نقش تغذیه در پیشگیری از سرطان

بعد از بیماری های قلبی عروقی، سرطان به عنوان دومین عامل مرگ و میر در بیشتر كشورهای توسعه یافته مطرح است.
سالانه حدود ۷ میلیون نفر در جهان در اثر ابتلا به سرطان جان خود را از دست می دهند و برآورد می شود تا سال ۲۰۲۰ شمار موارد جدید ابتلا به سرطان در هر سال از ۱۰ میلیون نفر به ۱۵ میلیون نفر برسد و حدود ۶۰ درصد از این موارد جدید در كشورهای كمتر توسعه یافته خواهد بود.
در كشورهای توسعه یافته سرطان های ریه، كولون، سینه، پروستات شیوع بیشتری دارند و در مناطق كمتر توسعه یافته سرطان های معده، كبد، مری، دستگاه ادراری و تناسلی بیشتر شایع هستند. شیوع سرطان سینه در بیشتر كشورها در حال افزایش است. در كشور ما نیز سرطان معده در مردان و سرطان سینه در زنان از شیوع بالاتری برخوردار است. تغییر شیوه زندگی نیز در اكثر نقاط دنیا در افزایش شیوع سرطان مؤثر بوده است.
واژه سرطان به فرآیند تكثیر كنترل نشده بافت ها اطلاق می شود. عوامل مختلفی در بروز سرطان مؤثر شناخته شده اند. در حالی كه مصرف دخانیات بزرگترین عامل ایجاد سرطان است، اصلاح رژیم غذایی و انجام منظم فعالیت های بدنی، عوامل مهمی در پیشگیری و كنترل سرطان به شمار می روند. مواد غذایی می توانند نقش مهمی در مراحل مختلف بروز سرطان توسط عوامل سرطان زا داشته باشند.
عوامل موتاژن مانند آفلاتوكسین تولید شده توسط كپك ها و یا نیتروز آمین ایجاد شده در غذاهای حاوی نیتریت و یا نیترات در مرحله آغاز سرطان مؤثر شناخته شده اند.
بعضی از عوامل غذایی با كاهش صدمه به DNA خاصیت ضدسرطانی دارند مانند مواد شیمیایی موجود در دارچین و یا كلروفیلین موجود در كلروفیل ها.بعضی دیگر از تركیبات نیز با غیرفعال كردن مواد سرطان زا، خاصیت ضد سرطانی دارند مانند پیتید گلوتاتیون و یا ویتامین E با خاصیت آنتی اكسیدانی خود و یا ویتامین Cبا نقشی كه در مورد نیتریت ایفا می كند. مواد غذایی همچنین ممكن است منجر به پیشرفت و یا مهار سرطان شوند كه اثر آنها به میزان تأثیری است كه بر وضعیت سیستم ایمنی بدن می گذارند.
عوامل غذایی كه در پیشگیری از انواع سرطان موثر شناخته شده اند به طور خلاصه شامل موارد زیر هستند:
سبزی ها بویژه سبزی های برگ سبز، هویج و میوه ها منجر به كاهش موارد ابتلا به سرطان ریه، معده و روده می شوند. فعالیت بدنی نیز در كاهش بروز سرطان روده مؤثر شناخته شده است.
چربی زیاد در رژیم غذایی و چربی های اشباع و حیوانی در احتمال افزایش شیوع سرطان پروستات مؤثرند. لیكوپن (گوجه فرنگی)، فیتو استروژن های سویا نیز از عوامل مؤثر در كاهش شیوع این سرطان هستند.به طور كلی سبزی ها، میوه ها، آنتی اكسیدان ها، فیتوكمیكال، سیر، پیاز، كاهش چربی دریافتی، فیبر غذایی، كنترل وزن و فعالیت بدنی در كاهش بروز انواع سرطان مؤثر شناخته شده اند.
سالسیلات موجود در بعضی از مواد غذایی مثل قارچ، كشمش، توت فرنگی، سیب، ادویه ها مثل آویشن و دارچین، نیز در كاهش خطر ابتلا به انواع سرطان مؤثرند.
روش های طبخ و نگهداری موادغذایی نیز در این زمینه مؤثرند. روش های نادرست طبخ مانند دود دادن، نمك سود كردن، حرارت دادن شدید مواد غذایی با ایجاد تركیبات سرطان زا مثل هیدروكربن های پلی سیكلیك و آمین های هتروسیكلیك باعث افزایش شیوع سرطان می شوند. پری و پروبیوتیك های موجود در ماست و شیر از عوامل غذایی مؤثر در كاهش ابتلا به سرطان های دستگاه گوارش مثل سرطان معده هستند.از آنجا كه عوامل غذایی علت حدود ۳۰ درصد از موارد ابتلا به سرطان را در كشورهای غربی تشكیل می دهد می توان گفت رژیم غذایی پس از دخانیات دومین عامل قابل پیشگیری از سرطان به شمار می آید. در سالهای اخیر شواهد زیادی مبتنی بر ارتباط اضافه وزن و چاقی با انواع زیادی از سرطان ها نظیر سرطان مری، پستان و آندومتر به دست آمده است كه خود به طور مستقیم با رژیم غذایی مرتبط است.
از آن جا كه تغذیه نامناسب، فقدان تحرك جسمانی، چاقی و مصرف دخانیات از عوامل خطر مشترك بروز بیماری های مزمن هستند، اجرای برنامه های پیشگیری از سرطان در قالب برنامه های ملی پیشگیری به شكل ادغام یافته با سایر بیماری های مزمن راهبرد مناسبی برای كاهش شیوع این معضل بهداشتی است.

دكتر سید مرتضی صفوی

منبع : روزنامه همشهری