خانواده وتبار امام صادق (علیه السلام)

● سلسه نسب امام صادق (علیه اسلام)
خاندان وتباراهل بیت (علیهم السلام) واجداد گذشته خاندان رسالت وامامت ازنسل ابراهیم پیامبر(علیه السلام) و نواده اسماعیل ذبیح ودرسلسله مراتب صلبی به عبدالمطلب می رسد.
عبدالمطلب دوازده پسر داشت که کوچکترین آنها عبدالله است وحضرت محمد (صلی الله علیه وآله) رسول گرامی اسلام تنها فرزند اوست که هرگز دیده به دیدار پدر نگشود ودردوران جنینی پدر را ازدست داد . فرزند دیگر او ابوطالب است که حضرت علی (علیه السلام) فرزند او ست وبدین سان حضرت محمد (صلی الله علیه وآله) و حضرت علی(علیه السلام) پسرعموی یکدیگرند وحضرت علی (علیه السلام) بیش از ۳۰سال ازاو کوچکتر است.
بعدها حضرت علی (علیه السلام) درعصرحکومت پیامبر(صلی الله علیه وآله) درمدینه، باکوچکترین دختراو، فاطمه معصومه(سلام الله علیها) ازدواج کرد ونسل پیامبر(صلی الله علیه وآله) وحضرت علی (علیه السلام) از طریق این ازدواج تداوم یافت . ازنسل حضرت علی (علیه السلام) وحضرت فاطمه(سلام الله علیها)یازده گوهر درخشان ومِهرهای ولایت درخشیدند که امام صادق(علیه السلام) نسل چهارم این زوجین شریف است وششمین امام شیعه ، یاخلیفه راستین پبامبر(صلی الله علیه وآله)است.
▪ جد ّوجدّه:
وبدین سان پس ازرسول خدا(صلی الله علیه وآله) وخدیجه کبری که جدّوجدّه اصلی امام بحساب می آیند ، باید به سراغ امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) که جّد وجدّه وپدر همه امامان نخستین جانشین رسول خدا(صلی الله علیه وآله) وسید الاوصیاء است.
جدّ دیگر امام حسین (علیه السلام) سیّد الشهداء وپس ازاو امام سجاد (علیه السلام)است که امام حسین(علیه السلام) مهتر شهیدان وامام سجاد(علیه السلام) زین العابدین ومایه فخر عابدان است.
جدّه اصلی اوحضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) بانوی نمونه اسلام، دخت پیامبر(صلی الله علیه وآله) و همسرحضرت علی (علیه السلام) است وپس از او بایدازهمسرامام حسین (علیه السلام) حضرت شهربانو نام برد وهم ازکیهان بانو که خواهرشهربانو است.
امام علی (علیه السلام) کیهان بانو رابه عقد محمد بن ابی بکر درآورد وازاوپسری به نام قاسم به دنیا آمد که دختر او امّ فروه مادر امام صادق(علیه السلام) است پس کیهان بانو جدّه مادری امام صادق(علیه السلام) است و بنابراین جده پدری ومادری امام صادق(علیه السلام) دوخواهر ایرانی وازنسل یزدگرد پادشاه ساسانی می باشند./به نقل از کتاب احیاگر تشیع
▪ نسب مادر امام
حضرت علی بن ابیطالب(علیه السلام) که درمدینه حامی اسیران خانواده سلطنتی ایران بود ، شهربانو رابه عقد ازدواج پسرش حضرت امام حسین (علیه السلام) درآورد وکیهان بانو را بامحمد بن ابی بکر، پسرخلیفه اول که اورامثل پسرخود دوست می داشت ، تزویج نمود وبعد ازاین که حضرت علی (علیه السلام) خلیفه شد مرتبه محمد بن ابی بکر رابقدری بالابرد که اوراوالی مصرکرد ودرآن کشور باتمهید معاویه به قتل رسید.
ازصلب محمد بن ابوبکر وبطن کیهان بانو پسری متولد شد بنام قاسم وازقاسم دختری متولد گردید به اسم امّ فروه واین دختر باامام محمد باقر(علیه السلام) ازدواج نمود وحضرت جعفرصادق(علیه السلام)ازبطن ام فروه می باشد ولذا حضرت جعفرصادق(علیه السلام)ازطرف مادرهم به یک شاهزاده خانم ایرانی که بروایتی چشم های آبی رنگ داشته می پیوندد. (به نقل از کتاب مغز متفکر جهان شیعه)
پدر امام صادق(علیه السلام) پدرامام صادق (علیه السلام) حضرت امام محمد باقر(علیه السلام) فرزندحضرت علی بن الحسین زین العابدین امام چهارم(علیه السلام) می باشد.
