چهارشنبه, ۱۲ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 1 May, 2024
مجله ویستا


ژانر سکوت‌


ژانر سکوت‌
پاسترناك‌ هر چند در دهه‌ ۱۹۳۰ تصمیم‌ به‌ سكوت‌ گرفته‌ بود در عرصه‌ فكری‌ همچنان‌ فعال‌ بود. و از آنجا كه‌ اوضاع‌ و احوال‌ آن‌ دهه‌ آشكارا بیان‌ افكار شخصی‌ را بر نمی‌تافت‌، به‌ ترجمه‌ روی‌ آورد. افزون‌ بر این‌، او آنگاه‌ كه‌ احساس‌ كرد از لحاظ‌ سیاسی‌ چهره‌یی‌ نامقبول‌ است‌ ترجمه‌ را همچون‌ راهی‌ برای‌ گذران‌ زندگی‌ برگزید. پاسترناك‌ تا پایان‌ عمر خود بیش‌ از دو هزار صفحه‌ ترجمه‌ شعر منتشر كرد و این‌ كم‌ و بیش‌ نیمی‌ از كل‌ میراث‌ ادبی‌ اوست‌. پاسترناك‌ آنگاه‌ كه‌ در ۱۹۳۳ ترجمه‌ شعر گرجی‌ را آغاز كرد در مقام‌ مترجم‌ بنیانی‌ استوار برای‌ كاری‌ صادقانه‌ و پرثمر فراهم‌ آورد. او زمانی‌ به‌ ترجمه‌ شعر گرجی‌ دست‌ زد كه‌ كه‌ تفسیر این‌ شعر را در نخستین‌ دیدارش‌ از تفلیس‌ در ۱۹۳۱ به‌ گوش‌ خود شنیده‌ بود.
آنچه‌ در ادبیات‌ مدرن‌ گرجی‌ ستایش‌ پاسترناك‌ را بر می‌انگیخت‌ بدین‌ قرار بود: لحن‌ پرشور، شیوه‌ بلاغی‌ استوار و طبیعی‌، جایگاه‌ عنصر خیال‌، تاثیرپذیری‌ سبك‌ از گذشته‌یی‌ شگفت‌ و باورهای‌ آن‌ گذشته‌، و نیز شگردهای‌ ظریفی‌ كه‌ از امثال‌ و حكم‌ به‌ میراث‌ برده‌ بود. پاسترناك‌ شاهكارهای‌ شعر گرجی‌ را كه‌ تا آن‌ زمان‌ با ترجمه‌هایی‌ نارسا و گنگ‌ از چشم‌ خوانندگان‌ روس‌ پنهان‌ مانده‌ بود با زبانی‌ سرزنده‌ و خلاق‌ جانی‌ دوباره‌ بخشید. افزون‌ بر این‌، پاسترناك‌ به‌ ترجمه‌ شعر انگلیسی‌ (بن‌ جانسون‌ كیتس‌، بایرون‌ و شلی‌) و آلمانی‌ (هر دو قسمت‌ «فاوست‌» گوته‌، ماریا استوارت‌ شیلی‌، كلاسیت‌ و ریكله) همت‌ گماشت‌ و نیز اشعاری‌ از شاعران‌ رمانتیك‌، مانند شاعر لهستانی‌ «یولیوش‌ اسكلو واتسكی‌، شاعر مجار شاندور پتوفی‌، و شاعر اوكراینی‌، تاراس‌ شفچنكو را ترجمه‌ كرد و از شاعر فرانسوی‌، پل‌ ورلن‌ و شاعران‌ معاصر، همچون‌ وتیسلاف‌ تروال‌، شاعر سوررئالیست‌ چك‌ را به‌ روسی‌ برگرداند.
● شعر، ۱۹۴۳ـ۱۹۴۵
انتشار مقاله‌های‌ اول‌ وقت‌ در تابستان‌ ۱۹۴۳ «سكوت‌ خلاق‌» ۹ ساله‌ پاسترناك‌ را پایان‌ داد. پاسترناك‌ از آن‌ می‌ترسید كه‌ اسیر حرفه‌یی‌ شود كه‌ جایی‌ بس‌ ناچیز برای‌ استعداد خلاق‌ خودش‌ باقی‌ می‌گذاشت‌. او خود در این‌ باره‌ چنین‌ می‌گفت‌: «شش‌ سال‌ تمام‌ ترجمه‌ كرده‌ام‌. دست‌ كم‌ باید چیزی‌ از خود بنویسم‌.» انتشار «قطارهای‌ اول‌ وقت‌» نشانه‌ بازگشت‌ پاسترناك‌ به‌ كار اصلی‌ و آغاز تلاشی‌ بود كه‌ با اتمام‌ «دكتر ژیواگو» به‌ اوج‌ خود رسید. «قطارهای‌ اول‌ وقت‌» مجموعه‌ شعر در چهار «چرخه‌» است‌ كه‌ دو تای‌ آنها («هنرمند» و «یادداشت‌های‌ تابستان‌») در ۱۹۳۶ و دو