دانایی و اطلاعات؛ آینه‌ای واحد، جوامعی متفاوت

یکی از فعالیتهای جدیدی که در رشته کارشناسی ارشد مدیریت فناوری اطلاعات (MITM) سازمان مدیریت صنعتی از سال گذشته آغاز شده، برگزاری گردهمایی های فصلی دانشجویان و فارغ التحصیلان MITM است. هدف از این حرکت، ایجاد فضایی برای ارتباط دایم و مستمر بین آنان است؛ به گونه ای که نه تنها پس از اتمام دوران تحصیل، رشته ارتباطی آنها از هم نگسلد، بلکه به بهانه حضور در چنین مراسمی بر اندوخته کوله بار دانش و تجربیات خود بیافزایند، یافته های نو در فضای مباحث رشته مورد علاقه خود را بشنوند و ببینند و در مسیر باهم بودن و ایجاد هم افزایی گام تازه ای بردارند. گردهمایی فصلی تابستان ۸۶ رشته MITM در ماه گذشته در ساختمان مرکز آموزش سازمان مدیریت صنعتی با حضور تعدادی از مسئولان، استادان و جمع کثیری از دانشجویان و دانش آموختگان این رشته، برگزار شد.
سخنران محوری این گردهمایی را دکتر یونس شکرخواه مدرس دانشگاه و سردبیر سایت روزنامه الکترونیکی همشهری آنلاین بر عهده داشت. با توجه به اهمیت این سخنرانی توجه شما را به نکات عمده اظهارات دکتر شکرخواه جلب می کنیم.
● تئوری های ارتباط
اساسا یک ارتباط شامل فرستنده، پیام، گیرنده و ابزار ارتباطی است. اما این تعریف کلاسیک و پایه‌ای اینجا برای ما خیلی قابل قبول نیست. اساسا امروزه همه ما باارتباطات زندگی می کنیم و هرچه هست در سایه ارتباطات رخ می‌دهد. نویز(noise) زمانی شروع می‌شود که بحث ابزارهای ارتباطی پیش می‌آید. ابزارهای ارتباطی گرچه ممکن است سبب گسترش و نفوذ بیشتر ارتباطات شوند، اما به‌هیچوجه خود ارتباط نیستند. این دید غلط اساسا وجود دارد که ارتباطات همان ابزارها هستند. بنابراین نگرش ما نسبت به اطلاعات تا حد زیادی از دیدگاه کلاسیک فاصله دارد.
نکته بعد که باید به آن اشاره شود اصطلاحی است که به غلط در این علم جاافتاده و آن «تئوری ارتباط» است. همین اصطلاح غلط باعث شده است تا همه به دنبال یک تئوری واحد برای ارتباط و اصولا ارتباطات باشند. به‌طور مثال چرخه دمینگ، پیتر دراکر یا مازلو حلال همه مسائل نیستند، بلکه هریک حلال و پاسخگوی بخشی از مسائل و مشکلات موجود هستند. بنابراین نتیجه می‌گیریم که اصطلاح غلط «تئوری ارتباط» باید با اصطلاح «تئوری‌های ارتباط» جایگزین شود.
بااین مقدمه، نگاهی به دو مفهوم مطرح امروزی یکی جامعه اطلاعاتی(Information Society) و دیگری جامعه دانایی(Knowledge Society) داریم. در این میان اولی مفهوم غالب بوده و مفهوم دوم که پدیده‌ای نوظهور است، اولی را به چالش فرا می‌خواند.
در پرداختن به مفهوم «جامعه اطلاعاتی» ابتدا باید منظور از خود واژه اطلاعات برای ما روشن شود. اطلاعات چیست؟ یک دیدگاه بررسی می‌کند که آیا اطلاعات منبع، کالا، سود، فرصت یا تهدید است. دیدگاه دیگری هم هست که به آزاد یا غیرآزادبودن آن می‌پردازد. یک مساله مهم این است که آیا نوع نگاه شما بر سیستم اثر می‌گذارد؟ یا نه، شما به عنوان ناظر می توانید از کل مجموعه جدا در نظر گرفته شوید؟ پاسخ به این سوال بحث آزاد یا غیرآزادبودن اطلاعات را پاسخ می‌دهد. بنابراین ناظر بسیار مهم است و باید توجه شود که قرار است از دید چه کسی بر جامعه اطلاعاتی پرداخت؛ سازمان ملل، یک شخصیت دانشگاهی، بخش خصوصی و یا نهادی دولتی است که به این مساله می پردازد.
