پرورش ماهی استرلیاد

تنها گونهٔ خاویاری اروپای مرکزی که سراسر زندگی خود را در آبهای شیرین ( رودخانه ) طی می کند استرلیاد می باشد . این ماهی متعلق به گروه ماهی های غضروفی – استخوانی است که در طبیعت در رودخانه های با آب های زلال و تمیز به سر می برد و در این آبها در وهلهٔ نخست از بی مهرگان و مواد آلی که در گل و رسوبات رودخانه وجود دارند تغذیه می نماید . این ماهی شدیداً به آب آلوده حساس است .
ماهی استرلیاد دارای گوشتی با کیفیت عالی است و علاوه بر آن به عنوان یک ماه آکواریومی دارای ارزش می باشد . تخمریزی این ماهیان اوایل ماه مه ( اواخر اردیبهشت ) صورت می گیرد . درجه حرارت آب باید ۱۰ تا ۱۲ درجهٔ سانتیگراد باشد . ماهیانی که به حد بلوغ جنسی رسیده اند در محل تخمریزی که بسترهای شنی رودخانه های دارای جریان سریع آب می باشد جمع می شوند .
● تکثیر مصنوعی
متأسفانه وقتی که در فصل بهار هوا گرم می شود ، دورهٔ تخمریزی این ماهی بسیار کوتاه ( حدود یک هفته ) می گردد . فصل تخمریزی را پرورش دهنده می توان با انتقال ماهیان ماده به محیطی آرام و سرد طولانی تر کند .
براساس اطلاعات موجود ، غدد هیپوفیز خشک از گونه های دیگر ماهیان خاویاری ( گونه های مهاجر بزرگ نظیر فیل ماهی ، سوریوگا ، تاس ماهی روسی و . . . ) برای تحریک هورمونی ماهیان استرلیاد مولد بالغ مناسب ترین می باشند . با استفاده از این هورمون ها نتایج درخشانی حاصل شده است ولی عمده ترین کشورهای پرورش دهنده ماهی خاویار ( شوروی سابق و ایران ) تولید خاویار را انحصاراً در اختیار دارند . و بنابراین صدور غدهٔ هیپوفیز خاویار در مناطق د یگر اصلاً عملی نیست .
در صورتیکه غده هیپوفیز ماهی خاویار در دسترس باشد مقدار معمول آن برای تخم گذاری ۴ - ۵/۲ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن می باشد . باید تزریق بر دو جنس نر و ماده صورت گیرد . بهترین نتیجه وقتی بدست می آید که در ماهیان ماده یک تزریق مقدماتی ( ۱۰ درصد ) ۲۴ ساعت قبل از تزریق اصلی انجام شود.
می توان مالش دادن سطح شکم را برای خروج تخمک ها ۲ تا ۳ روز پس از تزریق بر حسب درجه حرارت انجام داد ، یعنی هنگامی که تعداد کمی تخمک سیاه رنگ در کف تانگی که ماهی در آن نگهداری می شود چسبیده باشد . سپس ماهی ها را بایستی از آب خارج کرد ، پشت سر ماهی و قاعدهٔ بالهٔ لگنی آن را در یک دست گرفت ، بطوریکه تخم های سیاه رنگ کاملاً رسیده از منفذ تناسلی ماهی بصورت رشتهٔ مروارید مانندی خارج شود .
هرگاه فقط تعداد محدودی تخم ظاهر گردد بدین معنی است که تخمگذاری هنوز کامل نشده است و یا فقط تا حدودی صورت گرفته است . نظر به اینکه تخمدان ماهی استرلیاد مانند تخمدان کپور ماهیان دارای لایهٔ پوشی به نام « لافیا » نمی باشد . بدین جهت تخمک های رسیدهٔ آن آزادانه در حفرهٔ شکم می ریزند . به همین دلیل تخمک ها را نمی توان با مالش دادن سطح شکم خارج نمود . تخم ها را باید با ایجاد شکافی بوسیلهٔ جراحی خارج نمود .
