نفس نکش، می میری!

لیلی هشت ساله است؛ راه‌می‌رود، غذا می‌خورد، حرف می‌زند، بازی می‌كند و نفس می‌كشد. این آخری اما برای لیلی سخت‌ترین كار دنیاست.
لیلی نفس كه می‌كشد، انگار چیزی راه گلویش را می‌بندد. چیزی كه از اول تولد با اوست؛ از بیست و سوم آذر ماه ۱۳۷۷. هشت سال پیش، توی همین روز بود كه بچه‌مدرسه‌ای‌ها مدرسه نرفتند و بزرگ‌ترها هم سعی كردند كوچك‌ترها را كمتر به خیابان بیاورند تا هوای آلوده توی ریه‌هایشان ننشیند!
لیلی اما از این قضیه خبر نداشت كه این روز را برای به‌دنیا آمدن انتخاب كرده بود. مثل تمام بچه‌هایی كه در روزهای اوج آلودگی هوای این سال‌های تهران به دنیا آمده‌اند؛ روزهایی كه كم هم نبوده‌اند. چراكه طبق آمار رسمی که مدیرعامل شركت كنترل كیفیت هوای تهران اعلام کرده، در سال گذشته ۸۲روز آلودگی هوای تهران بالاتر از حد استاندارد بوده است؛ این یعنی تهرانی‌ها در سال گذشته از هر چهار روز یک روز را عملا نفس نکشیده‌اند! البته دیگر این‌روزها زندگی‌کردن در دود و دم، تجربه انحصاری پا‌یتخت‌نشین‌ها نیست. شهرهای بزرگ دیگر ایران هم کم‌کم به فهرست شهرهای آلوده جهان اضافه می‌شوند: مشهد، شیراز، تبریز و شاید اصفهان.
بانك جهانی، در جدیدترین گزارش خود از وضعیت هوا در تهران اعلام كرده که آخرین برآوردها نشان می‌دهد خسارت سالانه آلودگی هوا در ایران با ۶/۱درصد تولید ناخالص داخلی ایران برابر است. بر اساس برآوردهای بانك جهانی، در سال ۲۰۰۴ خسارات ناشی از آلودگی هوا در ایران هشت میلیارد دلار بوده كه این مبلغ، با اعتبار واردات بنزین برابر است. از سوی دیگر، خسارت‌های ناشی از ذرات معلق در ایران، ۸/۱ میلیارد دلار در سال برآورد شده که قبول کنید رقم کمی نیست!
مدیرعامل شركت كنترل كیفیت هوای تهران درباره افزایش تعداد خودرو می‌گوید: «در سال ۷۶ در تهران، حدود ۷۰۰ هزار خودرو تردد می‌كرد كه امروزه تعداد آن‌ها از سه میلیون و پانصدهزار دستگاه بیشتر شده است؛ این یعنی هردوسال یک‌بار، شمار خودروهای تهران دوبرابر شده است.» آقای مدیرعامل همچنین خبر می‌دهد که تنها ۲۰درصد از این همه خودروهای شهر تهران، از حداقل استانداردهای آلایندگی برخوردار هستند و این خودروها هم تنها بابت سه درصد از آلودگی هوای ناشی از ناوگان حمل‌ونقل مقصر هستند.
به گفته مدیرعامل شركت كنترل كیفیت هوای تهران، سهم وسایل‌نقلیه در آلودگی هوای تهران، از ۷۰درصد در سال ۷۶ به ۹۰درصد در حال حاضر افزایش پیدا کرده‌است. از این ۹۰درصد،۵۰ درصد آلودگی ناشی از خودروهای سبك، ۲۰ درصد از موتورسیكلت‌ها، ۲ درصد از ناوگان اتوبوس‌های شهری، و ۳۸درصد از بقیه اتوبوس‌ها، كامیون‌ها و مینی‌بوس‌هاست.
● بهترین راه : تصفیه‌کننده خانگی
به‌تازگی وسایلی برای تصفیه هوا ایجاد شده‌اند كه خوش‌بختانه در بازار ایران هم قابل‌تهیه هستند. این دستگاه‌ها حجم قابل‌توجهی از هوا را تصفیه می‌كنند و می‌توانند به‌راحتی در منزل استفاده ‌‌شوند. هرچند استفاده از این وسایل در حجم وسیع و در سطح شهر موثر نیست، اما در منزل می‌توانند كمك‌كننده باشند و غلظت آلاینده‌ها را در اتاق یا محل كار كم ‌كنند. استفاده از این دستگاه‌ها، یک نکته منفی هم دارد که آلودگی هوای شهر را به‌شدت به رخ شما می‌کشد و شاید وحشت‌زده‌تان هم بکند! وقتی فیلتر این دستگاه‌ها را عوض می‌كنید، می‌بینید كه از آلودگی هوا كاملا سیاه شده‌اند. این، هوایی است که داریم در آن نفس می‌کشیم.
● سازمان بازرسی کشور هشدار می‌دهد
سازمان بازرسی كل كشور، در گزارشی در مورد آثار زیان‌بار آلودگی هوای تهران و كلان‌شهرهای كشور بر سلامت مردم و محیط‌زیست، هشدار داده است.
در این گزارش، کارشناسان و بازرسان سازمان بازرسی کل کشور هشدار داده‌اند که آلودگی هوا به‌عنوان یك «معضل ملی» و «تهدیدی جدی علیه سلامت انسان‌ها و محیط‌زیست» موجب شده که شهر تهران در ردیف یكی از آلوده‏ترین شهرهای دنیا قرار گیرد.