پیشرفت تدریجی جامعه اطلاعاتی
«جامعه اطلاعاتی جهانی» با سرعت وحشتناک و سرسام آوری در حال ارتقا و توسعه است. علاوه براین ما در قلب یک انقلاب و دگرگونی قرار گرفته‌ایم و این شاید بزرگترین انقلابی است که بشریت تا به حال تجربه کرده است.» این تعریفی است که در سال ۲۰۰۳ توسط شورای امنیت سازمان ملل ارائه شده است.
در این زمینه دوقطعنامه، یکی در تونس در سال ۲۰۰۵ و دیگری قبل از آن در ژنو به سال ۲۰۰۳، تصویب شد. هرکدام از این قطعنامه‌ها دارای دو سند بودند، سند اول بیانیه اصول و سند دوم هم طرح اقدام نام دارد. در هردو قطعنامه سند اول به دیدگاه و سند دوم به ماموریت می پردازد. در واقع قطع نامه دوم پس از بازنگری اولی وضع شد. طبق آن همه کشورهای پذیرنده باید تا سال ۲۰۱۵ آن را اجرا کرده و در آن سال گزارش خود را ارائه دهند. درواقع قطع نامه تونس نیمه دوم سیبی بود که نیمه اول آن در ژنو گاز زده شده بود_ در تعریفی که در تونس برای «جامعه اطلاعاتی» ارائه شد، سه مساله کلیدی به‌چشم می خورد:
۱) در مرکز قرار دادن مردم
۲) مساله فراگیربودن جامعه اطلاعاتی
۳) رویکرد توسعه گرایانه آن.
سوال این است که فارغ از تئوری، در حرکت به سوی جامعه اطلاعاتی چه مسیری را طی کرده ایم؟ اولین واقعیت این است که در این روند از کالاگرایی به خدمت گرایی رفته ایم. امروزه یکی از اهداف مهم، داشتن سازمانهای ۲۴ در ۷ است. یعنی سازمانهایی که هفت روز هفته به‌طور ۲۴ ساعته به ارائه خدمات می‌پردازند. دومین واقعیت اینکه دانش فنی جنبه محوری به خود گرفته است و حتی سیاستها براساس آن شکل می‌گیرند. به‌عنوان مثال در گذشته محیط زیست تحت تاثیر سیاستهای اقتصادی بود و امروز به عکس سیاستهای اقتصادی از محیط زیست متاثر می شود. آخرین واقعیت هم عبارت از آن است که هم دانش و هم تمام ارزشهای شناختی قدرت گرفته‌اند.
از مسائلی که در جامعه اطلاعاتی مطرح است، بروز پدیده‌ای تحت عنوان «اینترنت اشیا» است. این مهم از طریق قراردادن برچسب‌های الکترونیکی قابل رهگیری با امواج رادیویی (RFID) روی اشیا و حتی درون بدن انسانها امکان پذیر خواهد بود.
● جامعه اطلاعاتی: حرکت به سوی جمع‌گرایی
در نگاه به جامعه اطلاعاتی افراد به دو دسته دوستداران جامعه اطلاعاتی و مخالفان آن تقسیم می شوند. ساده ترین تعریفی که برای گروه دوستداران جامعه اطلاعاتی ارائه می شود عبارت از اشتیاقی وافر به تکنولوژی، بویژه تکنولوژی‌های جدیدتر همچون کامپیوتر، اینترنت، تلفن همراه و تاتر خانگی است. در طرف مقابل افرادی هستند که نسبت به تکنولوژی های نوین دچار نوعی ترس بوده و مخالف فرایند تکنولوژی دوستی هستند.