تای‌ دیگر («پردكلینو» و «ماه‌های‌ جنگ‌») در ۱۹۴۱ و ۱۹۴۲ نوشته‌ شده‌ است‌. شعرها مضامینی‌ گونه‌ گون‌ دارند و عامل‌ وحدت‌ آنها نه‌ مضمون‌ واحد، كه‌ وحدت‌ روحیه‌یی‌ انكارناپذیر است‌ و در همه‌ آنها احترام‌ به‌ طبیعت‌، دوستی‌، مردم‌ و حیثیت‌ هنرمند به‌ چشم‌ می‌آید. شعر «قطارهای‌ اول‌ وقت‌» در چرخه‌ «پردلكینو» گنجانده‌ شده‌ و وجوه‌ مشترك‌ فراوان‌ با سایر شعرها دارد. سادگی‌ محض‌ این‌ شعر (كه‌ داستانی‌ را در چهار پاره‌های‌ كم‌ و بیش‌ محاوره‌یی‌ بیان‌ می‌كند) شاید در هیچ‌ یك‌ از اشعار پاسترناك‌ همتا نداشته‌ باشد و از این‌ لحاظ‌ نماینده‌ سبك‌ شعری‌ است‌ كه‌ او بعد از ۱۹۴۰ در پی‌ دست‌ یافتن‌ به‌ آن‌ بود. این‌ شعر از طبیعت‌ سخن‌ می‌گوید به‌ هنگام‌ بیداری‌ در صبحدم‌، و از طبیعت‌ تصویری‌ می‌دهد هماره‌ تازه‌ و هماره‌ نو، طبیعتی‌ آكنده‌ از شگفتی‌ و غرابت‌ راوی‌ كه‌ دریافت‌ كننده‌ منفعل‌ تاثیرات‌ است‌ یكی‌ دیگر از عناصر جالب‌ این‌ شعر است‌. همچنین‌ این‌ شعر آكنده‌ از احترام‌ و ستایش‌ انسانی‌ و ژرف‌ به‌ مردم‌ ساده‌ روسیه‌ است‌. شعر «پارك‌ قدیمی‌، دوچرخه‌، پردلكینو» توجه‌ پاسترناك‌ را به‌ تاثیر جنگ‌ بر روشنفكران‌ نشان‌ می‌دهد. این‌ شعر توصیف‌ ملك‌ آبایی‌ سامارین‌ است‌ به‌ گونه‌یی‌ كه‌ پاسترناك‌ پیش‌ از جنگ‌ دیدارش‌ كرده‌ بود و آنگاه‌ تباهی‌ فعلی‌ آن‌، آنگاه‌ كه‌ یكی‌ از اعضای‌ خانواه‌ سامارین‌، آسیب‌ دیده‌ از جنگ‌ به‌ آن‌ باز می‌گردد. چرخه‌ «ماه‌های‌ جنگ‌» نیز شایان‌ توجه‌ است‌، از آن‌ روی‌ كه‌ احساس‌ پاسترناك‌ را نسبت‌ به‌ جنگ‌ نشان‌ می‌دهد. این‌ چرخه‌ رشته‌ پیوسته‌یی‌ از پنج‌ شعر است‌ كه‌ سرشار از نفرتی‌ آشكار نسبت‌ به‌ تجاوزگر، همدردی‌ ژرف‌ با قربانیان‌ جنگ‌ و ستایش‌ كوشش‌ قهرمان‌ وار مردم‌ روسیه‌ است‌. شعر «با یاد مارینا تسوتایوا» به‌ انتهای‌ این‌ چرخه‌ پیوست‌ شده‌ است‌. در این‌ شعر پاسترناك‌ مونولوگی‌ درونی‌ با خود دارد و می‌كوشد با فاجعه‌ مرگ‌ دوست‌ دیرینش‌ كنار بایید.
مهمترین‌ اثر پاسترناك‌ در سالهای‌ جنگ‌ «خاك‌ پهناور» است‌. این‌ كتاب‌ مجموعه‌ كوچكی‌ از شعرهایی‌ است‌ كه‌ در ۱۹۴۳ و ۱۹۴۴ نوشته‌ شده‌ و در ۱۹۴۵ منتشر شده‌ است‌. این‌ مجموعه‌، جدا از شعرهای‌ جدید، شعرهایی‌ از مجموعه‌ «قطارهای‌ اول‌ وقت‌» را نیز داراست‌. «خاك‌ پهناور» دنباله‌ كوشش‌ پاسترناك‌ در رسیدن‌ به‌ «سادگی‌ بی‌سابقه‌» در سبك‌ شعر است‌. در این‌ مجموعه‌ قالب‌ محافظه‌كارانه‌، تصاویر عینی‌ و ملموس‌، وزن‌ عادی‌ و فكر صریح‌ و بی‌پیرایه‌ است‌. با این‌ همه‌ احساس‌ اصیل‌ بر شعرها حكمفرماست‌ كه‌ حاصل‌ ژرفكاوی‌ و تجربه‌ مشترك‌ اما بسیار عمیق‌ جنگ‌ است‌.
منبع : روزنامه اعتماد


همچنین مشاهده کنید