ریگ جن

ریگ جن ناحیه ی وسیعی از تپه های شنی و با تلاق های نمک می باشد که در دل دشت کویر قرار گرفته است . این ناحیه که جز صعب العبور ترین نواحی جهان است، در قدیم کاروان ها و مسافر ان کویری هیچگاه از آن عبور نمی کردند و اکنون نیز هیچ راه و یا روستای کوچکی در آن وجود ندارد و به غیر از محققان که بسیار انگشت شمار می باشند کسی از آن عبور نکرده است . پیشینیان ما این سرزمین را نفرین شده و پایگاه ارواح پلید و شیاطین می دانستند ، امروزه نیز اکثر شهر و روستاهای اطراف آن این عقیده را دارند و داستان ها و باور هایی برایش ساخته اند ،چرا که از قدیم می گفتند هر که وارد این این سرزمین شود، زنده نخواهد ماند و یا نا پدید می شود؛شاید کسانی که وارد این ناحیه میشوند یا درون باتلاق های نمکی گرفتار می گردیدند یا براثر تشنگی و ضعف کشته می شدند.
تا کنون افراد متعددی توانسته اند از این ریگ عبور کنند. "اسون هیدن"کویرنورد معروف در سفر خود در سال ۱۹۰۰ به ایران از سفر به این ناحیه اجتناب کرد. "آلفرنس گابریل" توانست در سال ۱۹۳۰ از عرض آن عبور کند . آقای علی پارسا، فارغ التحصیل علوم رایانه از دانشگاه صنعتی شریف همراه با گروهش توانست از طول آن چند بار عبور کند. هر چند که سفر های افراد نامبرده و عده ی دیگر از نظر علمی دستاورد های قابل توجهی را به همراه داشته و همینطور تا حدی خرافات و ابهامات که درباره ی این ناحیه وجود داشت را برطرف کرد،ولی هنوز بسیاری از اسرار علمی این سرزمین در انتظار مسافران طالب علم می باشد .
● موقعیت جغرافیایی
ریگ جن در جنوب غربی و غرب دشت کویر، جنوب سمنان، جنوب شرق گرمسار، شرق منطقه ی حفاظت شده کویر ، شمال انارک و غرب جندق قرار گرفته است و وسعت آن معادل ۳۸۰۰ کیلومتر مربع است. در حاشیه ی شمالی آن کوه گوگردی ، در حاشیه ی شرقی آن جاده ی دامغان به جندق و شهرستان جندق قرار گرفته است. در قسمت شمالی آن رودخانه ورگی از ارتفاعات کوه گوگردی سر چشمه می گیرد و در جهت شمال غربی-جنوب شرقی وارد ریگ جن می شود. کوه ملا هادی در حاشیه ی جنوبی این ریگ قرار گرفته است.
● زمین شناسی
توده های عظیمی از تپه ها ی ماسه ای فعال و فاقد پوشش گیاهی را که منطقه ی وسیعی را می پوشاند ارگ (Erg) می نامند که در زبان عربی به آن"عرق" می گویند و در فارسی به ماسه زار یا "ریگ" معروف است. زیر بنای ریگ جن یک دشت فرسایش یافته است که در حال حاضر تپه های ماسع ای برخان و تپه های ماسه ای هرمی (قورد) آن را اشغال کرده است. تمام ریگ جن دارای رسوبات نمکی فراوان می باشد که عمده ی رسوبات و مواد فرسایشی آن از دامنه های فرسایش یافته البرز شکل گرفته است.
● تنوع زیستی
ناحیه ی وسیعی از ریگ جن فاقد پوشش گیاهی و پراکندگی جانوری است،هنوز از وضعیت پوشش گیاهی و حیات وحش کویر این منطقه اطلاعی در دست نیست. ولی در حواشی آن یعنی هموار سینه کوه در دهانه ی چاه گرگ و دهانه ی ظلمات وهمین طور دامنه های کافرکوه وجود جبیر و گور ایرانی گزارش شده است. در حاشیه ی شمالی دامنه ی کوه ملا هادی چند نمونه آگاهای سروزغی مشاهده شده است و همین طور در حاشیه ی آن از راه جندق چند نمونه عقرب صید گردیده است.
حتما تاکنون نام ریگ جن به گوشتان خورده است؛ همان کویر ترسناکی که مردم محلی معتقدند محل زندگی ارواح و اجنه است و هر انسانی از آنجا عبور کند گرفتار ارواح می شود و قطعا جان سالم به در نمی برد. شاید این باور بومی ها هم نشات گرفته از اتفاقاتی باشد که پیش از آن به وقوع پیوسته؛ مثلا سوارانی که بی گدار به منطقه رفته اند و دیگر هیچ اثری از آنها پیدا نشده. ریگ جن گستره ای است از شنزارهای روان. تا چشم کار می کند نمک است و ماسه و در بعضی مناطق باتلاق؛ باتلاق هایی که اگر شناختی از محل آنها نداشته باشید قطعا گرفتار شده و به جرگه همان آدم هایی می پیوندید که گرفتار روح و جن شده اند(!) فرو رفتن در گل و لجن در ریگ جن شاید یکی از خطرناک ترین اتفاقاتی باشد که ممکن است گریبانگیر مسافران، البته مسافران ناوارد شود و آنها را به کام مرگ بکشاند.
