درباره محمد حسن تبرائیان

▪ متولد سال ۱۳۲۴
▪ تحصیلات حوزوی در عراق
▪ دریافت دكترای زبان و ادبیات عرب از دانشگاه الازهر مصر
▪ تدریس در دانشگاه های دمشق و حلب
▪ اخذ دكترای فقه تطبیقی
▪ تدریس علوم اسلامی و زبان و ادبیات عرب در دانشگاه های مختلف كشور
▪ تألیف و ترجمه مقالات متعدد در دایرهٔالمعارف بزرگ اسلامی
▪ عضو شورای عالی علمی دایرهٔالمعارف بزرگ اسلامی
▪ عضو هیات علمی و شورای تخصصی دانشكده علوم انسانی دانشگاه پیام نور
▪ مدیر بخش ترجمه عربی دایرهٔالمعارف
▪ مشاور دبیر كل تقریب مذاهب اسلامی
▪ معاون بین الملل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی
▪ دبیر هیأت علمی تقریب مذاهب
▪ تألیف ده ها مقاله علمی و ادبی
▪ چهره ماندگار در حوزه ادبیات عرب در سومین همایش چهره های ماندگار
▪ برخی از آثار تألیف و ترجمه او عبارتند از:
ـ شرح و تفسیر موضعی نهج البلاغه به زبان عربی
ـ گره عشق
ـ المدخل الی فقه اللغه
ـ پیشینه تقریب مذاهب اسلامی در قرن پنجم الی دهم
ـ بازتاب فقه شافعی در كتاب خلاف شیخ طوسی
ـ ادعیه و آداب حرمین
ـ امام صادق و مذاهب اربعه
ـ و ...
«تقریب ابزاری برای نزدیكی دلها، اصلاح جمع و ایجاد حسن ظن متقابل ، ستایش و احترام به یكدیگر، در راستای حفظ و حراست از وحدت اسلامی است. امروزه دشمنان تلاش می كنند با توطئه چینی و افشاندن بذر فتنه و تفرقه میان مسلمانان و ایجاد بی ثباتی در كشورهای اسلامی ، ریشه ها، تاریخ و فرهنگ امت اسلامی را از بین ببرند.
تقریب به دنبال وحدت امت اسلامی است، راهبرد تقریب مذاهب اسلامی مبتنی بر یكسری شالوده های فكری ، خاستگاه های علمی، ترجیحات عقلی و متون نقلی است. براساس دیدگاه قرآن كریم و منطق دینی می توان با گفتمان معقول و اصولی اختلاف ها را حل كرد.براساس دیدگاه قرآن كریم، بر مسلمانان واجب است كه از طریق گفتمان مسالمت آمیز با اهل كتاب و كفار بدون آشوب، اختلاف های خودرا برطرف كنند.
مسلمانان می توانند از طریق گفتمان مسالمت آمیز در روابط خود با سایر كشورها بدون هرگونه آشوب اهداف خودرا دنبال كنند...» این جملات را محمد حسن تبرائیان در كسوت دبیر بین الملل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی به زبان می آورد. تبرائیان سا ل هاست عهده دار این مسئولیت است و از بدو شكل گیری مجمع در سمت مشاور دبیر كل ،عضو هیات علمی و دبیر بین الملل در آن حضور مستمر داشته است.
اما محمد حسن تبرائیان به این مختصر عناوین خلاصه نمی شود و چه بسا خود نیز وقتی به عرصه اثرگذاری و دلبستگی های شخصی اش رجوع كند،از پژوهش های دینی و تدریس و تألیف و ترجمه سخن بگوید واز پشت میز تحقیق و پژوهش بلند نشود.تبرا ئیا ن استاد شاخص زبان و ادبیات عرب است و در حوزه كاری اش از سرآمدان روزگار به حساب می آید.مردی میان دو فرهنگ و دو زبان و آشنا به هر دوسوی آن؛ زبان و ادبیات و فرهنگ جهان عرب و دریای بیكران زبان و ادب فارسی. محمد حسن تبرائیان متولد سال ۱۳۲۴است.
تولد در فضایی مملو از معرفت دینی، محمد حسن خردسال را از همان كودكی با مبانی دین و دینداری آشنا می كند و او را به سوی تحصیلات حوزوی می كشاند. تبرائیان تحصیلات ابتدایی و حوزوی را در عراق به پایان برده و با آشنایی بیشتر با زبان و ادبیات عرب،به این حوزه وسیع فرهنگی علاقه مند می شود و برای تحصیل در این رشته به دانشگاه عراق می رود.پس از تحصیلات مقدماتی تبرائیان عازم مصر می شود تا در دانشگاه مصر تحصیل در رشته ادبیات را دنبال كند.
