زن و پوشش اسلامی

●لزوم حجاب از دیدگاه عرف متشرعین
۱ ـ پایه و اساس زوجیت در اسلام, بر وحدت و الفت طبیعی و مكتبی استوار است. رعایت حجاب و فرهنگ آن باعث می شود كه عواطف جنسی و محبت خانوادگی زن و شوهر به یكدیگر اختصاص یابد و بیگانگان به هیچ وجه در آن مشاركت نداشته باشند. دین مقدس اسلام در مقام چاره اندیشی, از یك طرف پوشیدن مواضع زینت و مراكز جذاب اندام را بر زن واجب كرده و از جانب دیگر, نگاه های آلوده به صورت و دست های او را حرام دانسته است. تا چه رسد به مواضع زینت و مراكزی كه اگر انسان با نیت پاك هم نگاه كند, جایز نخواهد بود. از این رو پوشش همواره با حرمت نگاه به مواضع زینت زن توأم می باشد, زیرا این مسئله, مقدمه استحكام بنیان خانواده و باعث پیدایش نسل پاك و مطمئن می گردد.
شاید مرد و زنی نتوانند حداكثر بهره برداری جنسی را از یكدیگر بنمایند, ولی بسیار با هم دوست و مهربان باشند. طبعاً محبت متقابل چنین مرد و زنی باعث صمیمیت بچه ها با والدین و سایر بستگان خواهد شد.
۲ ـ از نظر اسلام پیوند و ایثار متقابل در زندگی خانوادگی بر اساس اتحاد و محبت است, نه قانون و عدالت كه بر محور بیگانگی مردم تنظیم و فرض می شود; ولی محبت و عواطف متقابل نیز همواره یگانگی را می طلبد, چرا كه محبت شریكان با مختصر اختلافی از بین می رود, ولی محبت زوجین حتی بعد از دعوا و مرافعه نیز برقرار است.
انسان به هنگام غضب دیوانه می شود و عقلش مغلوب و عواطفش مسلوب می گردد. از این رو دست به اعمال و گفتار جنون آمیزی می زند. ولی پس از این كه آتش خشمش فرو نشست, عقل و عواطف مجدداً به صحنه می آیند و وجدان اخلاقی و دینی, او را سخت مورد ملامت قرار می دهند. صحیح است كه در جوامع بزرگ, قانون و عدالت اساس سعادت است, اما در اجتماع كوچك خانواده, وحدت و صمیمیت ركن خوش بختی می باشد.
عواطف زن و شوهر در كشورهای غربی غالباً همانند عواطف دو شریك در یك شركت است. به همین دلیل با مختصر اختلافی از میان می رود, ولی در اسلام پیوند و پیمان زناشویی بر پایه عشق و ایمان استوار است.
خـلـل پذیـر بـود هـر بـنـا كـه مـی بینـی به جز بنای محبت كه خالی از خلل است
پروفسور فیروز در آلمان در میان جمعی از ایرانی ها می گفت: بسیاری از آلمانی ها از جنگ دوم جهانی تاكنون آرزو دارند مثل گذشته ها با خانواده و بچه های خود سر یك سفره غذا بخورند, اما هنوز موفق نشده اند, چرا كه شالوده خانوادگی شركتی این گونه ایجاب می كند. این یكی از ارمغان های فرهنگ غرب است كه متأسفانه شرقی ها سعی می كنند از آن تقلید كرده, به تمدن غرب نزدیك شوند. به جای آن كه در بعد علمی و صنعتی خود را به آنان برسانند, می كوشند در بعد فرهنگی و اخلاقی مقلد آنان باشند و این بسیار فاجعه بار است.