سالهای متمادی هیچ کس جرات آنکه به ریگ جن سفر کند و راز این کویر اسرارآمیز را کشف کند، نداشت، یا اگر حتی جراتش را هم داشت به دلیل ناآشنایی با منطقه در راه می ماند. از آن جمله می توان به سون هدین، نویسنده کتاب کویرهای ایران اشاره کرد که سالهای زیادی از عمرش را در گوشه و کنار کویرهای ایران گذراند و کتاب کویرهای ایران را به رشته تحریر درآورد، اما با تمام تلاش هایش هیچ گاه موفق به دیدن ریگ جن یا بهتر بگویم فتح ریگ جن نشد. سون هدین در سال ۱۹۰۰ ریگ جن را کشف کرد و بعد از آن هم آلفونز گابریل در سال ۱۹۳۰ از نزدیکی آن گذر کرد، اما عبور از آن همچنان برای کویرنوردان به صورت یک رویا باقی ماند تا اینکه بالاخره در سال ۱۹۹۷ طلسم ریگ جن توسط علی پارسا، کویرشناس مقیم آمریکا شکسته شد. او به همراه آقای میرانزاده، رئیس پارک ملی کویر وقت با هواپیما بر فراز ریگ جن رفتند تا ثابت کنند که هیچ چیز شگفتی در ریگ جن وجود ندارد.
● ریگ جن
ریگ جن گستره ای است از شنزارهای روان. تا چشم کار می کند نمک است و ماسه و در بعضی مناطق باتلاق؛ باتلاق هایی که اگر شناختی از محل آنها نداشته باشید قطعا گرفتار شده و به جرگه همان آدم هایی می پیوندید که گرفتار روح و جن شده اند(!) فرو رفتن در گل و لجن در ریگ جن شاید یکی از خطرناک ترین اتفاقاتی باشد که ممکن است گریبانگیر مسافران، البته مسافران ناوارد شود و آنها را به کام مرگ بکشاند.
سالهای متمادی هیچ کس جرات آنکه به ریگ جن سفر کند و راز این کویر اسرارآمیز را کشف کند، نداشت، یا اگر حتی جراتش را هم داشت به دلیل ناآشنایی با منطقه در راه می ماند. از آن جمله می توان به سون هدین، نویسنده کتاب کویرهای ایران اشاره کرد که سالهای زیادی از عمرش را در گوشه و کنار کویرهای ایران گذراند و کتاب کویرهای ایران را به رشته تحریر درآورد، اما با تمام تلاش هایش هیچ گاه موفق به دیدن ریگ جن یا بهتر بگویم فتح ریگ جن نشد.
سون هدین در سال ۱۹۰۰ ریگ جن را کشف کرد و بعد از آن هم آلفونز گابریل در سال ۱۹۳۰ از نزدیکی آن گذر کرد، اما عبور از آن همچنان برای کویرنوردان به صورت یک رویا باقی ماند تا اینکه بالاخره در سال ۱۹۹۷ طلسم ریگ جن توسط علی پارسا، کویرشناس مقیم آمریکا شکسته شد. او به همراه آقای میرانزاده، رئیس پارک ملی کویر وقت با هواپیما بر فراز ریگ جن رفتند تا ثابت کنند که هیچ چیز شگفتی در ریگ جن وجود ندارد.
علی پارسا در خاطرات خود درباره آشنایی اولیه اش با ریگ جن می نویسد:
در یکی از سفرهایی که زمان دانش آموزی به کویر مرکزی داشتم، در نقشه ای به ریگ جن برخوردم. نامش اسرارآمیز به نظر می آمد. تصمیم گرفتم به آنجا بروم و این همزمان شد با انقلاب ایران. سالها بعد در ۱۹۹۶ این رویا با سفر به پارک ملی کویر دوباره به سراغم آمد. من، دوستانم و آقای میرانزاده، رئیس پارک ملی کویر تصمیم گرفتیم که از فراز ریگ جن با هواپیما عبور کنیم تا به خودمان ثابت کنیم در مسیر، چیز عجیبی نیست. فقط نمک است و ماسه و تپه. نخستین امر شگفتی که در ریگ جن با آن مواجه شدیم، گودالی تازه به وجود آمده بود. داخل گودال یک فضای آبی دیده می شد که آب شور بود. اطراف آن نمک کریستال شده به رنگ سفید دیده می شد و اطراف آن به رنگ قهوه ای بود که مشخص بود در اثر فشار، خاک آن پخش شده است. اما علی پارسا برای اولین بار در نوامبر ۱۹۹۷ با ماشین وارد ریگ جن شد و بعد از آن بسیاری از کویرنوردان از ریگ جن گذشتند. البته با تجهیزات کامل؛ و نه گرفتار روح شدند و نه جن زده.
