قالب کهنه جوابگوی موضوع جدید نیست

نگاره های به جا مانده از مكاتب هرات و صفویه، بعنوان نماینده هنر ایرانی در موزه ها و مجامع هنری سراسر جهان نظر علاقمندان به هنر نقاشی را به خود جلب می كنند.
هنر نگارگری ایرانیان، در طی گذشت سالها با تغییرات و تحولات اجتماعی و سیاسی كشور همراه گشت؛ گاه مسافر دیار بیگانه شد و رنگ و بوی سنت و فرهنگ آن سوی مرزها را به خود گرفت و گاه با مهربانی پذیرای هنر دیگر كشورها گردید و آن را با زبان و بیانی ایرانی در تزیین خود به كار بست. برپایی ششمین دو سالانه نگارگری،بهانه ای شد تا محمد رضا فیروزه ای، مدیر نگارخانه های خانه هنرمندان، پیرامون این هنر به صحبت بنشیند. آنچه درپی می خوانید حاصل گفت وگوی سایت خانه هنرمندان ایران با این هنرمند است.
● ویژگی های نگارگری ایرانی و خصوصیات بارز این نوع نقاشی چیست؟
▪ نگاره ها اكثرا تصویرگری موضوع كتاب ها هستند مثل شاهنامه، خمسه نظامی، كلیله و دمنه و آثار نوشتاری ادیبان گذشته ایران. عمده ترین این نگاره ها در شاهنامه فردوسی است. به دلیل علاقه مندی مردم ایران، شاهنامه از گذشته های دور مورد توجه بوده و بسیاری از صحنه های آن مصور شده است. یكی از ویژگی های نگارگری رنگ است كه بسیار به آن توجه شده است. در این نگاره ها از رنگ های خاكستری در سطوح وسیع و رنگ های ناب و خالص در سطوح كوچكتر استفاده می شده است. همچنین تضادهای رنگی مورد توجه بوده از دیگر ویژگی های نگارگری مثل رنگ قرمز در كنار سبز توجه به ریزه كاری و پرداخت به جزییات است، كه بر استفاده از پرسپكتیو خطی و رنگی و عمق نمایی كاذب نورپردازی موضعی و حجم پردازی از دیگر خصوصیات نگارگری هستند.
● آیا در نگارگری كنونی ما هم می توان این ویژگی ها را یافت؟
▪ در نگارگری كنونی هم همین طور است. اكنون هم كسانی كه نگارگری كار می كنند همان سبك و سیاق را رعایت می كنند. گاه بعضی وارد حجم سازی و پرسپكتیو نیز می شوند ولی بیشتر با همان سبك و سیاق قدیم كار خود را ادامه می دهند. البته گاهی هم با موضوعات روز.
● تاثیر عنصر خیال در نگارگری ایرانی چگونه است؟
▪ در قیاس با هنر اروپایی می توان نگارگری ایران را خیالی دانست چون هنر اروپایی به صورت خالص به ماده توجه دارد و از شگردهایی استفاده می كند كه این حالت را هر چه نزدیكتر به نشان دهد.ولی نگارگر ایرانی حتی در دوره ای كه تحت تاثیر هنر اروپایی واقع می شود هم دربست خود را در اختیار آن قرار نمی دهد.
به عنوان مثال اگر نقاشی های محمد زمان را كه از اولین نقاشانی است كه تحت تاثیر نقاشی های اروپایی قرار گرفته بررسی كنیم متوجه می شویم او از آن تاثیر می گیرد ولی انگار آن را به سبك و سیاق ایرانی به نقاشی خود اضافه می كند. اگر در نقاشی های شمایل نگاری دوره قاجار یا نقاشی های قهوه خانه ای به چهره ها كه بیشتر با سایه روشن كار شده اند نگاه كنیم متوجه می شویم كه از نوعی قرارداد پیروی می كنند تا نوع سایه روشنی كه یك هنرمند غربی با نور پردازی از آن استفاده می كند. اكنون نسبت به گذشته كاركرد سایه روشن بیشتر شده ولی دقیقا مثل اروپایی ها نیست. در نگارگری پرسپكتیو و عمق نمایی كاذب وجود ندارد. در این نوع نقاشی صحنه ها از جلو به عقب نیست بلكه از پایین به بالا چیده شده و همه آدم ها در اندازه های یكسانی قرار دارند. مجموعه این عوامل و به كارگیری آنها سبب می شود تا گفته شود هنرمند نگارگر به عالم ماده توجهی ندارد و به عالم فرای ماده توجه بیشتری می كند. حال نمی دانم می توان به آن عالم خیال گفت یا نه. ..
● نگارگری كنونی ایرانی را در ششمین دو سالانه نگارگری ایران چگونه دیدید؟
▪ متفاوت با گذشته نیست و اتفاق تازه ای رخ نداده است.
● آیا این نوع نگارگری می تواند در آینده هم به عنوان یك سبك منحصر به فرد ادامه حیات دهد؟
▪ نگارگری همان گونه كه تا به حال به حیات خود ادامه داده می تواند همچنان پیش برود چرا كه علاقمندانی دارد. اما اینكه می فرمایید منحصر به فرد قدری تردید دارم. چون از ابزار و ایده لازم متناسب با تغییر و تحولات بروز جامعه بهره مند نیست. به طور مثال تعدادی از نگارگران همچنان آدم ها را با همان سبك و سیاق گذشته و البته مربوط به آن دوران نقاشی می كنند. حتی اگر موضوع كارشان بروز شود. قالب كهنه جوابگوی موضوع جدید نیست و قالبی جدید را طلب می كند.
● آخرین سوال اینكه چرا دوسالانه های نگارگری یا نقاشی ما این چنین آشفته برگزار می شود؟
▪ متاسفانه وقتی مدیرعوض می شود همه چیز تغییر می كند. این بی ثباتی هیچ امكانی را در اختیار متخصصین قرار نمی دهد كه بتواند سلامت كاری را پیش برد. اگر قرار است این بی ینال دوسال یكبار برقرار شود اصرار بر اینكه در موقع خود و درستی انجام شود خیلی مهم است برای این كار احتیاج به برنامه ریزی با شكل گیری یك دبیرخانه دایمی است تا اتفاقات این چنینی برای این بی ینال ها نیفتد. مشكل دیگر این است كه گفت و گوی رودررو خیلی كم داریم.
گاه جلساتی گذاشته می شود با زمان های محدود كه هیچ گاه به نتیجه نمی رسد، افراد تشنه هم برای رفع عطش می آیند ولی تشنگی شان با این برنامه ها برطرف نمی شود.این مسأله باعث می شود هنرمندی كه می خواهد با اسلوب و نگاه به هنر قدیمی یا هنر سنتی كار كند درونمایه آنرا گرفته و به دستاوردهای جدید و معاصر نیز توجه می كند. اینكه بخواهیم با یك قلم موی نازك ساعت ها وقت صرف كنیم برای كشیدن یك گل یا بوته، از نظر من كمی وقتش گذشته است.

گفتگو با محمدرضا فیروزه ای پیرامون هنر نگارگری

منبع : روزنامه ابرار