موسیقی و رقص ایلی

موسیقی ایل بختیاری شناسنامه قومی آن است. شرح رویدادهای كوچك و بزرگ ایل، شرح ناكامی‌ها، پیروزی‌ها، غم دلتنگی‌ها، شادی‌ها و ... در جای جای موسیقی ایل منعكس است. طبیعت زندگی ایل، كوه‌های بلند، دشت‌های فراخ، چشمه‌های خروشان، سختی و مشقت زندگی ایلی و دل‌های پاك و بی‌آلایش مردم ایل، هسته‌های اولیه تولد موسیقی ایل بختیاری است. حیات موسیقی ایل قرنها است كه نسل به نسل از پدر به پسر در گروه «توشمال»ها یعنی همان نوازندگان و خوانندگان محلی ادامه یافته است. توشمال‌ها همیشه با ایل هستند. شریك غم و شادی ایل، گروهی كه لبخند بر لب‌های ایل می‌گشایند و اشك از دیده ایل جاری می‌سازند.
در ایل بختیاری هر طایفه و تیره‌ای توشمال مخصوص دارد و در مراسم سوگ و شادی همیشه همراهشان است. موسیقی ایل بختیاری تنها به مدد «دهل»، «ساز» و «كرنا» نواخته می‌شود. هنوز هیچ ساز غریبه‌ای توان وارد شدن به موسیقی ایل بختیاری را نداشته است. اگرچه گه‌‌گاه گروهی از نوازندگان كمانچه كه ساكن شهر كرد هستند به هنگام ییلاق گذری به ایل می‌كنند و سازی می‌‌نوازند. گذشته از دهل و ساز و كرنا، موسیقی ایل بختیاری را در نفس چوپانان ایل و بوسیله نی می‌شنویم. نی را غالباً به هنگام قشلاق از شهرهایی مثل شوشتر و دزفول می‌‌خرند.
مقام‌های موسیقی ایل بختیاری بهنام بیت‌های بختیاری معروف هستند. مانند مقام گله‌داری،‌ مقام برزگری، مقام ابوالقاسم خان یا مقام شیرعلی مردون كه تعداد آنها حدود 25 الی 30 مقام است. رقص‌‌های ایل بختیاری واكنشی احساسی و عاطفی از موسیقی ایل است. با رقص است كه ایل به تحسین موسیقی قومی‌اش می‌پردازد. رقص در ایل نشانی از همبستگی، اتحاد و عاطفه است. در ایل بختیاری رقص فردی وجود ندارد. اگر رقص هم فردی باشد به قصد زورآزمایی است. مثل چوب‌بازی كه نوعی نشان قدرت و اعتماد است، آن هم همراه با موسیقی پرتحرك كه یادآور جنگ و ستیز است.
از رقص‌های رایج و پرتحرك بختیاری رقص «سه‌پا» است كه زن و مرد با نوای توشمال‌‌ها می‌رقصند. سه قدم بر می‌دارند. این حركت با نظم و ترتیب خاص خودشان تكرار می‌شود. از دیگر رقص‌ها می‌‌توان از رقص «جیران جیران» نام برد كه رقص گروهی است و مرد و زن با هم می‌رقصند. رقص «هی‌دته» و رقص «مجسمه» از دیگر رقص‌های ایل بختیاری است كه هر كدام با ریتم و هنرمندی خاصی اجرا می‌شود.