نگرانیهای موجود برای تحقق جامعه دانایی به بین‌المللی سازی، انتقال و نیز ساختار دانایی مربوط می شود. نگرانی که مانوئل کسل مطرح می کند «کاپیتالیسم اطلاعاتی جهانی» نامیده می شود و تازه نوع خوش خیم آن است. از جمله دلایل بیرون ماندن افراد از جامعه دانایی می توان به فقر، موقعیت، آموزش، فرهنگ، سن و ناتوانی اشاره کرد. فرصتهای ایجادشده در قبال پیدایش چنین جامعه‌ای هم در حوزه‌های اقتصادی، ملی، سیاستهای جمهوری‌طلبانه و فرهنگی است.
● عوامل جدایی و بیرون ماندن افراد از جامعه دانایی:
▪ فقر: تکنولوژی هنوز گران است.
▪ موقعیت: جوامع دور از دسترس و کم جمعیت، کمتر تحت تاثیر منافع این روند قرار می گیرند.
▪ آموزش: ممکن است مردم بااین مفهوم و یا مزایای آن آشنا نباشند.
▪ فرهنگ: جنسیت، طبقه اجتماعی و اخلاقیات را شامل می شود.
▪ مسن: افراد مسن تر توانایی همگامی و همسویی با این روند را ندارند.
▪ ناتوانی: هدف طراحان رسیدن به حدود نرمال است.
از دیدگاه فارابی، فیلسوف برجسته ایرانی، هدف جامعه دانایی استفاده بهتر از دانشهای موجود است. طبق عقیده وی، اخلاق باید پیش نیاز تمام علوم باشد. «آیا هدف از ایجاد جوامع دانایی باید ایجاد نوعی بصیرت باشد؟
در حالی که تاریخ به ما می آموزد که از زمانهای گذشته همه جوامع هرکدام به شیوه خاص خود یک جامعه دانایی بوده اند.»
سه رکن اصلی «جامعه دانایی» را می‌توان این گونه مطرح کرد:
- ارزیابی و بازنگری بهتر دانشهای موجود با هدف مختصرترسازی آنها.
- یک نگاه مشارکتی تر برای دستیابی به دانش.
- تجمع بهتر خط مشی های دانش گرایانه.
در این مورد باید نکات زیر مدنظر قرار گیرد:
- وجود آزادی بیان
- مطرح شدن دانش به عنوان یک کالای عمومی
- دستیابی به دانش های علمی
- نوگرایی در محافل عمومی دموکراتیک
- ایجاد تعادل میان حمایت از مالکیت معنوی و فکری با ارتقای دانش در حوزه عمومی.
بنابراین جامعه دانایی به عنوان یک منبع توسعه مطرح شده و نیز خود منبع و منشاء دانشهای بومی محلی و تنوع‌گرایی است. تضمینی برای رعایت حقوق بشر و تحقق آزادی های اساسی اوست. ابزاری برضد فقر و پلی به روی شکاف دیجیتال است. منبعی برای اخلاقیات محسوب می شود. جهت گیری آن به سوی علم و تکنولوژی است و باید رسانه های علمی همچون کتابها، رادیو، تلویزیون، اینترنت، مقالات و سخنرانی ها و دیگر عوامل و وسایل با هدف ایجاد آگاهی علمی و فنی بیشتر برای مردم طراحی شوند. از طرفی این پدیده، یعنی جامعه دانایی، خود منشا ریسک‌های مختلف از جمله ریسک‌های جهانی، استراتژیک و نیز انواع جدید جرم و جنایت است.
نکته مهم دیگر اینکه دومفهوم جامعه اطلاعاتی و جامعه دانایی مکمل همدیگرند و به‌هیچوجه یکدیگر را نقض نمی کنند. در واقع جامعه اطلاعاتی حکم بلوک ساختاری برای جامعه دانایی را دارد. در حالی که جامعه اطلاعاتی پل ارتباطی به سوی ابداعات و اختراعات تکنولوژیکی است؛ آنچه در جوامع دانایی مطرح است عبارت از اجتماع، فرهنگ، اقتصاد و سیاست بوده و بنابراین زاویه دید آن گسترده‌تر و جامع‌تر است. پس دستیابی به روندی جهانی برای جامعه اطلاعاتی و روندی محلی به سوی جامعه دانایی یک امر ضروری است.
