وارثان بوتو در صدر حاکمیت

انتخابات ۱۸ فوریه پاکستان تکلیف نزاع بزرگ جناح های قدرت در این کشور را روشن نکرد. همه طرف ها ی بین المللی که در پس این انتخابات به دنبال حل معمای ثبات یا یکپارچگی پاکستان بودند ابهام و تردید شان پس از انتخابات افزونتر شد زیرا همه امیدها به این بود که دولت برآمده ازانتخابات با ایجاد یک کمربند ائتلافی خواهد توانست اقتدار تضعیف شده دولت مرکزی را احیا کند اما اکنون همین دولت موعود، پس از انتخابات خود به کانون نزاع تبدیل شده است.
بنابراین اکنون در فردای انتخابات نه تنها تئوری نخبگان نظامی - سیاسی پاکستان برای ترمیم شکاف های داخلی بر زمین مانده بلکه تاکتیک هایی هم که قدرت ها و بازیگران خارجی بویژه آمریکا برای آینده این کشور در سر می پروراندند معلق مانده است. دست کم در ظرف این دوهفته ای که از اعلام نتایج انتخابات گذشته هیچ چشم اندازی از امید و تفاهم میان دو جناح دولت و اپوزیسیون به چشم نمی خورد که حتی موضع گیری های دو طرف اوضاع را بدترکرده است. کانون مشکلات این جاست که حزب حاکم یعنی حزب مسلم لیگ شاخه قائد اعظم با این شکست به جایگاه اقلیت تنزل کرده است و در مقابل، اپوزیسیون یعنی احزاب مردم و حزب مسلم لیگ شاخه نواز شریف به مرتبه اکثریت صعود پیداکرده اند. مفهوم این نتیجه آن است که توازن قدرت به ضرر جریانی به هم خورده است که از ۱۱ سپتامبر تاکنون به عنوان متحد آمریکا شریان سیاسی پاکستان را در دست دارد.
اما در این دو هفته دو اتفاق نگران کننده دیگر نیز رخ داد که افق های سیاسی فردای پاکستان را تیره تر ساخته؛ حادثه اول توسل مشرف به یک تاکتیک قدیمی به نام گشودن پرونده فساد مالی چهره های حریف است که در این راستا او به سراغ سوابق مالی لیدر جدید حزب مردم وهمسر بوتو یعنی آصف زرداری رفته است که این حادثه در صورت تداوم می تواند همه پل های پشت سرژنرال را که همانا توافقات او با رهبرفقید این حزب ( بی نظیر بوتو) بود تخریب کند و اتفاق دوم در واکنش جورج بوش نمایان شد که با لحنی مداخله جویانه بی آن که از پیروزی احزاب دموکرات این کشور استقبال کند به حمایتی نابهنگام از مشرف دست زد. واضح است که صدور چنین پیام شتابزده به اسلام آباد آن هم از سوی کاخ سفید که در نظر بسیاری از پاکستانی ها شریک اصلی در شکست مشرف است و نام دومین بازنده پس از حزب مسلم لیگ شاخه قائد اعظم گرفته است چه عوارض پرمخاطره ای می تواند در پی داشته باشد. لذا انتظار می رود که سیاست جدید بوش در قبال نتیجه انتخابات پاکستان که بیشتر به یک قمار سیاسی و شرط بندی شبیه است با نقدهای سنگین نخبگان داخل آمریکا روبه رو شود.
اما از این کنش و واکنش ها که تاحدی درفردای انتخابات طبیعی است، بگذریم، این سؤال جدی مطرح می شود که آیا براستی روابط مثلث؛ مشرف ، اپوزیسیون حاکم برپارلمان و آمریکا به همین صورت مبهم و معما گونه باقی خواهد ماند یا آنکه در روزهای آینده شاهد شروع دور تازه ای از تحرکات طرفین بازنده وبرنده برای تفاهم وسازش خواهیم شد و اگر امور درمسیر سازش پیش رفت چه کسی گام اول را برخواهد داشت
لازمه پاسخ به این پرسش ها رفتار شناسی و تأمل در قواعد بازی هریک از بازیگران داخل و خارج پاکستان است.
آنچه به پرویز مشرف برمی گردد، او از ابتدا در چهره یک نظامی مصالحه جو ظاهر شده است . تجربه هشت سال زمامداری او نیز گویای این واقعیت است که ژنرال با همه طرف ها و جناح های قدرت پاکستان ازتندروهای «مجلس متحده عمل» تا دموکرات های تحت رهبری شخص بوتو لااقل یک بار پیمان همکاری بسته است. همین خصیصه او را واداشت که در مصاحبه ها و اظهارات خویش پس از پیروزی احزاب مخالف در گزینه استعفا از ریاست جمهوری پاکستان تردید کند و از ماندن در رهبری دولت پاکستان سخن گوید .
