پلی میان اسلام و دموکراسی

● درآمد:
بسام تیبی (Bassam Tibi) استاد روابط بین‌الملل دانشگاه گاتینگن آلمان است.او یك مسلمان سوری است كه از دوران جوانی برای تحصیل به غرب رفته و امروزه در میان اندیشمندان و فعالان اسلامی جهان و هواخواهان دموكراسی، نامی آشناست. او در این گفتار، به تفاوت میان اسلام و اسلام‌گرایی اشاره دارد و تحلیلی از چیستی و وضعیت اسلام‌گرایی ارائه می‌كند.
من مسلمانم. به دین اسلام اعتقاد دارم. اسلام بخشی از زندگی من است و با گوشت و خون من آمیخته شده است اما اسلام‌گرایی (Islamism) نوعی از تمامیت‌گرایی است. ما باید به مردم بیاموزیم كه اسلام‌گرایی با اسلام فرق می‌كند. من در دمشق تحت آموزش اسلامی رشد كرده‌ام. قرآن را با جان و دل یاد گرفته‌ام. بعد از اینها، عقل‌گرایی (Rationalism) اسلامی را كشف كردم و این مساله در اروپا برای پیوند‌دادن سنت روشنگری ـ یك سنت روشنگری هم در اسلام وجود دارد ـ و نبرد با تمامیت‌گرایی بسیار حائز‌اهمیت است. به‌نظر من، اسلام می‌تواند با مدرنیته و دموكراسی سازگار باشد. یهودستیزی از اروپا به خاورمیانه وارد شد و این مساله از دهه سوم قرن گذشته به‌راه افتاد. موج اخیر یهودستیزی در خاورمیانه، همان ملی‌گرایی عربی است؛ چیزی كه پیش از اسلام‌گرایی شكل گرفت. امروزه ملی‌گرایی عربی (Arab nationalism) تمام شده و به تاریخ پیوسته است. امروزه روزگار اسلام‌گرایی است و یهودستیزی رو به رشد گذاشته است. یهودستیزی، پاره‌ای از ایدئولوژی سیاسی شده است. با مهاجرت مسلمانان به اروپا، این ایدئولوژی دوباره به خود اروپا برگشته و در قالب پراكندگی‌های اسلام در دل شبكه‌های اسلام‌گرا به حیات خود ادامه می‌دهد. شبكه‌های اسلام‌گرا بر یك اقلیتی در درون یك اقلیت دیگر متكی‌اند اما این اقلیت بسیار نیرومند است.
می‌دانید كه وقتی یك ایدئولوژی به درون یك فرهنگ متفاوت انتقال می‌یابد، تغییر می‌كند، آن هم به انواع و انحای مختلف. بنابراین ذهنیت یهودستیز اسلام‌گرایان با ذهنیت نازی‌ها یكسان نیست اما رویكرد یكی است. بر این اساس اگر شما یك گروهی از مردم را از انسان‌بودن ساقط كنید (Dehumanize)، حتی اگر نگویید كه می‌خواهید آنها را بكشید، مرتكب جنایت شده‌اید، چرا كه انسان‌زدایی، ذاتا جنایت است. در اروپا به‌ویژه بعد از ۱۱ سپتامبر، یك اسلام‌هراسی (Islamophobia) وجود دارد و مردمی كه تحصیلات چندانی ندارند، نمی‌توانند میان مفاهیم و جنبش‌های مختلف، تفاوت قائل شوند. آنها فرق میان مسلمانان، جهادیون و اسلام‌گراها را نمی‌دانند، به همین جهت ما نیازمندیم كه اینجا این مسائل را به مردم یاد بدهیم و بفهمانیم. در میان گروه‌های پراكنده اسلامی میان اسلام‌گراها ـ كه منابع مالی فراوانی دارند و دارای قدرت زیادی هم هستند ـ و اصلاح‌گرایان اسلامی كه در اقلیت هستند، نبرد و نزاعی در جریان است، آنها از لحاظ فكری قدرتمندند اما از نظر منابع زیربنایی اقتصادی بسیار ضعیفند. به همین دلیل، اصلاحات اسلامی می‌تواند پلی باشد میان اسلام و دموكراسی‌های اروپایی. اگر این برنامه با شكست روبه‌رو شود، این پل فرومی‌ریزد و آینده اروپا چندان امیدوار‌كننده و نوید‌بخش نخواهد بود.

منبع: Voices on Antisementism ۲۹ مارس ۲۰۰۷
بسّام تیبی

منبع : روزنامه تهران امروز