عراق- سوریه ؛ استمرار دیپلماسی نگاه به همسایگان

نوری مالكی نخست وزیر عراق امروز در رأس هیأتی برای حل و فصل مسائل امنیتی و سیاسی وارد دمشق می شود. سفر نوری مالكی به سوریه نخستین دیدار رسمی وی از ابتدای تصدی پست نخست وزیری عراق در سال ۲۰۰۶ محسوب می شود.
عراق و سوریه سال گذشته و در پی بازگشایی سفارتخانه های دو كشور در بغداد و دمشق روابط دیپلماتیك خود را پس از چند دهه از سر گرفتند.
پس از اشغال عراق و علایق همسایگان مبنی بر رقم زدن آینده این كشور به نحوی كه تهدیدی علیه منافع ملی آنها نباشد، دخالتهای پنهان و آشكار با حمایتهای پشت پرده از ناامنی ها و خشونتها در عراق، شدت یافت. تمام شش كشور همسایه عراق، دو متغیر مهم قومیتی و عقیدتی در تركیب موازنه قدرت آینده منطقه را برای خود نكته ای بنیادی می دانند.
تا زمان حیات حكومت خودكامه بعث، برخی از كشورها همانند اردن از تجانس سیاسی با این كشور برخوردار بودند، اما با فروپاشی رژیم بعث و با دستیابی سایر گروههای مذهبی و قومی به آزادی عمل، موازنه قوا در منطقه به نفع سایر كشورها چرخش پیدا كرد؛ لذا در طول دو سال گذشته، تلاش این گونه كشورها بر آن بوده كه به انحای مختلف در این كشور نفوذ داشته باشند. در این رابطه، برای پیشبرد اهداف خود برچسبهایی را نیز به كشور ایران وارد نمودند.
اكنون كه این وضعیت شرایط عراق را وارد مرحله بحرانی كرده است، دولتمردان عراقی با درخواست از همسایگان جهت مشاركت در تثبیت آرامش و امنیت در كشورشان، راهی كشورهای منطقه شده اند تا از این طریق به تفاهمی دست یابند و نابسامانی موجود را با همكاری كشورهای پیرامونی از بین برده و چشم انداز امنیتی عراق را رقم بزنند.
ژئوپلتیك سوریه و تعریف منافع از سوی این كشور، دولت مذكور را متفاوت از بقیه كشورهای عربی منطقه قرار داده است. سوریه كه در منظومه جغرافیایی عرب به اتخاذ مواضع مستقل در قبال تحولات جاری پیرامونی و جهانی شهرت دارد، همواره مورد اهتمام قدرتهای منطقه و فرامنطقه بوده است.
سوریه بنا به چالشهایی كه در سطح منطقه ای با آن مواجه است، در میان همسایگان عراق بیشترین میزان تأثیرپذیری را از تحولات این كشور دارد. از نگاه حاكمیت دمشق كه پیوند دیرین فكری و سازمانی با همتای عراقی خود داشته اند عراق خاكریز دفاعی سوریه در برابر تهدیدهای آمریكاست. روند تحولات سیاسی عراق و چشم انداز امنیتی و سیاسی آن بخصوص در حوزه های قومی و وضعیت آمریكا در عراق، برای سوریها اهمیت ویژه ای دارد. پس از حضور آمریكا در عراق، سوریه این موقعیت را فرصت مغتنمی در نظر گرفته تا از این منظر بتواند با درگیر كردن آمریكاییها در عراق، ضمن تحلیل بردن نیروی آنها، ضریب امنیتی خودش را افزایش دهد.
به نظر می رسد مسأله برای سوریه در عراق موضوع اكراد است. به عبارت دیگر، برخورداری این قوم از امكانات و فرصتهای سیاسی، اقتصادی و امنیتی تأثیر مستقیم بر كردهای سوریه خواهد داشت و مقامهای این كشور را درگیر ماجرایی جدید خواهد نمود. بنابراین، دولت سوریه از اینكه اقوام كرد عراق دارای وزنه سیاسی در این كشور شوند، هراس داشته و همواره نگرانی خویش را از این بابت ابراز كرده است.
