پله‌پله تا سقوط در قعر اعتیاد

هیچ انسانی از هنگام تولد معتاد نیست و هیچ فردی تمایل به معتاد شدن ندارد. همه افراد در خطر ابتلای به اعتیاد قرار دارند اما سازوكارهایی می‌توانند افراد را مستعد ابتلا كنند و بعضی ویژگی‌ها نیز محافظت‌كننده به شمار می‌روند. این عوامل مستعد‌ساز در حضور عوامل دیگری كه آنها را عوامل شروع كننده می‌نامیم، ممكن است به نخستین نوبت مصرف منجر شود و در ادامه به علت تاثیر مواد و عوامل دیگر، این رفتار نامناسب تكرار می‌شود.
اطمینان به اراده فردی برای جلوگیری از اعتیاد، نقش مهمی در این مسیر دارد اما در مقابل فردی كه وابسته می‌شود، با تاثیر عوامل دیگری، بیشتر در این وضعیت باقی می‌ماند و تلاش‌های وی برای رهایی از این وضعیت ناكام می‌ماند. این عوامل در چهار بخش عوامل زمینه‌ساز، عوامل موثر در شروع، عوامل موثر در ادامه و عوامل موثر در باقی ماندن تقسیم‌بندی می‌شود. چنانچه شما دارای شرایط و عوامل زمینه‌ساز و شروع كننده باشید ولی از عواقب آن آگاهی داشته باشید، روش‌های مقابله با مشكلات و استرس را یاد گرفته و شخصیت تكامل یافته و قوی داشته باشید، می‌توانید خود و دیگران را از گرفتار شدن دور نگه دارید.
● عوامل زمینه‌ساز
وجود این عوامل، فرد را مستعد روی آوردن به مصرف مواد می‌كند اما این عوامل نمی‌توانند به طور كامل پیش‌بینی كننده اعتیاد باشند و عوامل محافظتی شامل شخصیت، آگاهی و توانایی حل مشكل می‌توانند كاملا آنها را خنثی كنند.
● سن بلوغ
نوجوانان در سن بلوغ دچار تغییراتی می‌شوند. همگام با تغییرات بدنی، خصوصیات روانی آنان نیز تغییر می‌كند. در این زمان بدن نوجوان رشد ناگهانی دارد و قدرت عضلانی وی افزایش می‌یابد و از نظر روانی تمایلات جدیدی پیدا می‌كند. تمایل به آزادی، گرایش به ارتباط با دیگر نوجوانان و آمادگی برای قبول مسوولیت، بخشی از این رفتارها است. این ویژگی‌ها و تغییرات، فرد نوجوان را در مخاطراتی قرار می‌دهد كه در صورت برخورد نامناسب با مشكلات می‌تواند زمینه‌ساز مصرف مواد شود.
● بیماری‌های روان‌پزشكی
درصد بالایی از معتادان به بیماری‌های روانی دچارند. این به دو علت است: نخست آن‌كه اعتیاد باعث ایجاد این بیماری‌ها می‌شود و دوم این‌كه افراد افسرده و دارای بیماری‌های روانی ممكن است به سمت مصرف مواد كشیده شوند.
اگر یكی از دوستان شما به كج خلقی، افسردگی یا یكی از بیماری‌های روانی دچار است، راه صحیح برای مقابله با آن، مراجعه به پزشك و درمان صحیح است.
● ناتوانی در برقراری ارتباط با دیگران
یكی از نیازهای نوجوانان و جوانان، ارتباط با دیگران است. به این ترتیب، آنان با ایجاد روابط مناسب با دیگران، احساس تعلق به جمع می‌كنند. چنانچه یكی از دوستان شما فاقد مهارت‌های لازم برای ارتباط با دیگران باشد، ممكن است برای پاسخ به این نیاز خود و خارج شدن از تنهایی به طرف مواد كشیده شود تا در گروه‌های مصرف كننده این مواد پذیرفته شود. شما می‌توانید با راهنمایی وی و آموختن مهارت‌های ارتباط برقرار كردن با دیگران، به او كمك كنید.
● خانواده بحرانی
وجود مشكلات خانوادگی، درگیری‌ها و بی‌نظمی‌ در خانواده برای همه افراد ناراحت كننده و استرس‌زا است. این شرایط ممكن است زمینه را برای مصرف مواد ایجاد كند. توانایی در حل مشكلات و تصمیم‌گیری‌ درست، راه مقابله با این وضع است.
● شكست اجتماعی
مشكلات و شكست برای همه ما پیش می‌آید. گاهی اوقات این ناكامی‌ها به صورت پی در پی بوده و با ناكامی‌های شدید همراه است. برای حل این مشكلات، تلاش بیشتر و اراده محكم لازم است. بعضی افراد به سبب ضعف شخصیتی و اراده ضعیف، سعی در فرار از حقایق دارند و به همین علت مستعد مصرف مواد می‌شوند.
