عبور از تابوهای تاریخی

این نخستین بار نیست که حکومت حزب عدالت و توسعه به شکستن تابوهای بلندمدت تاریخی در ترکیه دست می‌زند. گشایش بیشتر در روابط با یونان که از زمان اجویت آغاز شده بود، رضایت دادن به انجام همه‌پرسی در قبرس برای اتحاد دوباره دو بخش ترک و یونانی‌نشین این جزیره و انتقادات شدید از اسرائیل در جریان جنگ لبنان و غزه همگی از جمله تابوهای بزرگ در ترکیه به شمار می‌آیند که این حزب در سال‌های گذشته به آنها دست زد. اما حکومت اردوغان که قصد اصلی‌اش نزدیکتر کردن هر چه بیشتر ترکیه به آرمان پیوستن به اتحادیه اروپاست، همه این گام‌های بزرگ را برداشته است تا ترکیه به عنوان شریکی مطمئن و قابل اتکا برای اتحادیه اروپا درآید.
برطرف کردن این دشمنی و تنش درازمدت از این نظر اهمیت داشته است که اتحادیه اروپا همیشه ترجیح می‌دهد کشوری را به عضویت بپذیرد که درگیر دشمنی و تنش با همسایگان خود نیست، زیرا هر زمان این تنش‌ها می‌تواند به درگیری نظامی و جنگ منجر شود. طبیعتا در این شرایط مرزهای اتحادیه اروپا به مرزهایی ناامن تبدیل خواهد شد. کشورهای عضو سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و ایالات متحده نیز مطمئنا از برطرف شدن این گونه تنش‌ها شادمان می‌شوند، زیرا درگیری هر یک از دولت‌های عضو ناتو می‌تواند فشارهایی بر ناتو برای موضع‌گیری و احتمالا درگیر شدن در این کشمکش‌ها وارد آورد. حاکمان اسلام‌گرای ترکیه به خوبی می‌دانند که ادامه نقش‌آفرینی آنها در منطقه خاورمیانه و قفقاز جنوبی به ویژه نقش میانجیگری که این روزها ترک‌ها آن را به خوبی انجام می‌دهند به حل و فصل اختلافات و کشمکش‌های خود ترکیه با همسایگانش بستگی دارد. مطمئنا در زمانی که خود ترکیه نتواند اختلافاتش با دیگر کشورها را به صورت مسالمت‌آمیز حل و فصل کند، نمی‌تواند طرف‌های درگیر در دیگر مناقشات را قانع سازد که از فنون حل و فصل مسالمت‌آمیز اختلافات بین‌المللی به خوبی آگاهی دارد و می‌‌تواند آنها را با موفقیت به کار بندد. در طی هفت سال حضور در منصب قدرت، اردوغان، نخست وزیر ترکیه و دیگر رهبران حزب عدالت و توسعه با پیگیری روند تنش زدایی و گسترش مناسبات با جهان خارج به پویایی دستگاه دیپلماسی ترکیه دست زدند. این امر اکنون به اندازه‌ای گسترش یافته است که امروز ترکیه هیچ دشمنی در عرصه نظام بین‌الملل ندارد و بر همین اساس مناسبات استراتژیک خود را با کشورهای همسایه ارتقا داده است. شاید ارمنستان واپسین همسایه ترکیه بود که همچنان از این دایره به کنار مانده بود، اما سفر عبدالله گل، رئیس‌جمهور ترکیه، به ایروان برای تماشای مسابقه فوتبال میان دو کشور راه را برای آغاز مذاکرات برای حل و فصل کشمکش میان ترکیه و ارمنستان هموار کرد. نوع رفتار ترکیه در حل و فصل کشمکش‌ها با همسایگانش می‌تواند نکات آموزنده بسیاری برای دولت‌های خاورمیانه‌ای داشته باشد. اینکه هنوز هم خاورمیانه منطقه‌ای است که بیشترین میزان درگیری‌ها و کشمکش‌های بین‌المللی در آن روی می‌دهد نشانگر این است که بسیاری از دولت‌های منطقه هنوز هم ترجیح می‌دهند برای حل و فصل اختلافاتشان با همسایگان از راه‌حل‌های نظامی و نه راه‌حل‌های دیپلماتیک و مسالمت‌آمیز بهره بجویند. این منطقه هنوز هم در ایدئولوژی غوطه‌ور است و کینه‌ها و دشمنی‌های ریشه‌دار تاریخی مانع از برقراری روابط دوستانه و نزدیک در میان کشورهای منطقه می‌شود. همین بدگمانی‌ها نسبت به دیگر دولت‌ها و فضای دشمنی، همگرایی اقتصادی و ایجاد یک نظام امنیتی مشارکتی بدون حضور بیگانگان را بسیار دشوار می‌سازد. این در حالی است که ترکیه در طی یک دهه با تلاش بسیار زیاد اختلافاتش با تک تک همسایگان خود را یا حل کرده یا در مسیر حل و فصل قرار داده است. همین کار توسط چین نیز در سال های گذشته صورت گرفته است به گونه‌ای که بیشتر اختلافات سرزمینی و مرزی خود را با کشورهای همسایه به ویژه در آسیای مرکزی حل و فصل کرد و در بیشتر مواقع نیز این کار را با گذشتن از ادعای خود بر سرزمین‌های مورد اختلاف به انجام رساند. در واقع، برای هر کشوری که به طور جدی در جهت توسعه و ادغام در اقتصاد جهانی حرکت می‌کند، منطقی‌ترین تصمیم این است که خود را از تنش با همسایگانش به دور بدارد، زیرا در غیر این صورت باید انرژی زیادی را صرف این درگیری‌های غیرضروری بسازد و اعتبار بین‌المللی خویش را نیز به عنوان کشوری امن برای سرمایه‌گذاران خارجی و نهادهای بین‌المللی از دست بدهد.مطمئنا پیگیری هرگونه سیاستی در صحنه بین‌المللی بدون پرداخت برخی هزینه‌ها امکان‌پذیر نخواهد بود. در خصوص مناسبات ترکیه و ارمنستان نیز هر دو طرف بی‌گمان باید هزینه‌هایی را بپردازند. برای ترکیه، از هم‌اکنون رنجیدگی خاطر آذربایجان مطرح است که مایل نیست ترکیه تا پیش از آنکه مساله قره‌باغ حل شود، به توافقی با ارمنستان دست بیابد.
حتی آذربایجان تهدید کرده است که در سیاست انرژی خود در قبال ترکیه بازنگری خواهد کرد و راه نزدیکی به روسیه را در پیش خواهد گرفت. اما از سوی دیگر، این اقدام ترکیه موجب می‌شود نفوذ این کشور در منطقه قفقاز افزایش یابد و بدین ترتیب اهمیت ترکیه را برای اتحادیه اروپا و ایالات متحده افزایش خواهد داد. ارمنستان نیز که راهی به دریا ندارد و تاکنون برای حفاظت از خویش به روسیه اتکا داشت، می‌تواند به بازارهای ترکیه و اروپا دسترسی پیدا کند. بنابراین، سیاست جدید دو کشور با در نظر داشتن این مزایا و هزینه‌های شاید اندکی که باید بپردازند، در پیش گرفته شده است. از این رو، می‌توان ادعا کرد همواره این رهبران بزرگ هستند که می‌توانند تصمیماتی بزرگ برای کشورشان بگیرند که در بلندمدت منافع ملی کشورشان را تامین نماید، هر چند ایدئولوژی و تاریخ چیز دیگری را طلب کند.

منبع : روزنامه اعتماد ملی