گلوی غرب برون دار چون صدای تمدن
به گوش شرق رسانید چون ندای تمدن
وفا و عاطفه و رحم و مهر و صدق و صفا
شدند جمله به قربان خاك پای تمدن
مكن سؤال زتقوا كه او شتاب كنان
وداع كرد و روان گشت در صفای تمدن
شراب و رقص و ملاقات های نامشروع
وفور یافته از پرتو لقای تمدن
هزار گونه خیانت, هزار فسق و فجور
به هر دقیقه برآید زلابه لای تمدن
منطقه عقل و قانون, غیر از حوزه عشق و مودّت است; از این رو اسلام برای استحكام بنای زوجیت و بقای دوستی متقابل, چاره جویی هایی را اعلام داشته است:
۱ ـ اگر مرد بترسد از این كه نتواند میان زنان عدالت برقرار كند حق ندارد یك زن بیشتر بگیرد.
۲ ـ ارتباط نامشروع, از گناهان كبیره است.
۳ ـ معاشرت با زنان اجنبی, قلب را از نور ایمان تهی می سازد و عاطفه و رقت قلب را تضعیف می نماید.
۴ ـ اگر معاشرت با اجنبی به روابط نامشروع كشیده شود, گفت و گو و معاشرت مقدماتی آن حرام خواهد بود.
۵ ـ گفت و گوهای غیر ضروری با زن های نامحرم, جایز نیست.
۶ ـ بر اساس آیه قرآن كه می فرماید: (اگر از زنان پیامبر چیزی خواستید, از پشت پرده بخواهید)۱, بهتر است این موضوع از سوی همه بانوان اسلامی رعایت گردد, چرا كه تجربه نشان داده اختلاط و معاشرت با زنان اجنبی غالباً به فساد و انحلال خانواده ها منجر گردیده است. به ویژه اگر حجاب ظاهری و فرهنگ آن مراعات نگردد, مفسده آن بیشتر خواهد بود.
۷ ـ چشم چرانی و نگاه های مكرر زنان و مردان به یكدیگر جایز نیست. البته اگر مردی بخواهد با زنی ازدواج كند, هر كدام می توانند به مواضع زینت دیگری نگاه كند تا طرف مقابل را دقیق تر بشناسد.
ویل دورانت می نویسد: (در رفتار انسان امری پایدارتر و ثابت تر از نگاه مردان به زنان نیست. ببین این جانور مكّار چگونه مراقب شكار خویشتن است, در حالی كه خود را به خواندن روزنامه مشغول داشته است. گوش به گفتارش فرا دار, ببین چگونه در باره صید جاودانی سخن می گوید. خیال و تصورش را در نظر آر كه چگونه پروانه وار به دور شمع می چرخد, چرا؟ این امر چگونه صورت می گیرد؟ ریشه های این میل عمیق در چیست؟ و چه مراحلی را می پیماید تا به مرحله شكوه و جنون خود می رسد. )۲
آری, هر نگاه آلوده تیری از تیرهای نافذ شیطان است كه دل را سیاه می كند و به عشق و جنون منتهی می شود و محبت خانوادگی را تضعیف و عشق اجنبی را جایگزین می سازد. قرآن می فرماید: (و قل للمؤمنین یَغُضُّوا من ابصارِهِم;۳ به مؤمنان بگو: از چشم چرانی و نگاه های آلوده برحذر باشند و عفت خویش را پاس دارند, چرا كه این امر برای تزكیه آنها بهتر است. )
۸ ـ به بانوان دستور داده شده است كه زیبایی های زنان دیگر را برای شوهرانشان تعریف نكنند. نگویند زن فلانی صدای خوب و اندام متناسبی دارد, چون اگر شوهر بد سگالی داشته باشند, تحریك خواهد شد و چه بسا ممكن است به فروپاشی كانون خانواده شان بینجامد.
●حد و مرز حجاب از نظر اسلام
عالمان شیعه و سنی در ضرورت اصل پوشش و حجاب زن, اختلافی ندارند, اما در حد و مرز آن اقوال مختلفی مطرح كرده اند. برای رفع این اختلافات, می توان تعریف جامعی ارائه نمود كه با همه نظرات سازگار باشد و آن این كه: حجاب زن عبارت است از پوشش كامل اندام از سر تا پا به استثنای صورت و دست ها تا مچ. ۴
بسیاری از فقها و عالمان دینی, به همین دلیل, نگاه به صورت و دست های بانوان را جایز شمرده اند. مرحوم آیهٔ الله حكیم (قدس سره) می نویسد: تمام فقیهانی كه به جواز نگاه كردن به صورت و دست های بانوان فتوا داده اند بر این باورند كه پوشیدن كف و وجهین, واجب نیست.