● مصرف سیگار
اغلب افرادی كه در دام اعتیاد گرفتار شده‌اند، ابتدا با مصرف سیگار شروع كرده‌اند. مصرف سیگار یا دیگر مواد، راهی به سوی اعتیاد دایمی است.
● عوامل موثر در شروع مصرف مواد
به همراه شرایط زمینه ساز، عواملی وجود دارند كه در شروع مصرف مواد تاثیر دارند و لازم است شما آمادگی لازم برای مقابله با چنین شرایطی را داشته باشید. این آمادگی‌ها شامل توانایی در نه گفتن، مهارت مقابله با استرس، اطلاع از عوارض مصرف مواد و شركت در فعالیت‌های اجتماعی سالم است. اگر فردی چنین آمادگی‌هایی را نداشته باشد، ممكن است در برخورد با این عوامل با یك اقدام نسنجیده كه ناشی از ناپختگی اوست، دچار مشكلات بزرگی شود.
▪ فشار گروه هم سن و سال
یكی از مهم‌ترین عوامل در شروع مصرف مواد فشار دوستان است. افراد مصرف كننده برای این‌كه رفتار خود را تایید كنند، سعی می‌كنند دوستان خود را وادار به همراهی كنند. فرد برای این‌كه از جمع دوستان طرد نشود و نیاز تعلق به جمع خود را پاسخ دهد، نمی‌تواند در برابر اصرار دوستان مقاومت كند. شما باید برای رد چنین پیشنهادهایی همیشه آماده باشید.
▪ ارضای كنجكاوی
گروهی از افراد ممكن است درباره دانستن مطلبی راجع به مواد كنجكاو باشند و به همین علت در شروع مصرف مواد نقش داشته باشند. بهترین راه برای دانستن مطالب در خصوص این مواد،‌ مطالعه كتاب، پایگاه‌های اطلاع رسانی الكترونیك و مراجعه به سازمان‌های مرتبط است.
▪ ناآگاهی از خطرهای ناشی از مصرف
شما با خطرهای مصرف مواد آشنا شده‌اید. همان‌طور كه آگاهی دارید، عوارض متعدد و وخیمی و در بعضی از موارد، مرگ در پی مصرف مواد اتفاق می‌افتد. بعضی افراد آگاهی لازم را ندارند و درك آنها از احتمال خطرهای ناشی از مصرف كمتر از واقعیت است بنابراین امكان مبادرت به مصرف مواد در آنها افزایش می‌یابد.
▪ استرس
استرس، احساس بزرگ منشی، احساس تعلق و خطرپذیر بودن، از عواملی هستند كه به تنهایی یا در همبستگی با یكدیگر ممكن است فرد را در معرض خطر مصرف قرار دهند.
درنهایت، فردی كه برای فرار از مشكلات راه اشتباه را انتخاب می‌كند، تصور می‌كند با مصرف مواد فرد بزرگی می‌شود، از طرد شدن به وسیله گروه دوستان هراس دارد و نمی‌تواند عواقب چنین خطرهایی را برآورد كند و ممكن است به سمت مصرف مواد سوق داده شود.
● عوامل موثر در ادامه مصرف
اكنون زمانی است كه فردی، مصرف مواد را امتحان كرده و گاهی به طور نامنظم به مصرف مواد روی آورده است. او به اشتباه تصور می‌كند كه اراده وی مانع از اعتیاد وی می‌شود. او قبلا به علت رشد نامناسب عواطف و رشد نكردن شخصیت به این دام افتاده است. اكنون تكامل شخصیت وی بامصرف مواد بیشتر به عقب می‌افتد و درنتیجه به انكار و دروغ‌گویی می‌پردازد. بعضی افراد و عوامل محیطی كه فرد را احاطه كرده‌اند، ممكن است با عدم واكنش یا حتی همراهی با او باعث شوند كه رفتارهای مصرف مواد و اعتیاد وی بیشتر تقویت شود.
●عوامل موثر در باقی ماندن
فرد به تدریج به مصرف مواد وابسته می‌شود. عواطف، علایق، تجارب و نگرش‌های او به علت مصرف مواد تغییر می‌كند. در ارتباط خود با دیگران دچار مشكل می‌شود و نمی‌تواند علت این مشكلات و مشكلات دیگر ایجاد شده به علت مصرف مواد را ببیند. كماكان اعتیاد خود را انكار می‌كند و حتی به صورت هذیانی معتقد است كه توانایی كنترل مصرف خود را دارد.
به دنبال آن، دوستان خود را از دست می‌دهد و با خانواده‌اش دچار مشكلات زیادی می‌شود، در كار و تحصیل ناموفق است و احساس تنهایی و انزوا كرده و فشار عاطفی شدید را تحمل می‌كند.
در یك چرخه معیوب، بار دیگر برای حفظ دوستان جدید معتاد و فرار از مشكلات ایجاد شده، بیشتر در دام اعتیاد گرفتار شده و اصرار به باقی ماندن در این حالت دارد.

منبع : روزنامه سلامت