نکته آخراینکه باید تمام جوانب را در نظر گرفت و هر شش کلاهی را که ادوارد بونو مطرح می‌کند، به‌طور همزمان برسر داشت:
کلاه سبز : خلاقیت و ایده‌های نو
کلاه سفید: بی طرفی و پرداختن به واقعیتها
کلاه قرمز: عصبانیت و بروز دیدگاههای عاطفی و احساسی
کلاه سیاه : جدیت
کلاه زرد: خوشبینی و تفکر مثبت
کلاه آبی: ساختاری کردن و کنتــرل ساختارها.
برای جمع بندی کل بحث سوال زیر را مطرح می کنیم:
«آیا جهان قصد دارد به بسط و توسعه جوامع دانایی بپردازد؟»؛ برای این منظور چه باید کرد؟ چالشهای مهندسی موجود در این زمینه چیست؟ مساله ای که همگان راجع به آن اتفاق نظر دارند این است که تا سه مقوله آموزش الکترونیکی، تجارت الکترونیکی و اشتغال الکترونیکی با یکدیگر همراه و مجتمع نشوند، به جامعه اطلاعاتی نمی رسیم.
یادآور می شود نخستین بخش از برنامه‌های این گردهمایی را سخنان نسیم غنبر طهرانی یکی از اعضای کادر علمی این دوره تشکیل داد. وی نتایج پژوهشهای صورت گرفته در مورد رشته های مشابه با دوره مدیریت فناوری اطلاعات در جهان را به طور فشرده مورد بحث قرار داد. به گفته وی، طیف محتوایی برنامه های دانشگاهها و موسسات آموزش عالی در دنیا در زمینه های مرتبط با فناوری اطلاعات و سازمان بسیار گسترده است. از آنجا که محتوای این دوره در واحد تحصیلات تکمیلی سازمان مدیریت صنعتی، به نقش قابلیت ساز فناوری اطلاعات در سازمان و تحولات مدیریتی و سازمانی متاثر از آن می پردازد، شناخت روندهای آموزشی در دانشگاههای جهان متناسب با این رویکرد برای برنامه ریزان دوره حائز اهمیت فراوان بوده و همواره مورد توجه قرار دارد. در بخش دوم برنامه، تجربه حاصل از پیاده سازی فرایند الکترونیکی سفارش گذاری در مدیریت زنجیره تامین شرکت سازه گستر به عنوان یکی از کاربردهای عملی فناوری اطلاعات در سازمان مدیریت صنعتی توسط آقای چینی فروشان (یکی از دانش آموختگان دوره) معرفی شد. در این گردهمایی نیز، بخشهای متنوع دیگری مانند فیلمهایی از برنامه های آموزشی دوره در سازمان، سیستم‌های نوین و پیچیده صنعتی مانند ساخت هواپیماهای مدرن که با اتکاء بر مدیریت،گستره وسیعی از اطلاعات صورت می پذیرد به نمایش گذاشته شد. گردهمایی سوم، ویژگی دیگری نیز داشت و آن بخش پایانی مراسم بود که به اولین جشن فارغ‌التحصیلی این رشته اختصاص یافت. سخنان استاد بیژن خرم از پایه گذاران سازمان مدیریت صنعتی و یکی از استادان برجسته دوره، در زمینه بی پایان بودن یادگیری و نگاهی متفاوت به واژه فارغ التحصیلی با استقبال حاضران مواجه شد. در پی سخنان دکتر کاملیا احتشامی اکبری رئیس واحد تحصیلات تکمیلی، دکترمرتضی عمادزاده رئیس هیات علمی، دکتر اعتمادمقدم مدیر علمی دوره و همچنین یکی از دانش آموختگان رشته MITM، مراسم جشن فارغ‌التحصیلی با اعطای شال و لوح یادبود دانش آموختگان، توسط جمعی از مسئولان سازمان و اعضای هیات علمی برگزار شد.

http://bashari.blogfa.com/