باقرالعلوم(علیه السلام) درروزاول ماه رجب یاسوم ماه صفرسال ۵۷ ه.ق درمدینه متولد ودرسال ۱۱۴ه.ق درسن ۵۷ سالگی به دستورهشام بن عبدالملک مروان دهمین خلیفه اموی درمدینه مسموم وبه شهادت رسیدند، مرقدشریفشان درقبرستان بقیع است .
ایشان نوزده سال وده ماه ودوازده روز(ازسال ۹۵تا۱۱۴ه.ق) ردای امامت رابردوش داشتند.
آن حضرت درجریان واقعه کربلا حضورداشتند، درحالیکه بیش ازسه سال وشش ماه وده روزازعمرشریفشان نگذشته بود؛ تمام مصائب کربلا واسارت راازنزدیک دیده وخودنیزجزء مصیبت زدگان بودند.
پیشوای پنجم ، نمونه فضل وکمال ،علم ودانش وتجلی علمی الهی بودندوحرکتی که درجهت آشکار ساختن وروشن نمودن ارزشهای اسلامی درکلیه ابعادداشتندحرکتی بس عمیق بودکه ازطول قرنها ازفرهنگ ناب وزلال الهی دربرابرتجاوز بیگانه حراست وحفاظت نمودبه همین جهت است که آن حضرت به باقرالعلوم (علیه السلام) یعنی شکافنده علمها معروف شدند.
▪ نسب امام صادق (علیه السلام)
مادرآن حضرت «امّ فروه» دختر قاسم بن محمد بن ابی بکراست.به این جهت ازطرف مادر نسبت آن بزرگوار به ابوبکر می رسد وچون قاسم بن محمد بن ابی بکر بادختر عموی خود «اسماء» دخترعبدالرحمن بن ابی بکر ازدواج کرده بود ، مادر آن حضرت ، هم ازطرف پدر نواده ابوبکر است وهم از طرف مادر، به این مناسبت ▪ امام صادق(علیه السلام) فرمود:
ابوبکر دوبار مرابه دنیا آورد .یعنی ازدوراه نسبت من به او می رسد.
امام صادق(علیه السلام) درباره مادرخود فرمود: مادر من از کسانی است که ایمان آورد وتقوای الهی پیشه ساخت وکار نیک انجام داد، وخدا نیکوکاران رادوست می دارد
امام ششم (علیه السلام) بااین جمله کوتاه ولی پرمغز و بامحتوا که ازقرآن (سوره نحل ،آیه ۱۲۸)الهام گرفته است. تمام اوصاف نیکو وپسندیده رابرای مادر خویش بیان فرمود:همان اوصافی که امیرمؤمنان (علیه السلام) برای متقین درجواب سؤال همام بیان فرمود: «ای همام،ازخدا بترس ونیکی کن،زیرا خداوند باکسانی است که تقوا پیشه کنند وکارنیک انجام دهند.
به هرحال تقواوپاکدامنی ام فروه تاحدی بود که مسعودی می نویسد:«امّ فروه ازتمامی زنان زمان خود باتقواتربود.
▪ مادردانشمند
امّ فروه ازامام باقر(علیه السلام)احادیث زیادی نقل کرده است. ازامام سجاد (علیه السلام) نیز روایاتی نقل نموده که یک مورد آن ازنظرتان می گذرد:«حضرت علی بن الحسین (علیه السلام) به اوفرمود: ای امّ فروه ، من برای گناهکاران از شیعیان خود درهرروز وشب صد باردعا می کنم و ازخدا برای آنان طلب آمرزش می نمایم، زیرا ما برچیزی که می دانیم صبر می کنیم وآنهابرچیزی که نمی دانند صبر می کنند ».
خلاصه مادربزرگوارحضرت امام صادق(علیه السلام)ازموقعیت علمی والایی که ازخاندان وحی ورسالت فراگرفته بود، برخوردارگشت که برای پی بردن به مقام دانش اوبه نقل یک مورد بسنده می شود:
شخصی به نام«عبدالاعلی » می گوید:«ام فروه رادیدم که دراطراف خانه کعبه طواف می کرد ولباسی پوشیده بود که کسی اورانشناسد.
