نردبان را بگیرید می خواهد بالا برود

● نظری بر مجموعه شعر «نردبان اندر بیابان» اثر ضیاء موحد
بعضی ها او را شاعری درگیر فلسفه و منطق می دانند. زیرا او استاد این رشته های آکادمیک است و برخی ها او را شاعری شکست خورده می دانند چون به موقع نتوانسته شعر خود را در میان هم نسلانش جا بیندازد و شعر خود را مطرح کند. اما چیزی که می توان با مطالعه مجموعه شعر آخرش به آن پی برد، این است که واقعاً شاعر است.
ضیاء موحد را می گویم که نام تازه ترین دفتر شعر او «نردبان اندر بیابان» است که در زمستان سال گذشته- سال ۸۵- توسط انتشارات نیلوفر روانه بازار کتاب شد. دفتری که پیش از هرچیز نشانگر جوهر شاعری در ضیاء موحد است که کمتر او به خاطر توجه به شعرش مطرح بوده است. «نردبان اندر بیابان» مجموعه شعری است که در آن با تنوع تجربیات موحد در شعر مواجهیم. موحد در این دفتر شعرش خواسته بیشتر به اصالت شعر و جوهره آن در وجودش توجه کند و به گمانم توانسته در این راستا موفق باشد. برای آنکه بتوانم برایتان از چگونگی جدیدترین کتاب ضیاء موحد بگویم در ادامه نظری بر او خواهم داشت.
● نیش طنز
یکی از مهمترین چارچوب های شعر مدرن، طنز است. از آنجا که اندیشه های انسان امروز رو به پیچیدگی می رود و مفاهیم آنها سخت و دشوار است، طنز موجب می شود که این مفاهیم با لطافت و نرمی به مخاطب ارائه شود. موحد با وقوف بر این مهم، از طنز در شعرهایش برای پرداخت مناسب فکرهایی که گاه به سبب فلسفی بودنشان خشک و پیچیده هستند، استفاده می کند. اما نوع طنز در شعرهای موحد با برداشتی که از طنز وجود دارد، کمی متفاوت است. این تفاوت در آن است که موحد طنز را در درون ماهیت اندیشه می برد و در واقع او اندیشه ای منسجم را در درون خود به طنز می گیرد.
بدین صورت که او طنز را به طور برجسته برای به وجود آوردن خنده به کار نمی گیرد. بلکه او اندیشه ای را که در ذات خود دارای طنز است و به نوعی می توان گفت مسخره است اما وجود دارد و وجودش آزارنده است در اثر مطرح می کند و طنز را بدین گونه در اثر خود ایجاد می کند. طنزی که شاید در برخورد نخست خواننده با اثر به چشم نیاید اما با دقت در عمق اندیشه شعر می توان به آن رسید.
برای مثال می توان به شعر صفر یا سیزده در صفحه ۱۷ کتاب اشاره کرد. در این شعر ما با دو مقوله شهر و ده- شهریان و ساکنان ده- روبه رو هستیم. به رسمیت نشناختن ده از سوی شهریان و لشگرکشی شان به ده برای فتح آن از مفاهیمی است که در این شعر به کار رفته اند و وقتی به ذات اندیشه روایت این شعر دقت می کنیم، طنز ملموسی را در درون آن شاهد هستیم. طنزی که بیش از آنکه ما را به واکنشی از نوع خنده وادارد، ما را به سوی تامل و تفکر سوق می دهد.
● شعر را در تصویر بیاب
در «نردبان اندر بیابان» شاعر در دریافت ظرافت و لطافت شاعرانه تصاویر ذهنی و عینی پیرامونش بسیار کوشا و موفق بوده است. در واقع می توان گفت که یکی از ویژگی های بارز شعرهای موحد در این دفتر وجه تصویری بودن شعرها است. او برای پرداخت اندیشه و احساس شاعرانه اش از ایجاد تصاویر در شعر سود می برد.
این تصاویر که از ضمیر موحد به بیرون در شعر تراوش می کنند، به شکلی گره خورده با طبیعت هستند. از همان نام کتاب «نردبان اندر بیابان» در روی جلد هم می توان به این مشخصه پی برد. برخی از تصاویر در جهت به عینیت رساندن احساسات و تفکرات طبیعی شاعر حرکت می کنند. مثل بافتن زنجیر سبز از سوی جیرجیرک ها به طور متمادی در صبح و شب.
برخی دیگر از تصویرها برای نشان دادن ذهنیت موحد از نمای شهری و فضایی که در آن نفس می کشد، پرداخت شده اند و گروه دیگر تصاویر، تصویرهایی هستند که به طور معمول در ذهن هر شاعری وجود دارند و آن تصاویر ذهنی- شخصی است که دربرگیرنده محصول تجربیات شاعر از تمام مسائل زندگی اش است.
خواننده این مجموعه شعر غالباً در تمام شعرها با یکی از سه نوع تصویری که اشاره شد سروکار دارد؛ تصاویری که بیش از هر چیز ضیاء موحد سعی داشته آنها را به شاعرانه ترین نحوی ارائه دهد. گاه در این هدف موفق و گاه به طور نسبی ناموفق بوده است. اما آنچه که مهم است اینکه این مجموعه شعر «نردبان اندر بیابان» از ضیاء موحد - شاعر فلسفه دان- شاید موفق ترین دفتر شعر او در کارنامه شاعرانگی اش باشد و بدون تردید خواندن آن برای مخاطبان جدی شعر امروز خالی از ثمر نیست.

علیرضا فراهانی

منبع : روزنامه شرق