نفت عراق

امریکا از اوایل دهه ۱۹۹۰ میلادی تا پیش از حمله نیروهای امریکایی و انگلیسی به عراق به تدریج توانست بیش از نیمی از منابع نفتی خلیج فارس را تحت کنترل خود قرار دهد. اما امریکا به دنبال اهداف دراز مدت در عرصه بازار جهانی نفت بود و این پایان کار نبود. دستیابی به این هدف، با تصرف چاه های نفت عراق که دریاچه ای از نفت ارزان قیمت را در اختیار آن ها قرار می داد، میسر بود.
دولت صدام در تمام سالیان گذشته با ایجاد شرایط دشوار برای همسایگان و به ویژه مردم عراق، زمینه را برای حضور نظامیان امریکایی در خلیج فارس فراهم آورد.
با توجه به اینکه ذخایر اثبات شده نفت عراق بیش از ۱۱۵ میلیارد بشکه بوده و از این نظر عراقی ها پس از عربستان در رده دوم جهان قرار دارند و با در نظر گرفتن حضور دراز مدت نظامیان امریکایی و انگلیسی و حفظ چهار پایگاه نظامی امریکا در عراق، دور از انتظار نمی نمود که دولتمردان امریکایی تمام این پایگاه ها را در امتداد میدان های نفتی بزرگ عراق در شمال و جنوب و شرق این کشور قرار دهند. شرکت های نفتی امریکایی از سوی دولتمردانی صاحب نفوذ که در هیات حاکمه ایالات متحده نقش اساسی را ایفا می کنند، حمایت می شوند. این شرکت ها و دولتمردان امریکایی، نفت عراق را غنیمت جنگی تلقی می کنند که سربازان امریکایی جان خویش را برای این مهم از دست داده اند. طبیعی است که امریکا برای محافظت از میلیاردها دلار سرمایه گذاری خود در بخش نفت عراق، وجود پایگاه های نظامی خود را در این کشور ضروری اعلام خواهند کرد. همچنین کاخ سفید معتقد است که درآمد ناشی از فروش نفت عراق برای تامین بودجه بازسازی این کشور پس از جنگ ضروری است.
امریکا پس از حمله به عراق، با گِل آلود کردن بازار نفت، اینک در پی تامین هم پیمان دیگر خود یعنی کلان شرکت های نفتی برآمده است. در کنار آن فقدان شرکت های توانمند ملی عراقی و در پی آن خصوصی سازی آن هم در این سطح کلان، نه تنها این کشور را به سوی توسعه رهنمون نمی سازد بلکه صرفاً دلالانی را می پروراند که با تاسیس یک شرکت، صنعت حیاتی و ملی عراق را به طور واسطه به دامن شرکت های چند ملیتی متعلق به دولت های امپریالیستی می اندازد. این کار یعنی برگشت به دوران حاکمیت شرکت های نفتی انگلیسی در دوران استعمار نفتی کشورهای خاورمیانه.
از دیگر سو اسرائیلی ها با برشمردن تسهیلاتی که در این جنگ در اختیار امریکایی ها قرار داده اند، خواستار سهمی از نفت عراق به اسرائیل شده اند و از احتمال راه اندازی مجدد خط لوله نفت بین شهرهای موصل در عراق و بندر حیفا در ساحل دریای مدیترانه خبر داده اند. خط لوله نفت موصل – حیفا در گذشته نقش مهمی در گسترش نفوذ امپریالیسم بریتانیا در خاورمیانه ایفا کرد. راه اندازی مجدد خط لوله نفت موصل – حیفا، از نظر اقتصادی کمک بزرگی به اسرائیل محسوب می شود و می تواند نفت را به بزرگترین پالایشگاه اسرائیل در حیفا منتقل کند. بدیهی است تامین امنیت اسرائیل، به موازات تسلط دراز مدت بر نفت عراق می تواند باشد.
در عین حال بالا بودن ارزش افزوده نفت و اهمیت میزان تقاضای کشورهای تولید کننده نفت برای جذب تولیدات دیگر کشورها، از عمده مسایلی است که موجب شده است کشورهایی از جمله امریکا و انگلیس با کاهش دراز مدت و بیش از حد قیمت نفت موافق نباشند. از منظری دیگر شکی نیست که دولت امریکا از حیات سازمان اوپک راضی نیست و متلاشی کردن این سازمان را که از نظر مسئولان امریکایی بر ضد منافع ایالات متحده فعالیت می کند، در دستور کار قرار داده است. عراق عضو موسسین سازمان اوپک محسوب می شود و این سازمان اولین نشست خود را در سال ۱۹۶۱ در بغداد تشکیل داد. از این رو روزی که عراق خروج خود را از سازمان اوپک اعلام کند، روزی بزرگ برای دولت جرج بوش است.
هرچه قیمت نفت بالاتر باشد، درآمد کشورهای تولید کننده بیشتر و هرچه قیمت آن پایین تر باشد، درآمد آن کمتر خواهد بود. کشورهای عضو اوپک، این واقعیت را از زمان تاسیس این سازمان می دانستند ولی منافع زودگذر دولتمردان موجب شد اعضای اوپک خیلی زود آن را از یاد ببرند.
عراق، کشور دیوار به دیوار ایران در تمام سه دهه گذشته برای ایران دردسرهای بزرگ درست کرده است. مهمترین چالشی که عراق در آینده برای ایران ایجاد خواهد کرد، برهم زدن توازن قدرت نفتی در اوپک و جهان است.
به واسطه درگیری ۲۰ ساله صدام با ایران و سپس کویت و امریکا، عراق در حاشیه جهان نفت قرار گرفته است. چیزی که دست نخورده باقی مانده، همان ذخایر نفتی عراق است که با خشک شدن ذخایر نفتی مناطق قدیمی امریکا و دریای شمال، بر اهمیت آن افزوده می گردد.

سی‍ّّد محم‍ّّد صدرالغروی

منبع : روزنامه هم‌میهن