هنگامی که خواست دست خود را روی حجرالاسود بگذارد، دست چپ را روی سنگ گذاشت، مردی (که به نظر می رسد ازعامه بوده) به او گفت: دست چپ را روی سنگ گذاشتن برخلاف سنت است و تواشتباه کردی. ام فروه گفت:لازم نیست تو چیزی به ما بیاموزی ، چراکه ماازدانش شمابی نیاز هستیم »
درهرحال امام صادق(علیه السلام) دردامن رسالت ومرکز وحی تولد یافت ورشد کرد وبخشی از دوران زندگی خودرا تحت توجهات وعنایات جد خود حضرت زین العابدین (علیه السلام) وپدر بزرگوارخویش امام باقر(سلام الله علیه) سپری کرد. (به نقل از کتاب پرتوئی از زندگانی امام صادق(ع))
● شخصیت امام صادق (علیه السلام)
مادراو زنی فاضله ودخترقاسم بن محمد بن ابی ابکر است . قاسم بن محمدخودازثقات ومعتمدان امام علی بن الحسین (علیهماالسلام) وازفقهای شیعه مذهب مدینه بود. او دختری فهمیده ودانا داشت که اورا فاطمه نامیده و گاهی قریبه می خواندند وکنیه اوام فروه بود.
تاریخ اورا زنی فاضله ، مؤمنه ، عفیفه وباعصمت وشرافت معرفی می کند. و امام صادق(علیه السلام) خود درشأن مادرش فرموده بود : مادرم ازکسانی بود که بواقع مؤمنه ودرطریق تقوا بود. زنی بود نیکوکار وخدا نیکوکاران رادوست می دارد:
کانَت اُمِّی مِمَّن آمَنَت وَاتَقَّت ، وَاحسَنَت ،وَاللهُ یُحِبُّ المُحسِنین
امام باقر(علیه السلام) باتعبیرات زیبائی ازاویاد می کرد وهم امام صادق(علیه السلام) برای او حرمت فوق العاده ای قائل بود.او دربین زنان مدینه حرمت اجتماعی بالائی داشت وبه آموزش وهدایت زنان وحل ورفع مشکلات دینی آنها می پرداخت.(به نقل از کتاب احیاگر تشیع)
● داستانی از مادر امام
درسال ۹۰هجری مرض مسری وخطرناک آبله درمدینه بروز کرد وعده ای ازکودکان مبتلا شدند. بااین که حضرت امام جعفرصادق(علیه السلام) درآن موقع هفت ساله بود (بسته باین که تاریخ تولداو را۸۰یا۸۳هجری بدانیم) وکودکان درسن هفت یاده سالگی کمترازخردسالان مبتلا به آبله می شوند ام فروه بافرزندان خودازجمله حضرت جعفرصادق(علیه السلام)ازمدینه رفت تا این که بیماری آبله فرزندان وی رابیمار ننماید . درگذشته برای مبتلا نشدن به آن بیماری چاره ای غیرازاین نبود که ازشهرآلوده به مرض بگریزند وبه جائی بروند که درآن آبله نباشد.
امّ فروه بافرزندانش به (طنفسه) که ازنقاط ییلاقی مدینه بود رفت و بعد از اینکه درطنفسه سکونت کرد اطمینان حاصل نمود که فرزندانش مبتلا به آبله نمی شوند ، غافل ازاینکه مرض خطرناک برخودِ وی مستولی خواهد گردید. وقتی ام فروه بیمار گردید ، مثل تمام بیماران آبله نمی دانست که مبتلا به آن بیماری خطرناک گردیده تااین که اولین تاول آبله دربدن او نمایان شد وچون زنی باسواد بود دانست که مبتلا به آبله گردیده وبجای این که درفکر خودباشد، به فکر فرزندانش افتاد وگفت که فوری آنها راازطنفسه دورکنند وبجائی ببرند که درآنجا آبله نباشد وحضرت جعفرصادق(علیه السلام) وسایرفرزندان ام فروه را ازآنجا دورکردند وبه روستای دیگربردند.
درمدینه به حضرت محمد باقر(علیه السلام)اطلاع دادند که همسرش درطنفسه مبتلا به بیماری آبله شده است وچون آن بیماری یک مرض خطرناک بود،امام محمدباقر(علیه السلام) که برای رفتن به طنفسه مجبور شد درس را تعطیل نماید قبل از عزیمت به آن روستا برمزار پیغمبراسلام(صلی الله علیه وآله) که درهمان مسجد یعنی محضرتدریس بود رفت و ازروح پیغمبرخواست که همسرش راشفا بدهد.
وقتی ام فروه شوهر رادید گفت چرا باین جا آمدی، مگر بتو نگفته بودند که من مبتلا به آبله شده ام،مگر نمی دانی که نباید به عیادت بیماری آبله گرفته رفت زیرا عیادت کننده ممکن است بیمارشود.
حضرت امام محمد باقر(علیه السلام) جواب داد من ازروح پیغمبردرخواست کرده ام که توراشفا بدهد ومی دانم که توشفا خواهی یافت ومن هم مبتلا به بیماری نخواهم شد.