حضرت امام (قدس سره) در تحریر الوسیله می فرماید: (در این كه بر مردها حرام است به موها و سایر قسمت های بدن و اندام زن ها غیر از صورت و دست ها بنگرند, تردیدی نیست, خواه به قصد لذت باشد و یا بدون آن.) ۵
شهید مطهری (ره) نیز می نویسد: (در میان فقهای پیشین حتی یك نفر دیده نشده كه به وجوب پوشیدن دست و صورت فتوا داده باشد. )۶
البته هر فقیهی كه به وجوب پوشش سر و گردن فتوا داده, به حرمت نگاه نیز نظر داده است. مرحوم آیهٔ الله سید محمد كاظم طباطبائی یزدی صاحب عروهٔ الوثقی می نویسد: واجب است زن تمام بدن خود را از نامحرمان بپوشاند, مگر دست ها و صورت را.
مرحوم حكیم می فرماید: شیخ طوسی در كتاب های خود به این امر تصریح نموده و گروهی از متأخران مانند شیخ انصاری بدان فتوا داده اند. ۷از محتوای كلام علاّمه حلّی در (تذكره) چنین مفهوم می شود كه ایشان نیز پوشیدن وجه و كفین را واجب نمی داند, بلكه واجب نبودن آن را اجماعی می شمارد. وی همچنین در كتاب (الصلوهٔ) بحث (ملابس) می فرماید: (به اجماع علمای اسلام, تمام بدن زن به جز چهره وی عورت می باشد و پوشیدن آن واجب است. تنها كسی كه اشكال كرده, ابا بكر بن عبد الرحمن بن هشام, از علمای اهل سنت است كه اجماع عالمان سنی و شیعی, نظریه او را طرد می كند.
از نظر عالمان دینی, دست ها از این حكم مستثنا می باشند. مالكی, شافعی و اوزاعی نیز با این رأی موافق اند, چرا كه مطابق با تفسیر ابن عباس است. وی در باره آیه (لا یُبدیَن زینَتَهُن ّ اِلاّ ما ظَهَرَ مِنها)۸ گفته است: مقصود از زینت ظاهری, همان دست و صورت است.
برخی از علمای سنی معتقدند تنها صورت زن جزء زینت ظاهر می باشد, ولی دست ها باید پوشانده شود.
پوشاندن پاهای بانوان فقط در نماز واجب است, اما ابو حنیفه, ثوری و مزنی به عدم وجوب پوشیدن آن, رأی داده اند, چرا كه پاها معمولاً پوششی نداشته است. ولی امام شافعی و مالكی و اوزاعی و ابو ثور, آن را جزو عورت دانسته و پوشیدنشان را واجب می دانند. ۹
از آن جایی كه عالمان اسلامی مسئله ستر و پوشش زن را در بحث نماز مطرح كرده اند ناگزیر به آن اشاره می كنیم. البته ملازمه ای بین پوشش در نماز و خارج از نماز وجود ندارد.
حنفی ها معتقدند كه بانوان در حال نماز و غیر آن باید روی دست ها و زیر پاها را از نگاه نامحرمان مخفی نگه دارند, ولی شافعی و مالكی عكس آن نظر داده اند. بر بانوان واجب نمی دانند كه در نماز صورت و دست ها را بپوشانند. حنفی ها تنها صورت را جایز می دانند كه در حال نماز پوشیده نباشد, چنانچه در برابر نامحرم نیز واجب نمی دانند پوشیده باشد, ولی شیعه معتقد است: هر قسمتی كه پوشاندن آن در نماز, واجب باشد, پوشاندن آن در برابر نامحرمان نیز واجب است; ولی اگر در نماز پوشاندن آن واجب نباشد, در مقابل نامحرمان نیز واجب نیست.۱۰
●شكل پوشش
اسلام مدل و شكل خاصی را برای حجاب پیشنهاد نكرده, بلكه تنها بر اصل پوشیدن مواضع زینت و نقطه های جذاب اندام تأكید كرده است. شكل و نوع لباس و پوشش به شرایط اجتماعی و فرهنگی جامعه بستگی دارد. هم اكنون در ایران چندین نوع پوشش وجود دارد: از روسری های تركمنی گرفته تا بلوچی و كردی و پوشش قسمتی از بانوان لرستانی و لباس عشایری و… , هر كدام از آنها كه موی سر را بپوشاند می تواند حجاب اسلامی مطلوب باشد. البته چادر یك پوشش كامل ملی و ایرانی است كه مطابق با حكم اسلامی نیز می باشد.