او با سعی وافر و پشتكار پیوسته، سرانجام موفق به دریافت دكترای زبان و ادبیات عرب از دانشگاه الازهر مصر می شود و بلافاصله برای تدریس در این رشته به سوریه دعوت می شود و در دانشگاه های دمشق و حلب به تدریس زبان و ادبیات عرب می پردازد.او در ایران نیز تدریس علوم اسلامی و زبان و ادبیات عرب را در دانشگاه های مختلف كشور دنبال می كند و چهره شاخص تدریس زبان و ادبیات عرب در ایران می شود.
اما محمد حسن تبرائیان كه از یك سو آشنا با حوزه های فرهنگ و تمدن اسلامی است و از سوی دیگر ذهنی كنجكاو در متون ادبیات عرب دارد،در كنار تدریس پیوسته، از تحقیق و تفحص در این حوزه نیز غافل نمی ماند و همزمان با تحقیقات شخصی،به دایرهٔ المعارف بزرگ اسلامی می پیوندد و با عضویت در شورای عالی علمی دایرهٔ المعارف و مدیریت بخش ترجمه عربی دایرهٔ المعارف بزرگ اسلامی،به تألیف و ترجمه مقاله های ارزشمند متعددی در این دایرهٔ المعارف مهم می پردازد.
«گره عشق» و «پیشینه تقریب مذاهب اسلامی در قرن پنجم الی دهم» و «بازتاب فقه شافعی در كتاب خلاف شیخ طوسی» و «ادعیه و آداب حرمین» و «راهنمای مصور حج» و «امام صادق و مذاهب اربعه» نیز از جمله آثاری است كه محمد حسن تبرائیان تألیف یا ترجمه كرده است. همچنین اوآثار فراوانی به زبان عربی نیز تألیف كرده كه در حوزه مطالعات اسلامی جای می گیرند. در كنار این مجموعه، تبرائیان سالهاست مشغول تحقیق وسیعی در نهج البلاغه حضرت علی (ع) است. «شرح و تفسیر نهج البلاغه به زبان عربی» را انتشارات دارالشروق مهر چاپ می كند و برای مخاطبان جهان عرب و به زبان عربی است.
او درباره این اثر می گوید: «چون احساس می كنم بعد از شرح و تفسیر نهج البلاغه ابن ابی الحدید كه در قدیم به بازارهای كشورهای عربی و مراكز علمی فرهنگی راه پیدا كرده بود، در زمینه نهج البلاغه، آن كاری كه باید و شاید انجام نشده است. به نظر من نهج البلاغه مظلوم واقع شده است. شرح و تفسیر نهج البلاغه را هم برای داخل كشور و هم خارج از كشور در دست تألیف دارم. بعد از این كه كار تألیف به زبان عربی به ثمر رسید، انشاءالله قصد دارم اگر عمری باشد. آن را به فارسی منتشر كنم.
«محمدحسن تبرائیان» علاوه بر تمركز بر شرح نهج البلاغه در آثار قدما و شرح آنان، تفسیری نبوده است كه از نگاه تبرائیان پنهان باشد یا او را در شرح خویش از شرح آنان بر آنها یاری نگرفته باشد.او بخصوص در آثار«ابن ابی الحدید» و «شیخ محمد عبده» ، به بررسی ویژگی های شرح آنان از نهج البلاغه پرداخته و در زمینه آثار این دو مؤلف بزرگ،از صاحب نظران است. نهج البلاغه كه نهج رهروان راستین خط ولایت و امامت و مشعل شبهای تارجویندگان حقیقت و معرفت است، چونان چشمه زلال و فیاضی است كه هركس به قدر توان از آن جرعه ای بر می گیرد و به كام خود و تشنگان گوهرهای معانی می چكاند.
ترجمه های جدید نهج البلاغه امام علی(ع) افق های تازه ای هستند از یك خورشید و یك حقیقت ثابت، یكی دیگر ازدهها ترجمه از كتاب گران سنگ نهج البلاغه،ترجمه نویسنده و مترجم گران قدر استادعبدالمحمد آیتی است، كه تبرائیان در شكل گیری آن نیز سهمی هر چند مختصر داشته است.استاد آیتی این ترجمه را براساس طرح بنیاد نهج البلاغه انجام داده است و آقایان محمدعلی مجد فقیهی و دكتر محمد حسن تبرائیان آن را ویرایش محتوایی كرده اند . تبرائیان در زمینه قرآن پژوهی نیز از صاحب نظران است و در سلسله نشست های قرآن پژوهی كه در دوازدهمین نمایشگاه قرآن برگزار شد،همراه با بهاءالدین خرمشاهی، علی موسوی گرمارودی و محمد علی كوشا در این باره دیدگاه هایش را بیان داشت.دیدگاه هایی كه نشان از تسلط او بر زبان و محتوای این كتاب آسمانی دارد.