امّ فروه همان طور که حضرت محمد باقر(علیه السلام) فرمود ازبیماری رهائی یافت ونقصی هم دراوبوجود نیامد وشفای آن زن، ازنوادرمی باشد برای اینکه بیماری آبله بندرت به بزرگسالان سرایت می نماید واگرسرایت کند بعید است که بیمار، بهبودی حاصل نماید.
شیعیان عقیده دارند که چون حضرت محمد باقر(علیه السلام)امام بود وهر امام دارای علم وقدرت نامحدود است وخود اوبربالین امّ فروه حضور بهم رسانید ، باعلم وقدرت امامت خود، او راشفا بخشید.
امایک مورخ بی طرف نمی تواند این نظریه رابپذیرد ودرآن موقع پزشکان نمی توانستند بیماری آبله رادرمان کنند ومداوا شدن ام فروه یک واقعه استثنائی بشمارمی آید.
ام فروه بعد از مداوا به مدینه مراجعت کرد ولی چون هنوز بیماری آبله درمدینه بود فرزندانش رابه شهر نیاورد.(به نقل از کتاب مغز متفکر جهان شیعه)
● ولادت امام صادق (علیه السلام)
▪ ولادت
دوران حمل بسر آمد وسرانجام اودرربع آخر قرن اول هجری ، دربیت امامت و ولایت بدنیا آمد . درمورد تاریخ ونیز ولادت او اختلاف است . تاریخهای مختلف راجع به روز ولادت چنین ذکر کرده اند که او :
- روزجمعه بهنگام طلوع فجر بدنیا آمد.
- روز دوشنبه بهنگام طلوع فجر بدنیا آمد.
درمورد ماه ولادت نوشته اند که او:
- در۱۷ربیع الاول بدنیا آمد .
- اول ماه رجب بدنیا آمد.
- سیزده هم ربیع الاول بدنیا آمد.
درمورد سال ولادت اونوشته اند که او:
- درسال ۸۳هجری بدنیا آمد.
- درسال ۸۰ هجری بدنیا آمد.
برخی از مورخان حتی سال ۸۶راهم ذکر کرده اند ولی معروفترآن ، سال های ۸۳-۸۶است آنچه راکه نزد شیعیان وبزرگان تاریخ مشهور است ولادت درصبح روزجمعه ۱۷ربیع الاول سال ۸۳ هجری است ومرحوم شهید اول ، کفعمی وطبرسی ودیگران درکتب خود آن راذکر کرده اند.
بهنگامی که درولادت اواختلاف باشد درمورد سال امامت ، مدت امامت ، تاریخ وفات ومیزان عمراو نیزاختلاف خواهد بود. محل ولادت اوراشهر مدینه ذکر کرده اند.(به نقل از کتاب احیاگر تشیع)
▪ میلاد امام
مشهور میان مورخان ومحدثان آن است که امام صادق( علیه السلام) درهفده ربیع الاول سال ۸۰ ویا ۸۳ قمری چشم به جهان گشوده است . در موقعیتهائی امام دربرخی ازبرخوردهایش با منصور عباسی فرمود : من متجاوز ازهفتاد سال دارم . محمد بن ربیع مأمور جلب وبازداشت امام گفته است : او پیرمردی بود که بیش از هفتاد سال داشت . « مجلسی » در« بحارالانوار» ازمحمد بن سعید روایت کرده که امام به هنگام وفات هفتاد ویک ساله بوده است .
ملاحظه می شود که این روایات باهیچکدام ازدواحتمال ۸۰ و۸۳ سازگار نیست . زیرا مورخان اتقاق نظر دارند که امام صادق( علیه السلام) درسنه ۱۴۸ قمری وفات یافته است . بنابراین تاریخ تولد آن حضرت سه سال ویا سه سال واندی پیش ازسنه ۸۰ باید باشد و بدین ترتیب روایات وارده درمیلاد امام را می توان به سه گروه تقسیم کرد که قول میانه همان ۸۰ سال است وشاید آن نزدیک به صحت باشد . (به نقل از کتاب صفحاتی از زندگانی امام)
▪ وضع امام صادق (علیه السلام) درحین ولادت
روز هفدهم ماه ربیع الاول سال ۸۲هجری قمری درخانه زین العابدین (علیه السلام) واقع درمدینه طفلی ازصلب امام محمد باقر(علیه السلام) قدم به دنیا گذاشت که بعد به اسم جعفرصادق(علیه السلام) معروف شد.