سازمان بازرسی به این نتیجه رسیده که علت آلودگی هوای تهران، این‌ها بوده‌است: آلایندگی بیش از حد مجاز مراكز صنعتی و میلیون‌ها دستگاه خودرو، عدم جدیت دستگاه‌های مربوطه برای اجرای وظایف‌محوله، پراكندگی مدیریت‌ شهری و معضل ترافیك، فقدان ساختار اجرایی مناسب برای نظارت وكنترل بر روند روبه‌فزونی این پدیده مخاطره‌آمیز.
● هشدار برای همه
گرچه در روزهایی كه آلودگی هوا به وضعیت هشدار می‌رسد، توصیه كلی به همه مردم این است كه از حضور در مناطق پرتردد و مركز شهر خودداری كنند - حداقل به خاطر آن‌كه وسایل نقلیه‌شان به آلودگی هوا دامن نزند - اما این هشدار، برای افرادی كه بیماری‌های زمینه‌ای دارند، جدی‌تر است.
پزشكان توصیه می‌كنند مبتلایان به بیماری‌های تنفسی، برونشیت، آسم و سرگیجه‌های عصبی در روزهای اوج آلودگی بیشتر از همیشه مراقب باشند. استفاده از ماسك، تردد نكردن در محیط‌های شلوغ و بسته و آلوده هم از ساده‌ترین و مهم‌ترین توصیه‌هایی است كه به شهروندان می‌شود. اما عمل به همین توصیه‌ها هم آن‌قدرها كافی نیست.
دكتر حمید سهراب‌پور- فوق‌تخصص بیماری‌های ریوی و عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی- می‌گوید: «خارج‌نشدن از منزل مفید است، اما تا حدودی بستگی به محل منزل فرد هم دارد. اگر منزل فردی در حواشی شهر است، مطمئنا خارج نشدن از منزل به نفع اوست؛ چون هر چه به سمت مركز شهر نزدیك‌تر شود، معمولا آلودگی بیشتر می‌شود و اثرات مضر‌ آن هم بیشتر می‌شود. اما برای کسانی که در مرکز شهر منزل دارند، خارج‌نشدن از منزل تاثیری در میزان آزردگی بدنی فرد از آلودگی هوا ندارد.»
● فرزندتان را مجبور به استفاده از ماسک نکنید
دکتر حمید سهراب‌پور درباره ماسك‌هایی كه هنگام آلودگی هوا استفاده می‌شوند، می‌گوید که این ماسك‌ها هیچ كمك خاصی نمی‌كنند. این ماسک‌ها تنها می‌توانند جلوی ذرات بزرگ را بگیرند كه این ذرات حتی اگر هم استنشاق شوند، در بینی آدم به دام می‌افتند و به ریه نمی‌رسند و بنابراین چندان مشكل‌‌ساز نمی‌شوند.
این‌طور که سهراب‌پور می‌گوید، آن‌چه نفس‌کشیدن‌اش خطرناک و مشکل‌ساز می‌شود، آن ذرات ریزی است كه این ماسك‌ها اصلا قدرت مقابله با‌ آن‌ها را ندارند. از اطراف این ماسک‌ها هم، هوای زیادی به درون مجاری تنفسی‌مان کشیده می‌شود. از آن گذشته، تجمع مواد آلوده روی این ماسک‌ها، آن‌ها را بعد از سی‌دقیقه استفاده، تبدیل به یک منبع آلودگی می‌کند و استفاده‌نکردن از آن‌ها، بهتر از استفاده‌کردن‌شان است.
اگر قرار باشد از ماسك برای کاستن از خطر آلودگی هوا استفاده شود، باید از ماسك‌های خاصی استفاده شود كه زغال‌های مخصوص دارند و در كارخانه‌ها و مراكز صنعتی استفاده می‌شوند. این ماسك‌ها شبیه كلاه‌های موتورسواران هستند و تمام سر را می‌پوشانند و اجازه عبور هوا را فقط از یك منفذ كوچك می‌دهند كه با فیلترهای مخصوص، محافظت شده است. با این همه زحمت، واقعا جلوی عبور هوای آلوده گرفته می‌شود! اما روشن است که استفاده از این ماسك‌ها دشوار است و چندان عملی نیست.
● آلوده‌ترین وقت شهر؛ اول صبح و آخر شب
عضو کمیته کشوری آسم و آلرژی می‌گوید میزان مراجعه به اورژانس و بخش‌های تنفسی بیمارستان‌ها در روزهایی که آلودگی هوا بیشتر می‌شود، افزایش پیدا می‌کند. او خبر از آن می‌دهد که قربانیان اصلی آلودگی هوای تهران، کودکان و سالمندان هستند.
دکتر محمد قره‌گوزلو که عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران هم هست، تاکید می‌کند: «در ساعات ابتدایی روز و انتهای شب به علت سردترشدن هوا و سنگینی ذرات معلق در هوا، ذرات آلوده در سطحی پایین‌تر و نزدیک‌تر به زمین قرار می‌گیرند و به‌همین‌خاطر، در این زمان‌ها آلودگی هوا بیشتر است.»
قره‌گوزلو به نکته‌ای مهم که شاید پیش‌پاافتاده هم به نظر برسد، می‌گوید:
«با توجه به این‌که ذرات سرب به علت سنگینی در سطح پایینی‌تر و نزدیک به سطح زمین قرار دارند، بنابر این کودکان به علت کوتاه‌تربودن قدشان به میزان بیشتری در معرض تنفس این ذرات قرار می‌گیرند و به همین علت، این آلودگی آنان را بیشتر تهدید می‌کند.»

منبع : روزنامه همشهری