اسپرم ماهی استرلیاد کمی کدر و بصورت مایع براق با جلوهٔ رنگارنگ می باشد که براحتی بر اثر دستکاری نمودن نرها به هدر می رود ، زیرا ماهیان نر که تحت فشار عصبی و جنب و جوش هستند عضلات شکم خود را منقبض نموده و به ناحیهٔ شکم فشار می آورند و در این صورت اسپرم خارج می شود . در صورتیکه حجم اسپرم ها کافی نباشد می توان یکی از نرها را کشته و بیضه ها را خارج کرد و از یک پارچه نازک رد نمود .
در هنگام باروری توجه خاصی را باید به رقیق بودن اسپرم مبذول داشت . نظر به اینکه تخم این نوع ماهیان میکروپیل های زیادی دارند ، وقتیکه اسپرم رقیق نشده برای باروری بکار رود حالت چند اسپرمی پیش می آید ، بعضی اسپرم های متعددی می توانند وارد تخمک شوند .
نتیجهٔ این پدیده رشد غیر عادی و مرگ جنین است . در صورتیکه اسپرم ماهی استرلیاد تقریباً ۵۰ بار رقیق شود از این حالت پیشگیری خواهد شد . براساس اطلاعات موجود می توان از غدهٔ هیپوفیز کپور ماهیان برای تکثیر ماهیان استرلیاد نیز استفاده کرده ولی باید مقدار آن را به چندین برابر رساند تا به مقدار ۸ تا ۱۵ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن برسد . به دلیل آنکه تهیهٔ غدهٔ هیپوفیز ماهی خاویار با مشکلات چندی توأم است و همچنین نیاز به مقدار زیادی از غدهٔ هیپوفیز ماهی کپور معمولی است ، می توان از هورمون های آزاد کنندهٔ گناد و تروپین ( هورمون مشابه GARH ) به طور موفقیت آمیزی استفاده کرد . در مورد ماهی استرلیاد هورمون GARH به تنهایی کافی است و نیازی به آنتاگونیست دوپامین برای تحریک هورمونی ماهی استرلیاد بالغ نمی باشد .
معمولاً مقدار مؤثر هورمون زیاد بوده و مقدار ۵۰ تا ۱۰۰ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن باید به داخل محوطهٔ شکمی تزریق شود تا تخمک گذاری را تحریک کند . در آبی با دمای ۱۵ – ۱۳ درجهٔ سانتیگراد و غلظت اکسیژن ۱۰۰ درصد ، ۸۰ تا ۱۰۰ درصد ماهیان مولد باید به درمان پاسخ دهند . معمولاً نسبن درصد ماهیانی که تا حدودی تخمگ گذاری می کنند کم است .
برای زدودن حالت چسبندگی تخم ها از محلول نشاسته ( ۲۰۰ تا ۲۵۰ گرم نشاستهٔ خانگی رقیق شده در یک لیتر آب با دمای ۱۵ – ۱۲ درجهٔ سانتیگراد استفاده می شود ، زیرا این محلول به تدریج سخت می گردد ، چسبندگی به تدریج در مدت یک ساعت و نیم محو می شود . وقتی که میزان باروری زیادی است تخمک ها چسبندگی کمتری دارند و احتمال چسبندگی آنها به یکدیگر کم است .
در این دمای کم تخم های ماهی استرلیاد به کندی رشد می کنند و برای رشدشان ۷ – ۵ روز زمان لازم است. در طول این مدت تخم ها را باید روزانه تحت تأثیر مالاشیت سبز قرار داد تا از هر گونه آلودگی قارچی و باکتریایی جلوگیری شود .
● پرورش نوزادان
طی مرحلهٔ تفریخ نوزادان بزرگ و فعال خود را از پوستهٔ تخم آزاد ساخته و در ظرف تفریخ با جریان آب شنا
می کنند و می توان به آسانی آنها را در یک تور متصل به دریچهٔ خروجی جمع آوری نمود . در مرحلهٔ ای که نوزادان تغذیه نمی کنند انکوباتورهای برگ برای رپورش نوزادان مناسبند . در تانک های پرورش باید جریان قوی آب همزمان با هوادهی برقرار شود .