وقتی طفل متولد گردید زن قابله که برای کمک بزائوآمده بود ،مشاهده کرد که کودکی کوچک ولاغر است وفکر کرد که شاید نوزاد لاغراندام ،زنده نماندو بااین که ازلحاظ ادامه حیات آن طفل مردد بود دریافت مژدگانی رافراموش نکرد وبعد از این که نوزاد راکنار مادرش قرارداد ازاطاق خارج شد تااینکه نزد پدر طفل برود ومژدگانی دریافت نماید.
زن قابله درآن خانه پدر نوزاد راجستجو کرد ولی اورانیافت چون هنگام وضع حمل ،محمد باقر(علیه السلام) درخانه نبود تااینکه زن قابله ازوی مژدگانی دریافت کند وبه او گفتند که زین العابدین (علیه السلام) جد نوزاد درخانه است ومی تواند اوراببنید زن قابله بعدازکسب اجازه وارد برزین العابدین (علیه السلام) شد وگفت خداوند به شما یک نوه ذکور عطا کرده است.
امام زین العابدین(علیه السلام) گفت امیدوارم که قدمش مبارک باشد وبعد پرسیدآیااین مژده رابه پدرش دادی ؟
زن قابله گفت پدرش ، درخانه نیست وگرنه اول باو مژده می دادم.
زین العابدین(علیه السلام) گفت میل دارم نوه خود راببینم امانمی خواهم که اورا ازاطاق مادرش خارج کنی زیرا امروز هواقدری سرداست وبیم آن می رود که سرما بخورد .
آنگاه زین العابدین (علیه السلام) اززن قابله پرسیدآیا نوه من زیباهست؟
قابله جرئت نکردبگوید که نوزاد ضعیف ونحیف است وگفت چشم های آبی اش خیلی زیبا می باشد.
زین العابدین(علیه السلام) گفت ازاین قرار چشم های او،شبیه چشم های مادرم (رحمت الله علیه) می باشد.
چشم های شهربانو یزد گرد سوم ومادرزین العابدین(علیه السلام)آبی رنگ بود وجعفرصادق(علیه السلام) برطبق قانون مندل چشم های آبی رنگ راازجده بزرگ پدری خود به ارث برد.
روایتی وجوددارد مشعر براین که چشم های کیهان بانو خواهرشهربانو هم که جزو اسیران خانواده یزدگرد سوم ازمدائن به مدینه آورده شد، نیزآبی رنگ بود، واگر این روایت درست باشد حضرت جعفرصادق(علیه السلام) چشم های آبی رنگ رااز دوشاهزاده خانم ایرانی به میراث برده چون کیهان بانو دختر یزدگرد سوم نیز جده بزرگ امام جعفرصادق(علیه السلام) بود متنها جده مادری او..(به نقل از کتاب مغز متفکر جهان شیعه)
درآن روزگار نیزبمانند امروز ،وشاید ازجهاتی بیش از امروز، سعی براین بود ، کودکان راپس از ولادت دیدار کنند، وبا ملاحظه سرووضع ظاهر، سلامت وبیماری ، کمال یانقص ، زشتی یا زیبائیش راجع به وضع آینده اش اظهار نظر نمایند واین یک رسم قدیمی ومعمول درهمه جای جهان بود.بگفته ویل دورانت درمناطقی چون آتن ورم هیئتی ازپیران پس از درگذشت هفته ای ازولادت طفل رادیدار ودرباره اوداوری می کردند که آیا باید زنده بماند یانه ؟
و اگر طفل معلول یاناقص ویاضعیف بودبر سرتپّه ای یاکوهی نهاده می شد تاطعمه درندگان شود وپدران ومادران راحق اعتراض واظهار نظر نبود . واگر داوری هامثبت بود او رابه پدر ومادرش برمی گرداندند تابه اراده وتربیتش همت گمارند.
این مسأله بدان خاطر بود که به فرزندان بادید اقتصادی می نگریستند وفرزند معلول وناقص ازنظر آنها نه تنها فردی موّلد نبود ، بلکه مصرف کننده ای صرف وحتی مزاحم مولّدان بحساب می آمد وبدین جهت سعی درازبین بردن او داشتند .
چنین بینشی دراسلام محکوم شد ، ازآن بابت که فرزندان امانتی ازجانب خدا و دارای حقوق و طلب تایید شده ای ازسوی پروردگار است.والدین وجامعه ودولت موظف به پذیرش اوهستند چه زشت باشد وچه زیبا ،چه سالم وچه ناقص و...
