نظر می آید که این امر عملی باشد. در مناطق محدودی که دسترسی به برق وجود نداشته باشد می توان از کارت های ویژه دیگر و یا کالابرگ استفاده نمود.
۵) خانوارهای مستحق می توانند با مراجعه به فروشگاه های خاص، محصولات یارانه ای را به قیمت پائین (۵۰ درصد زیر قیمت بازار) خریداری نمایند.
۶) با توجه به ترکیب غذاهای یارانه ای کنونی و تأکید آن بر کالری که مورد انتقاد متخصصین تغذیه می باشد، پیشنهاد می شود در ترکیب محصولات یارانه ای اصلاحاتی انجام شده و غذاهای یارانه ای شامل نان، حبوبات، شیر و پنیر به منظور تأمین حداقل کالری، پروتئین و ریزمغذی ها باشد.
۷) مسیر بازاریابی دولتی بویژه در مورد گندم اصلاح شده و انجام امور بازاریابی عمدتاً به بخش خصوصی واگذار گردد.
۸) دولت به منظور ایجاد تعادل در عرضه و تقاضای محصولات اساسی مانند گندم و برنج، نسبت به خرید محصول به میزان ۲۰-۱۰ درصد در هنگام برداشت محصول اقدام و به تدریج به منظور ایجاد تعادل در بازار محصولات، به عرضه آن اقدام نماید.
۹) پس از آماده سازی افکار عمومی و شناسایی گروه های هدف و چاپ کارت های هوشمند، نصب ماشین های لازم در مراکز فروش و توزیع کارت ها، برنامه اصلاحات یارانه غذا به اجرا گذارده شود.

منبع : روزنامه ایران