در سایر كشورهای اسلامی نظیر پاكستان, هند, تركیه و… پوشش های مختلفی برای حجاب وجود دارد, اما آنچه مورد نظر شارع است, پوشش موهای سر و مواضع زینت و اندام به جز صورت و دست ها می باشد; امّا شكل پوشش و مدل آن را به خود مسلمان ها موكول كرده است.
●حدود پوشش
اجماع علمای شیعه و اكثر قریب به اتفاق اهل سنت معتقدند كه بانوان باید تمام بدن و اندام خود را از نامحرمان بپوشانند, لیكن اكثر فقهای شیعه و سنی, گردی صورت و دست ها را استثنا كرده اند.
دلایلی این نظریه را تأیید می كند:
۱ ـ با ظاهر آیه (و لا یُبدینَ زینَتَهُن ّ الاّ ما ظَهَرَ منها)۱۱ سازگار است. اكثر علما زینت ظاهر را به دست و صورت تفسیر كرده اند;
۲ ـ همچنین با وجوب باز بودن گردی صورت بانوان در حال احرام تناقض ندارد, چرا كه شارع مقدس هرگز در چنین مواقعی حرام خدا را حلال نمی كند. صحیح است كه در حالت احرام, بسیاری از حلال ها را به طور موقت حرام اعلام نموده است, ولی هرگز حرام را جز در موارد اضطرار, حلال نمی داند;
۳ ـ در تاریخ آمده است كه سلمان با حضرت رسول(صلی الله علیه و آله)به خانه فاطمه زهراے وارد شدند. سلمان می گوید: دست های فاطمه را دیدم كه متورم شده بود. نظیر این واقعه از جابر بن عبد الله انصاری نیز نقل شده است كه به صورت فاطمه زهرا ے نگاه كرد, در حالی كه از شدت گرسنگی زرد شده بود. ۱۲
بعضی از فقها می گویند زنان مجاز هستند صورت و دست های ساده و بدون آرایش خود را نپوشانند, ولی اگر آرایش كرده باشند, حتی المقدور باید آن را از نامحرم بپوشانند. گر چه جمعی به گونه مطلق (چه با آرایش و چه بدون آن) مجاز می دانند, ولی در این صورت بر مردها حرام است نگاه كنند; چنانچه در حال احرام نیز مردها باید از نگاه آلوده به صورت زنان پرهیز كنند. تا كفاره بر آنها واجب نشود. با وجود این كه بر زن ها واجب است گردی چهره را باز نگه دارند.
آیه (وَلْیضرِبنَ بِخُمْرِهِنَّ علی جُیُوبِهِن ّ)۱۳ تأكیدی است بر پوشش زیر گلو و سینه ها, و پوشش دست و چهره را شامل نمی شود, چرا كه (جیب) به معنای گریبان است.
مرحوم حكیم حدیثی را از امام رضا( علیه السلام )نقل می كند كه در آن نگاه به دست و صورت زن تجویز شده است. علی بن سوید می گوید: به حضرت رضا( علیه السلام )عرض كردم: گاهی به نگاه زن زیبایی مبتلا می شوم كه مرا به اعجاب وا می دارد. فرمود: یا علی لا بأس اذاعرف الله سبحانه من نیتك الصدق;۱۴ ای علی! مانعی ندارد, اگر خدای سبحان از قصد و نیت پاك تو آگاه باشد; یعنی اگر نگاهت آلوده و به قصد لذت جنسی نباشد, اشكالی ندارد.
