باید برای رشد ادبیات کودک کاری کرد

۱) روزنامه عمومی و كثیرالانتشاری مثل «تهران امروز» به صورت هفتگی یك صفحه را به ادبیات كودك و نوجوان اختصاص داده است، در حالی كه حدود ده سال پیش حتی فكر اینكه یك صفحه مستقل در روزنامه‌ای عمومی به این موضوع اختصاص یابد، كمابیش خنده‌دار به نظر می‌رسید.
۲) چندی پیش اگر می‌خواستی نهادهایی را كه به ادبیات كودك و نوجوان می‌پردازند فهرست كنی، به زحمت فهرستت به عدد بیست می‌رسید و امروزه قطعا بیش از پنجاه مركز و نشر و نهاد به تولید، مدیریت و سرمایه‌گذاری در این حوزه مشغولند.
۳) واقعیت آنست كه حوزه ادبیات كودك از حدود ۱۲ سال پیش دوره جدیدی از رشد و توسعه را تجربه می‌كند، سه نهاد غیردولتی نسبتا تاثیرگذار (انجمن نویسندگان كودك و نوجوان، انجمن قلم و شورای كتاب كودك) در این حوزه حضور جدی دارند و علایق و منافع خود را دنبال می‌كنند، چندین ناشر تخصصی ادبیات كودك نیز به صورت جدی در این حوزه سرمایه‌گذاری كرده‌اند و به چاپ و انتشار كتاب مشغولند؛ دو نشریه جدی ادبیات كودك و نوجوان نیز با نام‌های كتاب ماه كودك و نوجوان و پژوهشنامه ادبیات كودك و نوجوان به رصد كتب چاپ شده می‌پردازند و سعی می‌كنند سلایق مخاطب و روند رشد ادبیات كودك و نوجوان را تنظیم و هدایت كنند.
۴) تمام واقعیت‌های بالا، حكم نیمه پر لیوان را دارند؛ در حالی كه اگر كمی بدبین باشیم، در این سو نیمه خالی لیوان را هم می‌توان دید، مثلا اینكه چندین ماه است كه كتاب ماه كودك و نوجوان، در بلاتكلیفی به سر می‌برد و به ظاهر از نظر اداری سردبیر و هیات تحریریه ندارد. نزدیك به دو سال پیش هم اتفاق مشابهی در همین نشریه رخ داد و سردبیر این نشریه كه بنیانگذار آن نیز بود با یك دستور، به سادگی بركنار شد و در هیچیك از این دو مقطع هم آب از آب تكان نخورد.
۵) چرا ادبیات كودك و نوجوان از حدود دوازده سال پیش با چنین رشد روز‌افزونی مواجه شده است؟ شاید این پرسش مبنا و جوهر رویكرد‌‌هایی است كه باید در وضعیت فعلی اتخاذ كرد. كاركرد‌گرایان به ما آموخته‌اند كه هیچ اتفاق و تغییر و تحول اجتماعی‌ رخ نمی‌دهد و هیچ نهادی در عرصه اجتماع دچار انقباض و انبساط نمی‌شود مگر اینكه این انبساط و انقباض بر‌آورنده نیاز اجتماعی وی‍ژه یا منافع خاصی باشد. آنچه باید به دنبال آن باشیم این نكته است كه چرا ادبیات كودك و نوجوان رشد كرده است و این رشد بر‌آورنده كدام نیاز اجتماعی است.
۶) در وهله اول چند مولفه، به عنوان دلایل اصلی رشد ادبیات كودك به ذهن می‌رسد، مولفه نخست، رشد طبقه متوسط در ایران و نیاز به تاسیس نهادها و حوزه‌هایی است كه به این طبقه جدید خدماتی ارائه دهد. می‌توان این رشد دفعتی را به این شیوه تبیین كرد كه با ورود ایران به مرحله بازسازی، ‌طبقه متوسط بار دیگر اهمیتی محوری پیدا كرد و رشد ادبیات كودك هم تابعی از همین امر عمومی بود.
۷) تحلیل دوم به رفتار دولت‌ها در بازه زمانی ۸۴- ۷۵ بازمی‌گردد، برخی بر این عقیده‌اند كه یكی از خواست‌های دولت‌های ششم، هفتم و هشتم، حمایت از انواعی از فعالیت‌های اجتماعی بود كه هم وجهه خوبی به لحاظ فرهنگی به آن دولت‌ها ببخشد و هم اینكه به لحاظ سیاسی- عقیدتی، حوزه‌های بی‌خطری محسوب شوند، این دسته معتقدند كه ادبیات كودك حوزه‌ای بود كه به خوبی برای این حمایت‌های دولتی مناسب به نظر می‌رسید و به همین علت هم با كمك‌گرفتن از دولت، این حوزه تا به این حد پیشرفت كرده است.