ژنرال در اندیشه سیاسی خود همواره حمایت یک حزب یا ائتلاف حزبی را ازلوازم تداوم حاکمیت خویش دیده است. برهمین اساس نیز او ۶ سال دست اتحاد به شاخه نوپای مسلم لیگ قائد اعظم داد. او این عقیده اش را به صراحت در کتابش با نام «خط آتش» می نویسد:«من به یک حزب سیاسی نیاز داشتم تا اهدافم را مورد حمایت قرار دهد. گزینه ایجاد یک حزب جدید را پیش رو داشتم، اما تصمیم گرفتم- احساسات سربازی من در این تصمیم نقش زیادی داشت- که حزب مسلم لیگ پاکستان حزب قائد اعظم محمدعلی جناح را که مبارزاتش به آزادی و ایجاد کشور مستقل ما انجامید، احیا کنم.» اما اکنون سؤال این است که آیا این بار که حزب متحد مشرف در انتخابات ( مسلم لیگ قائد اعظم ) شکست خورد او خلأ این جریان را چگونه پر خواهد کرد. حزب مسلم لیگ قائد اعظم که در این هفت سال نیروی بلامنازع صحنه سیاسی پاکستان بود و بسیاری از نخبگان و تکنوکرات ها را در اردوی خویش جای داده بود اکنون پس از شکست در انتخابات در آستانه انحلال قرار گرفته است. اغلب مدیران و چهره های نام آشنای این حزب حتی در حوزه انتخابیه خویش نیز به نامزدان حریف باخته اند. شوکت عزیز اقتصاددان و معمار سیاسی این حزب در فردای انتخابات عرصه سیاست را ترک گفته است.
بنابراین مشرف را چاره ای نمی ماند جز این که ازمیان یکی از دو حزب پیروز یعنی حزب مردم و حزب مسلم لیگ شاخه نواز یارگیری کند.
در میان این دو حزب، رهبری مسلم لیگ یعنی نواز شریف موضع به شدت رادیکالی مقابل مشرف گرفته است . نواز شریف غیر از نطق های کلافه کننده اش علیه مشرف که حتی با اعلام این که او دموکراسی را در پاکستان ترور کرده و استقلال قوای قضایی کشور را لگدمال نموده است برای وارد کردن سرسخت ترین مخالفان مشرف به داخل قدرت خیز برداشته است. تلاش او برای بازگشت قاضی برکنار شده و رئیس مخلوع دادگاه عالی پاکستان، افتخار چودری محمد مفهومی جز این ندارد که یک ضلع جناح پیروز انتخابات به چیزی جز بیرون راندن مشرف از عرصه اقتدار در رهبری دولت پاکستان و پائین آوردن او از مسند ریاست جمهوری نمی اندیشد.
با این حال به نظرمی آید که حزب مردم با منشی آرام تر مبارزه خویش برای تقسیم قدرت را پیش می برد. اظهارات یک عضو ارشد این حزب که امکان خلع مشرف از قدرت فراهم نیست می تواند یکی از این علائم مصالحه جویانه وارثان بی نظیربوتو باشد که درآخرین روزهای حیاتش، جنجالی ترین توافق همکاری با ژنرال را امضا کرد. برخلاف تصور برخی که گمان می کنند که مشرف این مرحله از چالش ها را نیز با حمایت همسنگران سابق خویش در ارتش پشت سرخواهد گذاشت اما عملکرد ژنرال اشفاق کیانی در بحبوحه انتخابات نشان داد که فرماندهی جدید ارتش علی رغم آن که گفته می شد که کیانی از دوستان نزدیک مشرف است تدبیر دورنگه داشتن این نهاد قدرت از نزاع های سیاسی را با قوت پیش می برد.
اما نکته ای که در تحلیل نهایی روند سیاسی آینده پاکستان باید لحاظ کرد این است که هرگونه تصمیمی در باشگاه احزاب پیروز انتخابات برای تقسیم قدرت آینده با مشارکت و مشورت بازیگران خارجی و قطب های حامی آنها به منصه ظهور خواهد رسید. درمیان طرف های خارجی نقش سه کشور آمریکا ، عربستان وانگلیس از سوی مثلث مشرف، خانواده بوتو و نواز شریف رسمیت یافته است. در این تردیدی نیست که مسلم لیگ شاخه نواز بازگشت خویش از دوران انزوا و تبعید را مدیون پیشدستی سعودی ها می داند که در پیمان رسمی با مشرف مجوز حضور او در انتخابات را اخذ کردند. وارثان بوتو نیز ازمرحله کشف حقایق ترور وی تا به امروز که دبیر جوان حزب ، بیلاول بوتو در آکسفورد به تحصیل اشتغال دارد هماهنگ با لندن پیش می روند.
اما مناسبات طرف آمریکایی با داخل پاکستان قدری پیچیده تر است، با آن که بوش در فردای انتخابات به یاری مشرف شتافته است و در محافل عمومی نیز ژنرال را دوست امین خویش شناسانده است اما در محافل دیپلماسی ورسانه ای و بویژه کنگره آمریکا جدل جدی بر سر این سیاست بوش جریان دارد بر همین اساس اکیپ سناتورهای پرنفوذ آمریکا مانند جوزف بایدن روز انتخابات در پاکستان حاضر شدند تا در ارزیابی دقیق از اوضاع سیاست آینده واشنگتن را رقم بزنند و اکنون که نتیجه انتخابات حکایت از تضعیف پایگاه اجتماعی مشرف دارد مذاکره با رهبران احزاب مخالف را آغاز کرد ه اند. همزمان برخی تحلیلگران مؤثر روزنامه های آمریکایی به دولتمردان توصیه می کنند تا در مورد جانشین مشرف فکر کنند.
بی گمان آنچه کاخ سفید را درحفظ مشرف مصمم کرده ضعف های عمیق دو حزب پیروز در ارائه یک استراتژی جدی برای حل مسئله اصلی آمریکا یعنی شورش طالبان درافغانستان و دنباله های آن در مناطق قبیله ای پاکستان است . پس می توان از بیانیه دوشنبه کاخ سفید چنین برداشت کرد که دولتمردان آمریکا در شرایط فعلی آلترناتیوی برای مشرف نمی بینند و ژنرال دست کم تا زمان حضور بوش با خاطری آسوده به ماندن در کاخ ریاست جمهوری امید بسته است.

س . حیدر پور

منبع : روزنامه ایران