برخی گمان می كنند كه خواهرزن بر داماد محرم است, در حالی كه این یك اشتباه است و شاید به این دلیل در برخی از احادیث و استفتاها تصریح شده است كه نامحرم, نامحرم است و میان خواهرزن, با دخترهای خاله, عمه, دایی و عمو با جوان بیگانه هیچ گونه امتیازی وجود ندارد. ۱۵ خواهرزن نیز نامحرم است و نگاه داماد به او حرام می باشد.
نگاه كردن به موی بعضی از زنان, بدون ریبه و قصد لذت, اشكال ندارد:
۱ ـ نامحرمان اهل كتاب;
۲ ـ روستاییان;
۳ ـ زن های شهری بد حجاب كه به نهی از منكر اعتنایی نمی كنند, چون احترام و حرمت خود را شكسته اند;
۴ ـ پیر زن های كهن سال و از كار افتاده. بعضی از خواهران مؤمن و محترم می گویند بانوانی كه سنی از آنان گذشته و یا جاذبه ای ندارند, لازم نیست خود را به طور كامل از نامحرم بپوشانند, بلكه باید جوان ها و زنان زیبا خود را از دید نامحرمان حفظ كنند. پاسخ این است كه حكم و قانون الهی كلیت دارد, مگر این كه تبصره در قرآن و سنت باز شده باشد كه به موارد آن اشاره كردیم.
آری, حجاب یعنی مبارزه با مظاهر فساد و بی بند و باری, و ستیز با فرهنگ برهنگی و بی عفتی. این پوشش, نشانه فرهنگ و تمدن و استقلال بانوان است, نه مایه عقب ماندگی و ارتجاع. خوش بختانه برخی از متفكران غربی بدین حقیقت دست یافته اند كه حجاب ارزش زن را افزون می كند. ویل دورانت می نویسد: (عفت فراوان زن, خادم مقاصد توالد است, زیرا امتناع محجوبانه او كمكی به انتخاب جنس مقابل است. عفت, زن را توانا می سازد كه با جست و جوی بیشتر, عاشق خود را یعنی كسی را كه افتخار پدری فرزندان را خواهد داشت, برگزیند.۱۶

نویسنده:محمدباقر شریعتی سبزواری
پی نوشت ها:
۱ـ احزاب (۳۳) آیه ۵۳: (وَ اِذا سَاَلْتُمُوهُنَّ متاعاً فَسْئَلُوهُنَّ مِنْ وَراءِ حجاب). این آیه به زنان پیامبر اختصاص دارد, زیرا آنان احترام و احكام ویژه ای دارند.
۲ـ لذات فلسفه, ص ۱۱۸.
۳ـ نور (۲۴) آیه ۳۰.
۴ـ علامه حلّی در تذكره و سایر كتاب ها تصریح كرده است.
۵ـ كتاب النكاح, مسئله ۱۸.
۶ـ یادداشت های شهید مطهری, ج ۳, ص ۱۳۳.
۷ـ المستمسك, ج ۵, ص ۱۹۰.
۸ـ نور (۲۴) آیه ۳۱.
۹ـ علامه حلّی در تذكره, كتاب الصلوهٔ, بحث لباس نمازگزار این مطلب را آورده است.
۱۰ـ جواد مغنیه, الفقه علی المذاهب الخمسهٔ, ص ۱۱۳.
۱۱ـ نور (۲۴) آیه ۳۱.
۱۲ـ المستمسك, همان.
۱۳ـ نور (۲۴) همان.
۱۴ـ المستمسك, همان, ص ۱۹۴.
۱۵ـ البته چون آنان از خویشاوندان هستند, صله رحم با ایشان لازم است و از این نظر با دیگران تفاوت دارند.
۱۶ـ لذات فسلفه, ص ۱۴۰.
منبع:نشریه با معارف اسلامی آشنا شویم ـ شماره ۵۹

منبع : خبرگزاری فارس