امام درحین ولادت بسیار ضعیف ولاغر بود تاحدی که قابله رااین گمان نبود که اوزنده می ماند ، به همین جهت ازبردن طفل به حضور جد یاپدر امتناع داشت، غافل از آنکه اوپذیرفته خداو ولی اوست وچشم وچراغ خاندان پیامبری بحساب می آمد وپدر وجدش اوراباتمام وجود پذیرا بودند.(به نقل از کتاب احیاگر تشیع)
● نام و القاب امام صادق (علیه السلام)
▪ نام او
او را جعفر نامگذاری کرده اند و در این نامگذاری از سخن رسول خدا در بیش از هفتاد سال قبل از او الهام گرفته اند . از رسول خدا در مورد نام و لقب او سخنها و روایاتی است. از جمله این سخن است که فرمود:
خداوند از صلب امام باقر (علیه السلام) فرزندی پدید می آورد که کلمه حق و زبان صدق و راستین اسلام است و هم از وی نقل شده است که فرموده:
آنکس که دوست میدارد خدای را ملاقات کند در حالیکه کتاب عمل او در دست راست او باشد باید جعفربن محمد الصادق (علیه السلام) را دوست بدارد
برخی از اسناد ها گزینش نام او را به پیامبر (صلی الله علیه و‌ آله) نسبت میدهد و میگویند او بود که نام او را جعفر صادق علیه السلام گذارد.
▪ القاب او
در دنیای عرب رسم بود که صفت برجسته ای از فرد را مشخص کرده او را بدان صفت بخوانند و چنین صفت را لقب می گفتند. این اسم در بسیاری از جوامع گذشته و حال سابقه داشته و تقریباََ در بسیاری از نقاط جهان امروز نیز ساری و جاری است.
برای امام ششم ما القاب متعدد و متنوعی است که هر کدام بنحوی و نوعی صفت و حقیقتی را از او نشان می دهند.
معروفترین لقب او صادق است به معنی راستین و راستگو که ما در مورد علت این نامگذاری نظراتی را عرضه می داریم .
و از دیگر القاب او عبارتند از :
ـ فاضل (دارای فضیلت و برتری از جهات مختلف)
ـ قائم (به معنی ثابت و پایدار ، قیام کننده ،برپا و استوار)
ـ کامل ( و او کسی است که از عیبها منزه و دور و برکنار است )
ـ منجی ( نجات بخش و رستگار کننده ، عامل رستگاری و نجات )
ـ کلمه الحق ( سخن حق ، بدور از آلودگی ، منزه از خبائث ظاهر و باطن و ...)
ـ لسان الصدق ( زبان راست ، و راستگوی در سخن ، گویای راستی و ...)
ـ صابر (بردبار، متحمل ، مقاوم ، در برابر دشواریها ، استوار و پایدارو ...)
صادق که از آن بحث شده و ذیلا به شرحش می پردازیم.
▪ چرا صادق؟
چرا او را صادق نامیدند؟ مگر دیگر پیشوایان از این صفت دور و بر کنار بوده اند؟ چرا آنها را صادق ننامیده اند؟ در پاسخ آن باید گفت اولاََ اثبات صفتی در باره فردی مایه نفی آن از دیگران نیست . ثانیاََ در لابلای توجیهاتی که که برای ذکر این لقب جهت امان از سوی بزرگان مطرح شده است حقایقی دیگر از این نامگذاری بدست می آید:
پیامبر (صلی الله علیه و‌ آله) فرمود ه : بهنگامی که پسرم جعفر بن محمد بدنیا آمد او را صادق بخوانید بدان خاطر که در تداوم امامت ، فرزندی به دنیا می آید که به همین نام ( جعفر) موسوم می شود ، بدون حقی دعوی امامت میکند و او را جعفر کذاب مینامند و نمونه این سخن از حضرات معصومین اندک نیستند.
_ او را صادق نامیده اند بخاطر صدق مقالت او.
ـ او را صادق خوانده اند بخاطر صدق حدیث و سخنش
ـ دیگران چون سیوطی ، از پیشوایان و بزرگان اهل سنت نیز همین سخن را سروده اند.
ـ بعضی از بزرگان نوشته اند این لقب را بدان خاطر به او داده اند که همه پیش بینی ها و اضهار نظر های او راست در می آمد و هرچه میگفت درست بود . ویا گفته اند او را از این بابت صادق خوانده اند که جز حق نگفت و جز راست و درست به مردم ابلاغ نکرد .
لقب صادق را حتی دشمنانش نیز در باره او معمول میداشتند و این لقب چندان مشهور بود که هر کس آن را می شنید همان را بر زبان جاری می کرد ، حتی منصور عباسی دشمن کینه توز و سر سخت امام (علیه السلام) و سرانجام قاتل او .