«امام صادق و مذاهب اربعه» از دیگر تألیف های تبرائیان است كه به فارسی نگاشته است :«این كتاب ترجمه ای است از كتاب سه جلدی كه نویسنده اش اسد حیدر است، من با توجه به متن آن كتاب، با اضافاتی همراه با حواشی و تعلیقات، آن را ترجمه و منتشر كرده ام.»
تبرائیان همان اندازه كه در زبان و ادبیات عرب دارای دیدگاه و نظر های تازه است،در زبان فارسی نیز تفحص فراوان كرده و دیدگاه های ویژه ای در این باره دارد.بر همین اساس است كه به كرسی های زبان و ادب فارسی در كشور های منطقه دعوت می شود و در میان زبان آموزان فارسی سخن می گوید.
از آن جمله است حضور او در قطر؛ تبرائیان با اشاره به پویا و متحرك بودن زبانها می گوید:« زبانهای ضعیف در طول تاریخ توان مقاومت و بقا پیدا نمی كنند و از بین می روند چون زبان قوم عاد، ثمود و ... اما زبانهای قوی و ریشه دار در جزر و مد تاریخ و در افت و خیزهای جوامع خود را نمی بازند و راست قامت، سرافرازانه می مانند، چون زبان عربی و زبان فارسی. زبان فارسی در زمانها و قرون متمادی حتی در زمان سیطره اسلام و عرب بر ایران ، توان خود را از دست نداد و با پویایی و بالندگی بیشتر ادامه حیات داد و با زبان عربی تبادل و تعامل كرد. واژه هایی را قرض داد و واژه هایی را وام گرفت و در ادبیات اسلامی به روشنی درخشید.»
تبرائیان با اشاره به دوره های ادب در خلافت عباسیان به درخشش زبان فارسی در این دوره اشاره می كند و امتزاج زبانهای عربی و فارسی را با ذكر شواهد فراوان توضیح می دهد . او بر ضرورت فراگیری زبان فارسی به عنوان زبان اسلام و زبان ورود به معارف اسلامی تأكید فراوان دارد.
در دیدار با دانشجویان زبان فارسی در مصر نیز تبرائیان با تأكید بر این موارد، جایگاه كنونی زبان فارسی را در جهان بویژه مصر برشمرد و سپس به فراگیران زبان فارسی فرصت طرح سؤال داد.او با دقت به سؤال های حاضران در حوزه های تبیین بیشتر پیوند زبان فارسی و عربی در تاریخ اسلامی،روش آموختن بهتر و سریع تر زبان فارسی،دوره هایی كه زبان فارسی اوج گرفت ،اهداف مجمع التقریب و تبیین تقریب و گفت وگوی ادیان،درصد نزدیكی سایر ادیان به اسلام و به شیعه،اهداف ایران از اشاعه زبان فارسی و ... پاسخ گفت و غور و تفحص خود در زبان و ادب فارسی را به نمایش گذاشت.تبرائیان با دقت و حوصله و كلامی رسا و مفید به سؤال های حاضران پاسخ داد و ضمن تبیین و تشریح عمیق ارتباطات زبانهای فارسی و عربی به روشهای برتر در آموزش زبان پرداخت و ممارست و شنیدن و در محیط بودن و نیز كار با لابراتوار را مؤثر دانست. همچنین در زمینه گسترش و اهداف زبان فارسی اظهار داشت، از گذشته دور ، زبان فارسی مورد علاقه اهل فرهنگ در جهان بوده است . در مصر بیشتر دانشگاهها تا مقطع دكترا زبان فارسی دارند و در بسیاری از دانشگاههای جهان، كرسی زبان فارسی فعال است ....
تبرائیان عضو هیأت علمی و شورای تخصصی دانشكده علوم انسانی دانشگاه پیام نوراست.همچنین مشاور دبیر كل تقریب مذاهب اسلامی ،معاون بین الملل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی و دبیر هیأت علمی آن مركز نیز هست.
«تقریب» از نظر مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی عبارت است از نزدیك شدن پیروان مذاهب اسلامی باهدف شناخت یكدیگر، به منظور دستیابی به اخوت دینی، براساس اصول مسلم ومشتركات اسلامی و «وحدت اسلامی» یعنی همكاری وتعاون پیروان مذاهب اسلامی، براساس اصول مشترك اسلامی واتخاذ موضع واحد برای تحقق اهداف و مصالح عالیه امت اسلامی و موضع گیری واحد در برابر دشمنان اسلام. تبرائیان در این باره می گوید: «تقریب بین مذاهب اسلامی ممكن است چرا كه مصادر تشریع در آنها تقریباً مشترك است، اما به نظر من تقریب ادیان غیر ممكن است چرا كه مصادر تشریع با هم متفاوتند و امكان نزدیكی و تقارب كاهش و گاه به صفر می رسد. البته تقارب پیروان آنان ممكن است.»
