آداب سلوک پیامبر اکرم با خانواده

رهبران اسلام در همه زمینه‌های زندگی، راهنمایی‌های لازم را بیان كردند تا هر عضو جامعه اسلامی از هر جهت فردی و اجتماعی كامل باشد. مشاهده سیره عملی "اسوه‌های حسنه" از سخنان آنان نقش بیشتری در زندگی نسل جوان دارد، سیره هر شخصیت بیشتر از سخنش گویای هویت واقعی اوست. اگر سخن از زبان شخص بیرون میآید، سیره از مركز دل آن شخصیت برمی خیزد. و سیره عملی پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله و خاندان پاكش در تمامی زمینه‌ها بهترین تابلو و الگو برای تاسیس مدینه فاضله و جامعه نمونه اسلامی است.
یافتن و داشتن اسوه و چهار چوب‌های فكری، كرداری و گفتاری در روابط خانوادگی برای هر انسانی توفیقی در جهت تكامل هر چه بهتر اوست. از سویی محك اخلاق انسان در خانواده است زیرا اشخاص در بیرون قدرت بر انجام رفتار ضداخلاقی ندارند یا به دلیل پاره‌ای ملاحظات، بد اخلاقی نمیكنند. آن كس كه در منزل كه زن و فرزندانش تحت نظر اویند خوش رفتاری كرد، خوش اخلاق است.
نمایی كلی از اخلاق خانوادگی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را ـ كه سرمشق اعلا و بالاترین اسوه و نمونه برجسته اخلاق الهی است و برای تكمیل اخلاق مبعوث شد ـ به تصویر میكشیم تا با الهام گیری از سیره والای ایشان زندگی خداپسندانه‌ای داشته باشیم و به گونه‌ای كه آن بزرگوار با اعضای خانواده رفتار میكرد معاشرت كنیم، به گونه‌ای سخن بگوییم كه آن حضرت سخن میگفت، آن جایی غضب كنیم كه آن عزیز خشمگین میشد، و جایی عفو كنیم كه آن جناب میبخشید.
در این مقاله نمایی كلی از اخلاق خانوادگی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را ـ كه سرمشق اعلا و بالاترین اسوه و نمونه برجسته اخلاق الهی است و برای تكمیل اخلاق مبعوث شد به تصویر میكشیم تا با الهام گیری از سیره والای ایشان زندگی خداپسندانه‌ای داشته باشیم و به گونه‌ای كه آن بزرگوار با اعضای خانواده رفتار میكرد معاشرت كنیم، به گونه‌ای سخن بگوییم كه آن حضرت سخن میگفت، آن جایی غضب كنیم كه آن عزیز خشمگین میشد، و جایی عفو كنیم كه آن جناب میبخشید.
● اخلاق خانوادگی پیامبر صلی الله علیه و آله
عایشه، عیال رسول خدا صلی الله علیه و آله كه به خصوصیات اخلاقی او آگاه بود، جزئیات اخلاقی و رفتاری پیامبر را در یك جمله خلاصه كرد؛ كه در روایت آمده است:
▪ قال سعد بن هشام: دخلت علی عایشه، فسالتها عن اخلاق رسول الله صلی الله علیه و آله. فقالت: إما تقرء القرآن؟ قلت: بلی، قالت: خلق رسول الله صلی الله علیه و آله القرآن.
مرحوم فیض كاشانی در كتاب "محجهٔ البیضاء" از "سعدبن هشام" روایت كرده كه گفت: به دیدار "عایشه" رفتم و از اخلاق رسول خدا صلی الله علیه و آله پرسیدم. او گفت: آیا قرآن نمیخوانی؟ گفتم: چرا. گفت: اخلاق رسول خدا صلی الله علیه و آله قرآنی است.
▪ قالت عایشه: ما كان احد احسن خلقا منه ۹ ما دعاه احد من اصحابه ولا اهل بیته الا قال: لبیك؛ عایشه گفته است: احدی از پیامبر صلی الله علیه و آله خوش خلق تر نبود، هیچ كس از اصحاب و اهل بیت او را صدا نمیزد مگر این كه در جواب میفرمود: لبیك.
مرحوم فیض كاشانی در كتاب "محجهٔ البیضاء" از "سعدبن هشام" روایت كرده كه گفت: به دیدار "عایشه" رفتم و از اخلاق رسول خدا صلی الله علیه و آله پرسیدم. او گفت: آیا قرآن نمیخوانی؟ گفتم: چرا. گفت: اخلاق رسول خدا صلی الله علیه و آله قرآنی است.
رشید الدین میبدی در تفسیر آیه "انك لعلی خلق عظیم" میگوید:
"رسول خدا صلی الله علیه و آله امر و نهی قرآن را چنان پیش رفت و به خوش طبعی رفتار نمود كه گویی خُلق وی و طبع وی خود آن بود."
او رهنمودهای قرآن را به دل میگرفت و در زندگیاش از شیوه‌ای كه قرآن پیشنهاد میكرد ـ بی هیچ انحرافی و بی آن كه هیچ ناراحتی در آن روا دارد ـ پیروی میكرد و لذا تجسم قرآن به حساب میآمد. و این ادعا از نظر كلام الله مجید مورد تایید است. (۷)
● كار در منزل
"خیركم، خیركم لنسائه و انا خیركم لنسائی؛ بهترین شما شخصی است كه با همسرش خوش رفتارتر باشد و من از تمامی شما نسبت به همسرانم خوش رفتارترم."
در اخلاق پیامبر اکرم همین بس كه با آن جلالت و موقعیتی كه به سلاطین نامه دعوت مینوشت در خانه، تا حد امكان كارش را شخصا انجام میداد.
اهل سیره نوشته‌اند: پیامبر خدا در خانه خویش خدمتكار اهل خود بود، گوشت را تكه تكه میكرد و بر سفره غذای حقیرانه مینشست ، بز خود را میدوشید و لباس خود را وصله مینمود و بر شتر خود عقال - ریسمانی که به وسیله آن زانوی شتر را می‌بندند - میزد و به ناقه خود علف میداد، با خدمتكار منزل آرد را آسیاب میكرد و خمیر میساخت.
ابن شهر آشوب در كتاب مناقب، روایت كرده كه: "رسول خدا صلی الله علیه و آله كفش خود را وصله میزد، پوشاك خویش را میدوخت، در منزل را شخصا باز میكرد، گوسفندان و شترها را میدوشید و به هنگام خسته شدن خادمش در دستاس كردن به كمك او میشتافت و آب وضوی شبش را خود تهیه میكرد. و در همه كارها به اهل خانه كمك میكرد. و لوازم خانه و زندگانی را به پشت خود از بازار به خانه میبرد."
ابن شهر آشوب در كتاب مناقب، روایت كرده كه: "رسول خدا صلی الله علیه و آله كفش خود را وصله میزد، پوشاك خویش را میدوخت، در منزل را شخصا باز میكرد، گوسفندان و شترها را میدوشید و به هنگام خسته شدن خادمش در دستاس كردن به كمك او میشتافت و آب وضوی شبش را خود تهیه میكرد. و در همه كارها به اهل خانه كمك میكرد. و لوازم خانه و زندگانی را به پشت خود از بازار به خانه میبرد."
گاه اتفاق میافتاد كه حضرت خانه خویش را نظافت میكرد و جارو میكشید و خود مكرر میفرمود: "كمك به همسر و كارهای منزل، صدقه و احسان در راه خدا محسوب میشود."

منبع : روزنامه تفاهم