▪ کنیه او
لقب و کنیه در رسوم عرب تقریباََ همان نقش را ایفا می کردند که نام خانوادگی در زبان فارسی ما و هم کنیه نشانه ای از احترام و در مواردی هم سببی برای تحقیر بود و انتخاب کنیه ها از سوی خانواده ، خود شخص و در مواردی هم مردم بود.
او را کنیه های متعددی بود که هر کدام را به مناسبتی در باره او بکار میبردند. معروفترین آنها عبارتند از : ابا عبد الله که در زبان روایات و احادیث منقول از سوی او بدان بسیار بر میخوریم.
از دیگر کنیه های او عبارتند از ابا اسماعیل ، ابا موسی ، و این کنیه به اعتبار فرزندان امام بود که این اسامی را دارا بودند.(به نقل از کتاب احیاگر تشیع)
● زندگی با جدّ وپدر ومادر
▪ درآغوش مادر
اودرخانواده عصمت وولایت ،درکنار جد و پدر و درآغوش مادر بزرگ شد و درآن ازاحترام وتکریم فوق العاده ای برخوردار بود. امرتغذیه وشیردهی اورامادرش شخصاً برعهده گرفت. بویژه که اودردوران کودکی بسیار ضعیف ولاغر بود.
اسناد تاریخی نشان می دهند که اودردوران کودکی ضعیف الجسم وضعیف البنیه بود.بیماریهای متعددی را متحمل شد وهرکدام رادرسایه عنایت ودعای اهل خانواده پشت سرگذارد. ازحدود پس از۲ سالگی وضع وحالی عادی یافت ونیازش به پرستاری ومراقبت ویژه کمتر شد.
مادرش درباره او وقت گذاری بسیاری داشت ،برای او اشعاری بهجت آفرین زمزمه می کرد که آن را خودسروده بود.
مفاهیم برخی ازاشعاراو این است :شما را مژده باد که قامت او بلند می شود وقد اورشد می کند وچهره اش چون ماه شب چهارده می درخشد .
اَبشِرُواحُبّاً حُبّاً قَدُّهُ طالَ وَنَما وَجهُهُ بَدُرُ السُّماءِ
مایه دلگرمی مادروموجب سروراهل خانه بود. هوشمندی وزیرکی او همه را به حیرت وامی داشت. حرکت وراه ورسم اونشان می داد درمسیرخیر وعزت است وآینده خوبی را برای جامعه اسلامی فراهم می بیند واین امر حتی دربازی های کودکانه مشهود بود.
● درعصر امام سجاد(علیه السلام)
گفتیم اوزمانی بدنیا آمد که جدّ گرانقدرش امام سجاد(علیه السلام) زنده بود پس او درعصر امامت امام سجاد(علیه السلام)بدنیاآمد والبته درعصر خفقان ودرتنگنای سیاسی آن عصر. اوسه سال داشت که عبدالملک ازدنیا رفت و ولید بجای اونشست .والبته ولید کوشید هشام راازولایت مدینه برکنار کند وعمربن العزیز راکه درآن هنگام ۲۴ سال داشت والی مدینه نماید.
امر سرپرستی او را امام سجاد(علیه السلام) برعهده داشت واو نوعی انس وصفای مخصوص با جد گرامی خودداشت. زمزمه ها ودعاها واذکار امام سجاد(علیه السلام)درروح او نقش می بست واورابیش ازپیش شیفته راه ورسم خدائی می کرد.
صفای تربیت امام سجاد(علیه السلام) در روح جان اواثر کرد و ماآثار آن رادر زندگی بعدی امام درعبارات و درحالات ونماز او،زمزمه وشب زنده داریهای او می بینیم که البته این امر درسایه عنایت پدر ومعاشرت بااوکاملتر شد.
● درعصر پدر
وارد دنیای نوجوانی شد. حدود ۱۲سالش بود که امام سجاد(علیه السلام) ازدنیا رفت وگرد غم وتأثر برچهر ه اونشست. اودرطول مدت زندگی باجدش شاهد حزنها، اظهار تأثرها وگریه ها وسرشک ریزی امام بود ومسأله شهادت امام حسین(علیه السلام) ازمسائلی بود که خاطره آن هرگز ازیاد اهل بیت زدوده نمی شد. واین ماتم جدید برای امام دردی تازه بود.
پس از وفات امام سجاد(علیه السلام)یکسره متوجه پدر بود و درمحضر او و درخدمتش به فعالیش وتلاش می پرداخت. دردوران کودکی به علت حافظه سرشاری که داشت ازآموزش های جدّ و پدر استفاده می برد.