گسترش ریگ جن از شمال شرق به جنوب غرب است. این منطقه در شمال شرق به کوه گوگرد و منطقه معلمان، از جنوب به انارک، از شرق به ناحیه جندق و از سمت غرب به پارک ملی کویر منتهی می شود.
بهترین مسیر دستیابی به ریگ جن بخش شمال شرق پارک ملی کویر است، یعنی جاده سنگفرش ملک آبادکه البته داخل مرز پارک است که زیر نظر سازمان حفاظت محیط زیست اداره می شود و گرفتن مجوز از سازمان هم که صبر عیوب می خواهد و عمر نوح، اگر این دو را ندارید بهترین مسیر برای ورود به ریگ جن جندق است که دقیقا در نقطه مقابل یعنی در بخش شرقی پارک قرار دارد.
از تهران تا جندق حدود۱۷۰کیلومتر راه است، البته قبل از حرکت چند نکته بسیار جدی و مهم را مدنظر قرار دهید. مهمترین مسئله اینکه اگر تا به حال کویر نوردی نکرده اید و به اصطلاح حرفه ای نیستید، برای اولین تجربه به هیچ عنوان ریگ جن را برنگزینید که در این صورت رفتنتان با خودتان است و برگشتنتان با خدا، حتی اگر هم حرفه ای هستید حتما گروهی به این منطقه سفر کنید. بهترین وسیله برای سفر به کویر، جیپ های سبک وزن است، نقشه را فراموش نکنید. اگر GPS (وسیله ثبت نقاط جغرافیایی و در واقع یک راهنمای الکترونیک ماهواره ای است) دارید که چه بهتر و از آنجایی که سفر به ریگ جن حرکتی نوین و بسیار مشکل است و در نتیجه نقشه دقیقی از آن در دسترس نیست، می توانید با استفاده از GPS و ثبت نقاط، میزان دقت نقشه هایتان را چک کنید. نه تنها برای سفر به ریگ جن که برای سفر به هر نقطه از کویر کاملا مجهز و بدون کوچکترین کاستی و شک حرکت کنید. برای سفر به ریگ جن حداقل باید به اندازه دو هفته آب ، بنزین، غذا و وسایل فنی ماشین را به همراه داشته باشید. در ضمن بلد محلی را فراموش نکنید، محلی ها معمولا آدم های کار کشته ای هستند و علاوه بر تعیین مسیر، حتی در شرایط سخت، خیلی خوب می توانند راهنماییتان کنند.
اگر از مسیر جندق به طرف ریگ جن می روید پس از طی مسیری پر پیچ وخم، وارد یک رودخانه خشک و عریض می شوید، بعد از عبور از رودخانه تا چشم کار می کند کوه ها و تپه های ماسه ای است. بخشی از منطقه نسبتا مسطح تر است و تپه ها کوچکتر، بنابراین عبور از آن نسبتا آسان به نظر می رسد ولی با کمی پیشروی با کم شدن ارتفاع به اراضی باتلاقی می رسید که اینجا تقریبا جنوب منطقه است. اصرار برای عبور از این اراضی باتلاقی بی فایده است بنابراین بهتر است از سمت شمال غربی به حرکتتان ادامه دهید. آخرین کوه هایی که ۲۳۰۰ متر ارتفاع دارند به بخش شمالی ریگ جن می رسید از اینجا کوه دماوند را هم می توانید ببینید. با ادامه این مسیر به پارک ملی کویر می رسید، البته بعد از گذر از رودخانه خشک نخجیر و پارک ملی کویر ، نقطه پایانی است که شما را به پاسگاه ملک آباد ورامین و تهران می رساند و تا اینجا بیش از هزارکیلومتر مسیر را در کویر درنوردیده اید.
البته این مسیر یکی از مسیرهای پیشنهادی است که تاکنون گروه های زیادی از آن عبور کرده اند. اگر شما مسیر دیگری را می پسندید، می توانید با استفاده از نقشه و راهنما، مسیر جدیدی را تجربه کنید. اما تمام این سختی ها و بالا و پایین ها یک طرف و آسمان پرستاره شب های ریگ جن هم یکطرف. خوابیدن روی شن های روان روی تپه ای بلند و چشم دوختن به آسمانی که حتی یک نقطه سیاه ندارد و شهاب سنگ هایی که هر از گاهی مثل تیر فرشتگان حافظ زمین که شیاطین را از نزدیک شدن به زمین باز می دارند، تمام خستگی روزانه و در شن و باتلاق فرورفتن را از تن می زداید، بخصوص اگر در کیسه خواب باشی و همانطور که به آسمان چشم دوخته ای، بخوابی.

محمود کویر
شیما ترحّمی

منبع : وبگاه کویرهای ایران