این دو عامل برای رشد نوزادان در مراحل اولیه ضرورت دارند ، زیرا نوزادان در این مرحله احتیاج دارند که در جریان آب جمع شوند .
حد شروع مرحلهٔ تغذیه در این نوزادان همزمان با ناپدید شدن مدفوع آنهاست که به شکل رشته های مارپیچی ( به اصطلاح مدفوع سیاه رنگ روده ) در قسمت عقب روده می باشد . در ابتدا ماهیان از کرم های کوچک ( کرم های قطعه قطعه شده ) پلانکتون های جانوری تصفیه شده از آب و یا ناپلیوس های آرتمیایی تازه تفریخ یافته تغذیه می نمایند .
به تدریج که رشد آنها زیادتر می شود می توان آنها را با مواد غذایی حاوی پروتئین زیاد مانند غذای ماهیان قزل آلا تغذیه نمود . در این مرحله سرعت رشد ماهی بخاطر مرغوب بودن کیفیت غذا زیاد شده و در مدت ۶ هفته به طول ۵ تا ۷ سانتی متر می رسد . از این زمان به بعد می توان نوزاد ماهیان استرلیاد را در سامانه های متراکم و با استفاده از غذاهای ساخته شده تغذیه نمود .
● پرورش در قفس
فناوری پرورش استرلیاد در قفس های شناور در دریاچه ها و آبگیرها ، در دهه ۸۰ در روسیه پایه گذاری شد . مشخص گردید که استرلیاد را می توان در تابستان در قفس های میله ای ثابت یا شناور پرورش داده و در زمستان در قفس هایی در زیر یخ نگهداری نمود . که در این حالت از هر متر مربع ۱۵- ۱۰ کیلوگرم محصول قابل عرضه به بازار بدست می آید .
برای زمستان گذرانی موفق ، میانگین وزن ماهیان زیر یک سال باید حداقل ۲۵ – ۲۰ گرم و ماهیان سال دوم حداقل ۳۰۰ – ۲۵۰ گرم باشد .
استرلیادهای جوان در قفس های تابستانه با تراکم ۳ – ۵/۱ کیلوگرم در متر مربع ذخیره شده و ۳ – ۱ بار در روز با غذای پلت مرطوب ، که از ماهیان هرز مخلوط با درسنیا ( Derissena ) خرده شده تشکیل می شد مورد تغذیه قرار می گرفتند . افزایش نسبی سالانه وزن حدود ۲۰ – ۱۰ درصد بود . در زمستان مولدین در قفس هایی با تراکم ۱۵ – ۱۰ کیلوگرم در متر مربع نگهداری می شدند .
حداقل ۳ -۲ سال طول می کشد که استرلیادهای جوان در قفس ها به رسیدگی جنسی برسند . درصد بقای فصلی ۱۰۰ – ۹۰ درصد است .
مدت زمان لازم جهت طی مراحل لاروی تا رسیدگی جنسی در نرها ۵ – ۴ سال و در ماده ها ۸ – ۷ سال طول می کشد . وزن ماهیان ماده رسیده ۹۰۰ گرم و نرهای رسیده ۷۰۰ گرم می باشد .
بهتر است بچه ماهیان استرلیاد تا وزن ۵۰ گرمی را در تانکهای پلاستیکی ۴ متر مربع نگهداری نمود . چنانچه دمای آب به ۱۷ – ۱۵ درجه سانتیگراد برسد ماهیان بالای ۵۰ گرم را باید به استخرهای ۱۰۰۰ – ۵۰۰ متر مربعی منتقل کرده و به میزان ۳ – ۲ درصد وزن بدن غذادهی شوند .
در دمای ۵/۸ – ۸ درجه سانتیگراد این بچه ماهیان را باید به استخرهای زمستان گذرانی منتقل کرد و در دمای ۳ – ۲ درجه سانتیگراد غذادهی کمتر است متوقف شود . آب این استخرها باید دارای mgr ۹ – ۶ اکسیژن ۹/۸ = ۷/۷ = PH باشد .