همایش «ما و دیگران»، «راهكارهای راهبردی تقریب مذاهب اسلامی » و بسیاری دیگر از همایش های این مجمع با حضور مؤثر تبرائیان برگزار شده است.كتاب استراتژی تقریب مذاهب اسلامی كه شامل مجموعه مقالات هجدهمین كنفرانس بین المللی وحدت اسلامی است، از جمله آثاری است كه به وسیله تبرائیان گردآوری شده و شامل مقاله های او در این باره نیز هست. «مباحث مقدماتی، مفهوم تقریب و اهداف آن»، «مبانی تقریب»، «رسالت مجمع تقریب و چشم انداز آن»،«زمینه های تقریب»، «مبانی، ارزش ها و سیاست های تقریب»، «راهكارهای تقریب» و«بررسی روند تقریب در مناطق مختلف جهان»، از جمله مقاله های این كتاب است.
تبرائیان می گوید:«قرآن و سنت نبوی دو منبع شریعت و اسلامند و حجیت سایر منابع در گرو این منابع است. توحید، نبوت و معاد از اركان این تقریب است و اختلاف در فروعات چندان به اصل اسلام خلل وارد نمی كند.مجمع اسلامی درحركت اصلاحی خود به اصولی پایبند است كه شامل ضرورت همكاری همه جانبه، لزوم موضع گیری هماهنگ در برابر دشمنان، پرهیز از نسبت دادن كفر به یكدیگر و تنزل دادن امور اختلافی ازكفر به خطا و برخورد محترمانه در امور اختلافی است. »
كمك به امر احیاء و گسترش فرهنگ و معارف اسلامی و دفاع از حریم قرآن كریم وسنت پیامبر اكرم، كوشش در راه ایجاد آشنایی و تفاهم بیشتر بین علما، متفكران و پیشوایان مذهبی جهان اسلام در زمینه های اعتقادی، فقهی، اجتماعی و سیاسی.
گسترش اندیشه تقریب در بین اندیشمندان جهان اسلام و انتقال آن به توده های مسلمان و آگاه كردن آنان از توطئه های تفرقه انگیز دشمنان اسلام، رفع بدبینی ها وشبهات بین پیروان مذاهب اسلامی،كوشش در تحكیم واشاعه اصل اجتهاد و استنباط در مذاهب اسلامی وسعی در ایجاد هماهنگی و تشكیل جبهه واحد در مقابل توطئه های تبلیغاتی و تهاجم فرهنگی دشمنان اسلام و.. از جمله اهداف مجمع بوده كه تبرائیان در سمت مشاور و دبیر بین الملل آن برای دستیابی به این اهداف كوشیده است.
تبرائیان در عین حال معتقد است هیچ حكومتی نمی تواند مذهب خاصی را بر كسی تحمیل كند و در احكام اسلامی آزادی عمل درباره مسائل شخصی وجود دارد كه در هر كشوری براساس قوانین خاص آن كشور باید جاری و ساری باشد. جدا از این وجوه فعالیت، تبرائیان در كنار جمعی از محققان حوزه تاریخ و فرهنگ اسلامی و با مقاله های ارزشمندی كه در این حوزه در دایرهٔ المعارف بزرگ اسلامی نگاشته و آثاری كه تألیف و ترجمه كرده است ،نامی ماندگار در این حوزه است و بر همین اساس است كه در سومین همایش چهره های ماندگار نیز به عنوان چهره ماندگار ادبیات عرب انتخاب و معرفی شد.او هم وافر دارد تا در این حوزه نیز حضوری پردوام تر از سایر فعالیت هایش داشته باشد.
تبرائیان درباره فرهنگ هایی كه به زبان عربی و فارسی در ایران موجود است می گوید:«من ضمن تقدیر و تحسین كارهایی كه تا اكنون در این زمینه شده و به نویسندگان و مترجمان این فرهنگ ها ارج می نهم، ولی می بینم هر كدام گوشه ای از كار را به سرانجام رسانده اند و هر كدام می توانند مكمل هم باشند. به طور جامع و مانع نیستند. برای دانشجو باید كتابی كه وافی به مقصود باشد، نوشته شود. سعی دارم كار بهتر و جامع تری عرضه كنم. ضمن این كه نهایت تحسین را برای كارهای انجام شده قائلم.»

منبع : روزنامه ایران