وضع اقتصادی خانواده اش بد نبود ولی فراموش نکنیم که امام باقر(علیه السلام) رادو گونه دشواری ومشکل اقتصادی بود: یکی اداره عائله سنگین توسط او و دیگری رسیدگی به وضع محرومان وگرفتارانی که بعلت اعتقاد شیعی بی خانمان شده واززندگی محروم بودند. درنتیجه زندگی آنهادرسطحی متوسط وبمانند عامه بود.(به نقل از کتاب احیاگر تشیع)
● آموزگاران امام
حضرت جعفرصادق(علیه السلام) درخانواده ای متوسط چشم به دنیا گشود وپدروجدش ازمردان بابضاعت مدینه به شما رمی آمدند. مادرش ام فروه مثل اکثر زنهای دودمان ابوبکر خلیفه اول زنی باسواد بودوپدرش حضرت محمد باقر(علیه السلام)مردی دانشمند. مادر وآنگاه پدر،ازسن دوسالگی امام جعفر صادق (علیه السلام) راتحت آموزش قراردادند.
حضرت امام جعفرصادق(علیه السلام) فرزند منحصربفرد امام محمد باقر(علیه السلام) نبود وچند برادر داشت، درصورتیکه امام محمد باقر(علیه السلام) وپدرش حضرت زین العابدین (علیه السلام) ازسن دوسالگی اوراازلحاظ تدریس موردتوجه قرار دادند وگاهی مادرش(ام فروه) به او درس می داد وزمانی پدرش وگاهی نیزجدش حضرت زین العابدین(علیه السلام). این توجه استثنائی مادروپدر وجد،ناشی از این بود که امام صادق(علیه السلام) هوش و حافظه ای خارق العاده داشت. هوش وحافظه فوق العاده حضرت امام جعفرصادق(علیه السلام) راازصفات امامت او میدانند. (به نقل از کتاب مغز متفکر جهان شیعه)
● درمحضر درس پدر
▪ درجلسات درس پدر
تاریخ نشان می دهد که او حدود ده سال عمرداشت که درجلسات بحث جدّ وبعدها جلسات درس پدر شرکت می کرد، درحالیکه افراد شرکت کننده درآن جلسات همه ازافراد مسن ّ، جوان، ویابزرگسال بودند.
روزی ولید بن عبدالملک برامام وارد شد درحالیکه اوسرگرم تدریس وامام صادق(علیه السلام) نیزکه در سنین کودکی یاآغاز نوجوانی بود درآنجا حضور داشت.
ولید ازدیدن اومتعجب شد وپرسید اوبااین سن دراینجا چه می کند؟ پاسخ شنید که دانشجوی این کلاس درس است.سؤالاتی ازامام صادق(علیه السلام) کرد وپاسخهائی مناسب شنید وسرانجام چنین داوری کردکه او در آینده ازدانشمندان خواهد شد.
اسنادی نشان می دهند که او درنوجوانی درمحضر علمی پدر شرکت می کرد وازدروس هیئت وجغرافیابهره می گرفت وعظمت فکری خودرامتجلی می ساخت.
بااینکه فردی کم سن وسال بود، در بین دیگر دانشجویان درخششی فوق العاده داشت وهمواره اورا فردی با ذخائر علمی وفکری بسیار می شناختند. (به نقل از کتاب احیاگر تشیع)
▪ سن امام در محضر درس پدر
درخصوص تاریخ ورود اوبه مدرسه پدرش امام محمدباقر (علیه السلام) چند روایت وجود دارد.
بعضی میگویند که درسن سه سالگی وارد مدرسه پدرش شد، بعضی گفته اند که درسن پنج سالگی واردمدرسه پدرش گردید.
یکی ازمورخین باسم ابن ابی زِندَقه درکتاب خودباسم اختصار می گوید که حضرت جعفرصادق (علیه السلام) درسن ده سالگی درمحضر درس پدرش محمد باقر (علیه السلام) حضور بهم می رسانید.
قبل از آن تاریخ ،حضرت محمدباقر (علیه السلام) پسرش رادرس می داد اماوی درمحضر درس پدرش که معدودی ازطلاب درآن جمع می شدند حضور بهم نمی رسانید.
تمام مورخین متفق القول هستند که حضرت صادق(علیه السلام) درده سالگی درمحضر درس پدرش حاضر شد. محضر درس حضرت امام باقر(علیه السلام) یک مدرسه عالی بود وآنهائی که درمدرسه درس می خواندند، علوم عالی آن زمان رافرامی گرفتند .
لذا تحصیلات عالی حضرت صادق(علیه السلام) ازده سالگی آغاز گردیده است واین برای یک پسر باهوش که دارای حافظه قوی باشد،غیرعادی نیست.

منبع : به سوی نور