● بیماریهای ویروسی ماهیان خاویاری
عوامل ویروسی شناخته شده در ماهایان خاویاری را می توان در ۴ خانواده رادنو ویریده ، هر پسویریده ،
ایریدو ویریده و پاپووا ویریده ) طبقه بندی کرد . دو تا از این خانواده ها ، هرپسویریده ویریده تعدادی از ویروس های سایر ماهیان به انضمام شدیدترین ( جدی ترین ) ویروس های یافت شده در ماهیان خاویاری را شامل می شوند .
برای بیماریهای ویروسی در ماهی خاویاری درمانی وجود ندارد . بنابراین جلوگیری از تماس بین ماهی حساس و ماهی آلوده ضروری می باشد .
▪ بیماری ویروسی شبه پاپووای تاسماهی سفید ( Wsov )
یک عامل شبه پاپووا ویروس از یک تاسماهی سفید وحشی زیر یک سال در رودخانه کولومبیا تشخیص داده شده است . این ویروس هیچگونه نشانی خارجی یا داخلی بیماری مشهودی را در ماهی بوجود نیاورده بود . با این وجود ، ضایعات ذره بینی در آبشش ، کبد ، طحال و کلیه وجود داشت . بزرگ شدن یاخته های آلوده و حاشیه ای شدن کروماتین در هسته ، مهم ترین مشخصه های ملاحظه شده است .
در بررسی میکروسکوپ الکترونی وجود ذرات ویروس شش بر ، بدون پوشش ، به قطر ۵۵ نانومتر در هسته یاخته های بزرگ شده مشخص گشته است . با توجه به اینکه این آلودگی فقط در یک تاسماهی وحشی دیده شده است . اهمیت کلی این ویروس برای جمعیت های تاسماهی نامشخص باقی می ماند .
▪ بیماری ادنوویروس تاسماهی سفید ( Wsav )
ادنوویروس تاسماهی سفید ( Wsav ) در رابطه با تلفات تاسماهی سفید تحت مراقبت در کالیفرنیا در سال ۱۹۸۴ و متعاقباً در تاسماهی سفید در ایتالیا شناسایی گردید . ماهیان آلوده به جز لاغری مفرط پیش رونده ، نشانی خارجی دیگری بروز ندادند . مشاهده شدن هسته های خیلی بزرگ شده و عمیقاً رنگ آمیزی شده پوشش مخاطی روده کوچک و چین مارپیچی در مقاطع بافتی رنگ آمیزی شده به روش هماتوکسیسین وائوزین ( H & E ) از مشخصات آلودگی ( Wsav ) می باشد . در موارد نادر یافته های آلوده به ویروس در کبد تشخیص داده می شوند . ویروس این بیماری ( Wsav ) از سال ۱۹۸۴ فقط به طور دوره ای در میان تاسماهی سفید پرورشی در کالیفرنیا دیده شده و به طور معمولی یک عامل بیماری زای جدی تاسماهی سفید در نظر گرفته نمی شود .

محمد انتظامی
منابع
۱- پرورش کپور ماهیان پرورشی - تألیف ، لازلو هورواث – گلمبرلا.
۲- برادرام نویری ، شهروز ، ( ۱۳۴۳ ) - پرورش تاسماهیان- تاریخ انتشار ( چاپ اول ) زمستان ۱۳۸۰ -
ناشر : نشر حق شناس صفحهٔ ۵۶ .
۳- بیماری ماهیان پرورشی ، تألیف : دکتر بابامخیر ، تاریخ انتشار : پاییز ۱۳۸۱ ( چاپ چهارم ) - ناشر : مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران .
۴- پرورش کپور ماهیان استخری – تألیف : لازلوهورواث ، کریس سی گریو – ترجمه : دکتر فروغ پاپهن ، دکتر ناصر حقوقی راد .