۸) تحلیل‌دیگری هم در مورد این رشد وجود دارد كه با توجه به نقش سنتی فعالان ادبیات كودك و نوجوان در روند امور فرهنگی كشور در سه دهه اخیر شكل می‌گیرد، در طول تاریخ انقلاب نقش فعالان ادبیات كودك در سیاستگذاری امور فرهنگی و بازار دولتی كتاب، نقش قابل توجهی بوده است، نام‌هایی مثل محمدرضا سرشار، امیر حسین فردی، فریدون عموزاده خلیلی و... از نام‌هایی هستند كه علاوه بر حضور در ادبیات كودك‌ونوجوان، نقش قابل توجهی هم در شكل‌دهی به سیاست‌های دولتی داشته‌اند. طرفداران این تحلیل معتقدند یكی از دلایل رشد حوزه ادبیات كودك‌ونوجوان، فعال‌شدن همین فعالانی بوده است كه در بدنه دولتی فرهنگ حضور داشته‌اند و با بازشدن فضا توانسته‌اند علایق اولیه خودشان را دنبال كنند و به این ترتیب است كه رشدی ناگهانی عارض این حوزه می‌شود.
۹)‌ این سه تحلیل كه برشمردیم، هر یك طرفداران خاص خود را دارند و دلایل مختلف برای اثبات و رد آنها نیز وجود دارد؛ اما در این مقطع زمانی به نظر می‌رسد كه این حوزه، باز در خطر از دست دادن موقعیت ممتاز خویش به نظر می‌رسد، واكنش‌هایی كه این روزها از دولت بروز می‌یابد، بر نگرانی فعالان حوزه ادبیات كودك می‌افزاید، نشریه كتاب ماه كودك و نوجوان، همانگونه كه گفتیم همچنان در بلاتكلیفی است، خانه ترجمه برای ادبیات كودك و نوجوان، نیز كمابیش در حالت تعطیل به سر می‌برد، كیفیت كار كانون پرورش فكری كودكان و نوجوانان نیز مبهم است، حمایت‌های دولتی از پ‍ژوهشنامه ادبیات كودك و نوجوان نیز ظاهرا تقریبا قطع شده است؛ و به این ترتیب است كه به نظر می‌رسد باید برای حفظ میزان رشد ادبیات كودك‌ونوجوان، كاری كرد. این سه تحلیلی كه برشمردم، بیشتر برای نشان‌دادن مجموعه حامیانی بود كه تاكنون به حمایت از ادبیات كودك و نوجوان پرداخته‌اند.
۱۰) فارغ از اینكه كدام تحلیل از این تحلیل‌های سه‌‌گانه قابل قبول و معقول باشد، هر كدام از این تحلیل‌ها نشانگر یكی از حامیان اصلی ادبیات كودك هستند؛ واقعیت اینست كه نهال نو‌پا و دوست‌داشتنی ادبیات كودك و نوجوان، سه دسته حامی دارد، یك دسته عموم مصرف‌كنندگان و مخاطبان این حوزه ‌هستند، یعنی آن طبقه متوسطی كه در نهایت به خرید كتاب‌ها و محصولات فرهنگی تولید شده می‌پردازند؛ می‌توانند موثرترین حامیان ادبیات كودك باشند، به شرط آنكه نویسندگان و پدیدآورندگان كتاب كودك و نوجوان نیز آن رابطه ارگانیكی را كه باید در یك بازار آزاد بین تولید‌كننده و مصرف‌كننده برقرار باشد، به وجود بیاورند، از سوی دیگر یك واقعیت عینی و تاسف‌آور را نیز نباید فراموش كرد و آن اینكه هنوز هم موفق‌ترین كتاب‌های كودك و نوجوان بازار كتاب ایران، كتاب‌های ترجمه هستند.
۱۱) دو دسته دیگر هم، هنوز می‌توانند به ادبیات كودك كمك كنند، هرچه باشد، هم محسن پرویز در ادبیات كودك دستی بر آتش دارد و هم برخی دیگر از چهره‌های حاضر در وزارت ارشاد اسلامی پیش از این در این حوزه فعال بوده‌اند، نگارنده به عنوان علاقه‌مند به این حوزه از این دوستان این پرسش را دارد كه برای كمك به این حوزه چه كرده‌اند؟ و آیا هنوز به این حوزه علاقه‌مند هستند؟

منبع : روزنامه تهران امروز