سوریه در بحران عراق همواره سعی نموده از بعثیها و جریانهای مخالف با گروههای كرد حمایت نماید و به دنبال درگیر نمودن آمریكا در این كشور بوده است. آنچه به عنوان ناامنی ها در عراق از آن یاد می شود، همین جریانها هستند و آمریكاییها و دولت عراق می كوشند با گروههای مذكور برخورد كنند.
سوریه در سیاست خارجی آمریكا، به عنوان كشور متخاصم و مخالف سیاستهای خاورمیانه ای آمریكا عمل كرده است و این موضعگیریها درگیری بین دو كشور را تشدید نموده است. تحریمهای سردمداران كاخ سفید درخصوص سوریه تأییدی بر این ادعاست.
از سوی دیگر، با توجه به بحران بوجود آمده در كابینه عراق -كه در روزهای اخیر نشستهای مسؤولان احزاب در این كشور افق امیدبخشی را ترسیم می نماید- آقای نوری مالكی درصدد است همسایگان عراق جهت كمك به بازگشت صلح و ثبات در این كشور همكاری و برخی كشورها نیز با توجه به نفوذی كه دارند از این اهرم برای مهار خشونتها و اعاده ثبات تلاش كنند.
اگر كشورهای سوریه، عربستان، مصر و اردن تعهدها و الزامهای نشستهای مختلف عراق را در مكانهای متعددی كه برگزار شده است مورد توجه قرار دهند، می توان در آینده ای نه چندان دور آرامش را به ملت مظلوم و ستمدیده عراق نوید داد، در غیر این صورت باید همچنان شاهد افزایش عملیاتهای انتحاری و گسترش دامنه ناامنی ها به دیگر نقاط عراق نیز بود.
بدین ترتیب، سوریه با عنایت به نگرانیهای موجود، حوادث سیاسی عراق را رصد كرده و به گونه ای موضوع را تعقیب می نماید كه نسبت به دیگر همسایگان در عراق عقب نیفتد. لذا در صورت تثبیت اوضاع داخلی عراق به شكل مطلوب آمریكا، سوریه ناچار است علاوه بر مواجهه در جبهه غربی (مقابل اسراییل) در مرزهای شرقی اش نیز جبهه جدیدی بگشاید.
بدین ترتیب، امید می رود همسایگان عراق در یك همگرایی، با پاسخ مثبت به درخواستهای نخست وزیر این كشور در بازگرداندن امنیت و آرامش به جامعه عراق سهیم بوده و با رعایت حسن همجواری و احترام متقابل، روابط رو به رشدی را برای ارتقای همكاریها رقم بزنند.
امروزه نقش همكاریهای منطقه ای بر كسی پوشیده نیست و بازیگران همسایه از طریق همسویی منافع می توانند ضمن تضمین ثبات در پیشرفتهای اقتصادی، سیاسی و امنیتی یكدیگر مشاركت نمایند.
كشورهای مسلمان منطقه باید به قواعد دمكراتیك در عراق كه براساس قانون اساسی این كشور و برآیند وفاق ملی است، احترام بگذارند و نتیجه انتخابات و فرایندهای دمكراسی عراق را پذیرفته و با پرهیز از هرگونه مداخله، مردم این كشور را در به دست گرفتن سرنوشتشان یاری كنند.
امید می رود آقای نوری مالكی نتایج مثبتی را از سفر به كشورهای همسایه به دست آورد و این سرمایه را هزینه تفاهم برخی گروههای سیاسی عراق نماید تا آنان نیز با پذیرش شرایط دمكراتیك، مطالبات شهروندی خود را در چارچوب قانون درخواست نمایند تا شاهد شكل گیری دولت وحدت ملی در عراق باشیم.

غلامرضا قلندریان

منبع : روزنامه قدس