سنتور

یكی از سازهای قدیمی ایران كه در شعر شاعران فارسی زبان بسیار استعمال شده است .
منوچهری سروده :
كبك ناقوس زن و شارك سنتور زن است
فاخته نای زن وبط شده تنبور زنا
نام سنتور در عربی به صورت (( صنطیر )) بكار رفته است . (( بعضی نقاشی های دوره قاجار و عكس هائی كه از برخی نوازندگان آن دوره باقی است سنتور را با خرك های بیش از ۹ عدد نشان می دهد . سنتور دوازده خرك از قدیم مرسوم بوده است .
شاید علت آن بوده است كه خرك های اضافی امكان اجرائی گوشه های مختلف را كه به مناسبت محدودیت بعضی كوك ها در روی سنتور از اجرای آن صرفنظر میشده به نوازنده می داده و یا نوازنده چیره دست به قصد مركب نوازی از آن استفاده می كردند ))
(( كلمه سنتور در كتاب ها و نسخه های فارسی ، عربی و تركی با صاد و سین و طاء به اختلاف ضبط شده و بعضی هم آن را صانطور نوشته اند و در زبان تازی آن را سینطر می گویند . این ساز هم یكی دیگر از سازهایی است كه در آغاز قرون وسطی به كشور های اروپائی راه یافته و به نام و شكل های گوناگون در نقاط مختلف آن قاره رواج یافته است .
سنتور هم مثل قانون از سازهای بسیار باستانی است و قدیمی ترین اثری كه از این ساز در دست داریم حجازی های آشور است . در كتاب تورات از سنتور و قانون نام ببرده شده كه دلیل دیگری بر قدمت این دو ساز است . كلمه سنتور از لغت آرامی مشتق شده است و قوم یهود به آن علاقه زیادی داشته اند . امروزه سنتور در ایران بیش از سایر كشور های خاور میانه رواج دارد . شاردن سیاح فرانسوی كه در سده هفده میلادی به ایران سفر كرده نیز رواج آن را در ایران یاد آور می شود )) مهدی فروغ- مداومت در اصول موسیقی ایران
(( سنتور سازی است شرقی و از دسته سازهای زهی با مضراب چكشی است . جعبه طنینی آن به شكل ذوزنقه متساوی الساقین و جنس چوب آن از گردو است . دارای ۷۲ سیم و ۱۸ خرك است سیم ها از یك طرف به گوشی ها و از طرف دیگر به میخ هایی متصل اند . از روی هر خرك ۴ سیم می گذرد كه هم صدا كوك می شوند دامنه صوتی سنتور از اولین سیم زرد كه مقابل نوازنده قرار دارد از mi۲ تا Fa۵ است .
مضراب سنتور از چوب باریكی ساخته شده كه جنس آن معمولا از شمشاد یا گردو است و قسمت انتهایی آن حلقه ای قرار دارد كه بین انگشت وسطی و سبابه و شست قرار می گیرد و نوك آن هلالی شكل است . سنتور را بطوری كه قاعده اطولش مقابل نوازنده باشد با دو ضرب چوبی می نوازند و كوك كردن آن به وسیله پس و پیش كردن خرك ها و پیچاندن گوشی ها صورت می گیرد ))
(( در كتاب ها و نسخ فارسی و عربی و تركی كلمه سنتور با صاد و سین و تاء به اختلاف ضبط شده و بعضی هم آن را (( صانطور )) نوشته اند . در زبان تازی آن را سینطر می نویسند . سنتور یكی از جمله سازهایی است منسوب به ایران و خاور میانه كه در اوایل قرون وسطی به كشور های اروپا راه یافته و بنام و به شكل های گوناگون در نقاط مختلف آن قاره معمول و متداول گردیده است .
سنتور از سازهای بسیار قدیمی است و كهن ترین اثری كه ازاین ساز و سازهای مشابه با آن در حجاری های قدیم می توان یافت نقش سازی دیده می شود كه به احتمال نزدیك به یقین از اجداد همین سنتور امروزی ما میباشد. تعداد سیم های این ساز كه به احتمال قوی كمتر از ده تا نیست روی جعبه مجوفی كشیده شده است .
نوازنده ساز قطعه چوب یا استخوان به دست راست دارد كه آن را مثل چكش روی سیم ها می كوبد و در همان حین با دست چپ روی سیم ها فشار می آورد و صدائی كه دلخواه اوست به وجود می آورد . چنان كه از نقش مزبور بر می آید نوازنده هنگام نواختن سنتور آن را به گردن خود می آویخته است ولی سنگ تراشی كه نقش را حجاری كرده از نشان دادن بند یا تسمه ای كه این منظور از آن حاصل می شود خودداری كرده است . در كتاب تورات ( متن انگلیسی ) نیز دو ساز قانون و سنتور ذكر شده و این خود دلیل قدمت آن ها می باشد .اولیاء چلبی در كتاب خود از سنتور به صورت (( صنتور )) نام می برد .
رئوف یكتا بیگ از علمای بزرگ موسیقی تركیه در دایره المعارف لاوینیاك چاپ ۱۹۲۲ می نویسد : سنتور در اصل از آلات موسیقی قدیم یهود است . در دایره المعارف موسیقی لاروس آمده كه به احتمال قوی قانون قدیمی تر از سنتور است . كلمه سنتور از لغت آرامی مشتق شده ولی احتمال داده شده است كه ریشه آن را در زبان یونان قدیم می توان یافت . از طرف دیگر سنتور از جمله سازهایی است كه اقوام یهود بی اندازه به آن علاقمند بوده اند .سنتور قبل از آغاز دوره قرون وسطی به اروپا راه یافته و مورد قبول عامه واقع شده است و چون موسیقی و هنر از اوایل پیدایش مذهب مسیح در استخدام آن مذهب در آمد هنرمندان اروپا به تكامل آن كوشیدند تا بالاخره اولاد خلفی از سنتور بوجود آمد كه امروز آن را سلطان سازها می شناسند.

منبع : ایران ملودی